29 shilde kýni Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev Týrkiya Respublikasyna resmy saparmen bardy. Búl sapar eki el arasyndaghy tarihi, mәdeny jәne sayasiy, ekonomikalyq baylanystardy terendetuding jana paraghyn ashugha baghyttalyp otyr.

Týbi bir týrki elderining tatulyghy

Qazaqstan men Týrkiya arasyndaghy qarym-qatynas tәuelsizdik jyldarynan beri erekshe senim men irgeli әriptestikke negizdelip keledi. Týrkiya – Qazaqstan tәuelsizdigin alghash bolyp moyyndaghan memleket jәne býginde eki el arasyndaghy baylanys tek simvolikalyq dengeyde ghana emes, naqty ekonomikalyq jobalarmen, aymaqtyq sayasy yqpaldastyqpen bekip keledi.

Preziydent Toqaevtyng sapary bastalghan sәtten-aq, týrik tarapy onyng manyzdylyghyna airyqsha mәn bergenin bayqatty. Ádette siyrek kezdesetin «diplomatiyalyq dәstýr» – Týrkiya Preziydenti Rejep Tayip Erdoghannyng Qasym-Jomart Toqaevty әuejaydan ózi qarsy aluy – eki kóshbasar arasyndaghy jeke senim men sayasy ýilesimdilikting belgisi boldy. Búl bauyrlas elder arasyndaghy dostyqtyn, jeke senimning jәne sapar manyzdylyghynyng aiqyn kórinisi.

Týrkiyada jýrgen mediasarapshy Amangeldi Qúrmetúly Memleket basshysyQasym-Jomart Toqaevtyng Týrkiyagha sapary joghary dengeyde ótip jatqanyn atap ótti.

«Búl sapar týrik qoghamynda manyzdy memlekettik sapar dengeyindey baghalanyp jatyr. Qazaqstan Preziydentin Rejep Tayip Erdoghannyng ózi әuejaydan kýtip aldy. Keyin ekeui onasha kezdesip, bir kólikpen birge attanyp ketti. Solay erekshe yqylasyn bayqatty. Mәrtebeli meymandy  әuejayda  Memleket basshysynyng ózi qarsy aluy  qonaqqa qúrmetting tóresi sanalady.Búnyn barlyghyn kóp oqyrman әleumettik jeliden de kórip otyrghan boluy kerek. Býgin sapar jalghasyp jatyr», – deydi ol.

Amangeldi Qúrmetúlynyng aituynsha, Qasym-Jomart Toqaev búghan deyin de Týrkiyagha tórt mәrte – memlekettik, resmy jәne júmys saparlarymen barghan. Alayda búl jolghy sapardyng ereksheligi – onyng geosayasy mәni men kópqyrly mazmúnynda. Búl – tek ekijaqty qatynastardyng jana paraghy ghana emes, tútas týrki әlemining bolashaghyna әser etetin strategiyalyq qadam.

Sayasy dialog, geosayasy salmaq jәne ekonomikalyq әriptestik

Sapar baghdarlamasy mazmúndy bolmaq. Preziydentter qazaq-týrik strategiyalyq seriktestigin terendetu, aimaqtyq qauipsizdik, energetikalyq túraqtylyq jәne týrki integrasiyasy sekildi mәselelerdi talqylaydy dep kýtilude. Eki elding ústanymy – kópvektorly syrtqy sayasatqa negizdelgen, búl qazirgi әlemdegi túraqsyz geosayasy jaghdayda ózara qoldaugha asa manyzdy.

Sonymen qatar, Týrkiya – NATO mýshesi, al Qazaqstan – Ortalyq Aziyadaghy jetekshi memleket retinde Shyghys pen Batystyng arasynda tepe-teng sayasat jýrgizuge mýddeli. Osy orayda, qazaq-týrik strategiyalyq әriptestigi geosayasy túrghydan da ýlken mәnge ie bola týspek.

Sapar barysynda ekijaqty investisiyalyq jobalar, sauda-ekonomikalyq seriktestik, ónerkәsip pen auyl sharuashylyghyndaghy yntymaqtastyq mәseleleri basty nazarda boluy yqtimal.

Týrkiya – Qazaqstan ekonomikasyna belsendi týrde investisiya salyp otyrghan memleketterding biri. Týrkiya Qazaqstannyng sauda-ekonomikalyq seriktesteri arasynda besinshi orynda túr. 2023 jyly eki el arasyndaghy tauar ainalymy 5 milliard AQSh dollaryna jetken. Sonyng ishinde Qazaqstannan Týrkiyagha shygharylghan eksport kólemi 3,3 milliard dollardy qúrasa, Týrkiyadan jetkizilgen import 1,7 milliard dollargha teng boldy. Qazaqstan negizinen múnay jәne múnay ónimderi, mys, qorghasyn, myrysh, aluminiy, tabighy gaz jәne maqta eksporttaydy. Al Týrkiyadan elimizge әkelinetin negizgi tauarlar qatarynda dәri-dәrmek, kýnbaghys túqymy, kiyim-keshek, avtokólikter men olardyng qosalqy bólshekteri bar.

