قاراعاندىلىق اليكا كەيسىن ايتام دا، قازاق جەرىندە تۋعان، قازاقستان بالاباقشاسىنان، مەكتەبىنەن، ينسيتيتۋتىنان ءبىلىم العان 22 جاسار قىز قالايشا وتانىن، ونىڭ مەملەكەتقۇرۋشى ۇلتى - قازاق ۇلتىن سونشاما كەمسىتىپ سويلەپ، جەك كورەدى ەكەن؟ ال جىلدا ءپاتريوتيزمدى كوتەرۋگە ءبولىنىپ جاتقان قارجى-قاراجات قايدا كەتىپ جاتىر؟ ءتىپتى، ەلدەن بەزگەن قىز قاشپاق بوپ تۇرعاندا ۇستالدى دەگەن اقپارات تارادى عوي.

22 جاس دەگەن ازامات بوپ قالىپتاسقان كەزەڭ. 11 جىل مەكتەپتە وقىعان ادام قازاق ءتىلىن “كالبيتسكي ديالوگ” دەپ مازاقتاماي، تازا قازاقشا سايراپ تۇرۋى كەرەك قوي… بار ماسەلە ۇلتتىق يدەولوگياعا بارىپ-تىرەلەدى. بىزدە پاتريوتيزم بارلىق جەردە بىردەي دارىپتەلمەيتىن سياقتى.

ءبىراز ۋاقىت بۇرىن استانادا بالانى وتىرعىزاتىن، ۇشاقتا جەڭىل جينالاتىن اربا الۋ ءۇشىن دۇكەنگە باردىم. ساتۋشىنىڭ ءتۇرىن بايقاعان دا جوقپىن، قازاقشا سۇراپ جاتسام، ار جاقتان قازاقشا جاۋاپ بەرىپ جاتىر. ءبىر كەزدە جانىما ورىس قىزى كەلدى. “وي، اينالايىن، قازاقشا ءوزىڭ ۇيرەنىپ الدىڭ با؟” - دەسەم، “جوق، ارنايى كۋرسقا بارماي، مەكتەپتە ۇيرەندىم عوي” دەپ تۇر. قايدا وقىعانىن سۇراسام، استاناداعى ورىس مەكتەبىندە وقىعان، بىراق قازاقشا سايراپ تۇر! بۇل نەنىڭ بەلگىسى؟ وقيمىن، ۇيرەنەم، قوعامعا ينتەگراتسيالانامىن، وسەمىن دەگەن ادام قازاق تىلىنە “كالبيت ديالوگى” دەپ مۇسىركەمەي، كەمسىتپەي، كەرىسىنشە، ءتىلدى جاقسى كورىپ، ۇيرەنىپ الادى عوي. سوسىن استانانىڭ ۆايبى بولەك، بۇل جەردە جاڭا قالاعا ءتان جاڭا تەندەنتسيالار، ماسەلەن، ءتىلدى ۇيرەنۋگە دەگەن قاجەتتىلىك اۋادا دا قالقىپ جۇرەدى.

ەلدەگى ۇلتارالىق، دىنارالىق جاعداي وڭاي ەمەس. بىزگە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ۇلتتىق يدەولوگيانى مىقتاپ قولعا الۋ كەرەك. “ويباي، سولتۇستىكتە قازاق از” دەپ تىلگە قاتىستى تالاپتاردى كەيىنگە شەگەرۋگە بولمايدى. بۇل ارادا شوۆينيستىك، كسەنوفوبيالىق، ۇلتتىق الالاۋشىلىق، ءتىل جاعىنان كەمسىتەتىندەردى قىلمىستىق كودەكستىڭ 174-بابىمەن شارتتى تۇردە ەمەس، ناقتى جازامەن جازالاۋ كەرەك. باسقالارعا ساباق بولسىن.

وكىنىشكە قاراي، ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ جوقتىعىنان سولتۇستىك وڭىرلەردەن شىعىپ، جەلىدە ۇلتقا قاتىستى نەگاتيۆ جازاتىن بىرەن-ساران مەكتەپ مۇعالىمدەرى بارىن دا بايقادىق. وكىنىشكە قاراي، ءبارىن سكريندەپ جۇرەتىن ادەتىم جوق. قايبىر جىلى اقش ەلشىسى قازاق ەلىن مەرەكەدە قازاقشا قۇتتىقتاعان ەدى. سوعان مەن دە “ەلشى مىرزا، راحمەت” دەپ جىلى لەبىزىمدى بىلدىرسەم، مەنىڭ جازباما ءبىر ورىس ايەل اشۋلى سمايليك قويىپ كەتىپتى. كىم ەكەن دەپ قاراسام، پاۆلودار ما، پەتروپاۆل ما، ەسىمدە جوق، سول وڭىردە ورتا مەكتەپتە ساباق بەرەتىن مۇعالىم ەكەن. سويتسەم، تەك قازاقشا جازىلعان سوزدەرگە عانا ەرىنبەي اشۋلى سمايليك قويعان. ال ول جەردە قازاقشا جازبالار وتە كوپ ەدى… اۋرۋ ما دەسەڭ، مەكتەپكە پسيحيكالىق جاعدايىن تەكسەرىپ الماۋشى ما ەدى دەگەن ويعا كەلەسىڭ… بىراق ەكىنشى جاعىنان سونشاما قازاقشا جازباعا جامان سمايليك قويام دەپ قانشاما ەنەرگياسى كەتتى، قانشاما نەرۆ تالشىقتارى ءولدى… ساۋ ادامنىڭ تىرلىگى مە؟

جالپى، قازىر بىزدە قازاق قوعامى وتە ساۋاتتى. بىرەۋ بىردەڭە جازسا، ءىىم-نە، پروكۋراتۋراعا “قۇقىقتىق باعا” بەرۋ بويىنشا ارىز جازىپ ءجۇر. وتە دۇرىس قادام. مۇندايلارمەن ۇرىسپاي، توبەلەسپەي، جەكە باسىنا تيىسپەي، زاڭمەن جازالاۋ كەرەك. ەڭ باستىسى، قازاقشا كوبىرەك جازايىق، سويلەيىك! قازاق ءتىلىن جەك كورەتىندەرگە جاۋدىڭ كەرەگى جوق، وزىنەن-ءوزى جىندانىپ، اۋرۋ تابادى عوي. ماسەلەن، وتكەندە جەلىدە بىرەۋ ءتاتتى تاعامنىڭ رەتسەپتىسىمەن ءبولىسىپ جاتىر ەكەن، سويتسەم قىرعىزشا ءتۇسىندىرىپ جاتىر ەكەن. “قانداي كەرەمەت رەتسەپت. ادەمى ءتۇسىندىردىڭىز. ءبارىن ءتۇسىندىم” دەپ جازىپ جىبەرىپ ەدىم، قىرعىز باۋىرلار ءماز بوپ قالدى. قازاق باۋىرلار، راحمەت دەپ جاتىر. مەنىڭ پىكىرىمە پالەنباي قىرعىز ءلۇپىل جىبەردى. “قازاق-قىرعىز ءبىر تۋعان” دەپ قويادى. وسىنداي پوزيتيۆ نارسە جاقسى ەمەس پە؟

بىزدەگى كوپ ازاماتتار رەسەيلىك پروپاگانداعا تويىپ العاسىن سەكىرەدى عوي… كابەلدىك، سپۋتنيكتىك، يۋتۋب-ارنالارىن ءتۇرلى ايلا-امالمەن جاپساق، شەكتەسەك، كوپ ادامنىڭ بەتى بەرى قارايدى عوي…

ال اليكاعا كەلسەك، 22 جاسىڭدا ويناپ-كۇلىپ، ادامداردى الالاماي، ءتىلدى كەمسىتپەي، ءومىرىڭدى پايدالىراق نارسەگە جۇمسامادىڭ با؟ مەن 22 جاسىمدا نۇربولات ماسانوۆ، ورىس، كازاك قاۋىمداستىقتارىنىڭ باسشىلارى بۋناكوۆ، بەلياكوۆتاردان سۇحبات الىپ، قازاق جانە ءورىستىلدى ورتانىڭ ءوزارا تۇسىنىسۋىنە اتسالىستىم. ءبىر سۇحباتىندا بۋناكوۆتار ء“بىز قارتايدىق قوي، ەندى ءتىلدى جاستار ۇيرەنبەسە” دەپ ەدى… نەمەرەسىن دە قازاق بالاباقشاسىنا بەرگەنىن ايتقان ەدى. ەندى سول جاستار اليكالار نەگە مەمتىلگە مۇسىركەي قارايدى؟ نەگە ورىس جانە ءورىستىلدى جاستار دا ەكىگە بولىنگەن؟ نەگە گلەب پونومارەۆتار قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ، ناسيحاتتاپ، ءتۇرلى ادەمى جوبالار جاسايدى دا ەلدىڭ رازىلىعىنا بولەنەدى؟ ال باسقالار ءتىلدى قاجەت ەتپەيدى؟

قاشان ۇلتتىق، پاتريوتتىق يدەولوگيا تۇركياداعىداي، ءتىپتى كورشى وزبەك ەلىندەگىدەي كەڭ كولەمدى ءارى ناتيجەلى جۇرگىزىلەدى؟ پاتريوتيزمگە ءبولىنىپ جاتقان قارجىنىڭ دا سۇراۋى بار ما؟ نەگە قازاققا جاقىن بولۋى ءتيىس تاتار قىزى وسىلاي جاسادى؟ ساۋال كوپ. تۇركىلىك رۋحتى كوتەرمەك تۇگىلى، جالپىقازاقستاندىق پاتريوتيزمگە ءالى دە قول جەتكىزە الماي وتىرمىز عوي…

كامشات تاسبولات

Abai.kz