2025 jyldyng alghashqy bes aiynyng qorytyndysy boyynsha ekijaqty tauar ainalymy 2 milliard dollargha juyqtady. Qantar men mamyr aralyghynda Qazaqstan 1,3 milliard dollardyng ónimin Týrkiyagha eksporttap, 643 million dollardyng tauaryn importtaghan.

Bolashaqta búl kórsetkish arta týsetini anyq, sebebi Preziydent Toqaev Týrkiyamen transúlttyq logistika, energetika jәne joghary tehnologiya salalarynda birlesken jobalardy damytugha erekshe mәn berip keledi.

Naqtyraq aitqanda, eki el arasyndaghy sauda-ekonomikalyq yntymaqtastyqtyng manyzdy baghyttarynyng biri – kólik jәne logistika salasyndaghy әriptestik. 2023 jyly eki el arasyndaghy temirjol arqyly jýk tasymaly 14 payyzgha ósip, jalpy kólemi 5 million tonnagha juyqtady. Al avtokólikpen jetkizilgen jýk kólemi 732 myng tonnagha jetip, 0,4 payyzgha artqan.

Qazir eki el Transkaspiy halyqaralyq kólik dәlizin damytugha basa mәn berip otyr. Búl baghyttaghy naqty júmystar qolgha alynghan. Ótken jyly osy dәliz arqyly tasymaldanghan jýk kólemi 62 payyz ósip, 4,5 million tonnagha jetken. Aldaghy jyldary búl kórsetkishti 10 million tonnagha deyin úlghaytu josparlanyp otyr.

«Óz basym búl saparda ekonomikalyq astar molyraq bolady dep esepteymin. Sonyn ishinde kólik-logistika salasy jәne auyl sharuashylyq salasyna kónil bólinetin siyyaqty. Kólik-logistika salasynyn en erekshe túsy – Qazaqstannyng tranzittik әleuetin arttyrugha baghyttalghan jana ústanym. Yaghniy, búryn kólik-logistika baylanystaryn temir joldarmen, avtomobilijoldarymen baghalap kelgen bolsaq, endi oghan aviasiyalyq baghyt ta qosyluy mýmkin. Búl rette, Qazaqstannyng әue kenistigin halyqaralyq әue kóligimen,jýk tasymaldau baghytyna qoldanu mýmkindigin arttyru manyzdy. Barshagha belgili, Aqtóbede arnayy hab salynyp jatyr. Endi týrikter de atsalysa bastady. Demek әue kenistigin jýk tasymalyna paydalanu jana baghyt bolyp eskerilip jatqan synayly. Alda әli de kezdesuler bar. Strategiyalyq-yntymaqtastyq jónindegi kenesting V otyrysy ótedi. Taghy birqatar is-sharalar bar. Óz basym Týrkiya men Qazaqstan arasyndaghy baylanystardyng jana bir dengeyi dep baghalap otyrmyn», - deydi Amangeldi Qúrmetúly.

Qazaqstan men Týrkiya – Týrki memleketteri úiymynyng (TMÚ) negizgi jetekshi elderi. Búl sapar ayasynda mәdeniy-gumanitarlyq baylanystardy terendetu, bilim, turizm jәne jastar sayasaty salasyndaghy jobalardy ilgeriletu mýmkindikteri de qarastyrylmaq.

Týiin

Qasym-Jomart Toqaevtyng Týrkiyagha resmy sapary – tek eki el arasyndaghy baylanystardyng beriktigin kórsetu ghana emes, jana kezenge qadam basudyng belgisi. Búl sapar nәtiyjesinde Qazaqstan men Týrkiya ekonomikalyq, sayasy jәne mәdeny yqpaldastyqty jana dengeyge kóteretini sózsiz.

Búl sapar eki el arasyndaghy kópjyldyq senim men yntymaqtastyqty terendetip qana qoymay, ony naqty strategiyalyq jobalarmen jәne kópqyrly әriptestikpen bekemdeuge baghyttalghan. Eki memleket arasyndaghy yqpaldastyq endi tek ekijaqty ghana emes, tútas týrki әlemining bolashaghyna әser etetin manyzdy faktorgha ainaluda.

Týiindey aitqanda, týbi bir týrki tuystyghy endi ortaq tarihiy-mәdeny múramen ghana emes, naqty mazmúngha ie pragmatikalyq seriktestikpen nyghaya týsti. Búl – tek Qazaqstan men Týrkiya ýshin emes, býkil týrki dýniyesining sayasy birligi men órkendeu jolyndaghy manyzdy betbúrys ekeni anyq.

Abai.kz