Poema

Abay ata! Ózinmen syrlasayyn,

Jýrek shólin ólenmen bir basayyn.

Aynalasyn Semeyding oimen sholyp,

Aqyndardy týletken qyrdy asayyn.

 

Qara ólenge boyaumen jan bitirip,

Ýlbiregen  әdemi gýl jasayyn.

Shynghys taudyng jalama jartasyna,

Kók týrikter sekildi jyr qashayyn!

 

Qabyrghaly  búl dala ne kórmegen?!

Kósegesi kógergen, kónermegen.

Tirshilikting tamyryn býlkildetip,

Adamdary mal baqqan, jer óndegen.

 

Abyroyyn asyrghan shebermenen,

Jýirikteri jer tarpyp elendegen.

...Ólmeytinin uaqytqa dәleldegen,

Qúdiret qoy... Qúdiret – óleng degen!

 

           Qasiyetin tanydyng barlyghynyn,

Túnyghynan simirding tang núrynyn.

Aynaldyrdyng jaqútqa jarqyraghan,

Kókirekte qaynaghan jan jyluyn.

 

Qalamynmen qaghazgha kesteledin,

Sanadaghy sezimning janghyryghyn.

Sóz patshasyn izdegen alash júrty,

Aqylyna sýiindi arly úlynyn!

 

                             2

 

Adamdar men  adamdar  tiresedi!

Tikeni bar aghashqa gýl ósedi.

Túlgha bolyp perzent quandyrsa,

Tuashókkir iylikpey siresedi.

 

Biri jansa júldyzdyn, biri óshedi,

Eskilik pen janalyq kýresedi.

Kótergende jalauyn әdilettin,

Aq samalgha ainalyp  jyr esedi.

 

Kemeldikti kembaghal týsinbeydi,

Torqa kiygen toghyshar kishirmeydi.

Qanjyghany maylasa onay olja,

Ádeyilep baptaghan qús ilmeydi.

 

Búiyrmastan úyalmas sybagha alyp,

Arnap qúighan kójeler ishilmeydi.

Áljuazdan amalsyz jyghylasyn,

Tasyp túrsyn boyynda kýshing meyli.

 

Shang shyghady zamannyng reninen,

Qabyspaydy oishyldyng tilegimen.

Eskerilmey jatatyn sәtter bar-au,

Sal-seriler kelse de jyr elinen.

 

Aqshasynyng buyna masayghandar,

Yqtyrghysy keledi  bilegimen.

... Qozghalady osylay ómir – aghys...

Bәri aqynnyng ótedi jýreginen.

 

3

 

Qazaq ýide otyryp jyr kernegen,

Kýndermenen qauyshtyn, týndermenen.

Asyl sózding astary jeti qabat,

Túnghiyqqa ýnilding syr bermegen.

 

Iranbaghyn shyghystyng araladyn,

Týsinde de myna júrt bir kórmegen.

Sazyn shertting Saghdidyn, Fizulidyn,

Ghazaldaryn ayaqtap ýlgermegen.

 

Maqúldastyn, bәrimen aqyldastyn,

Oylaryndy janartyp jaqyndastyn.

Lermontovty, Geteni, Pushkindi oqyp,

Qúshaghyndy iyqtas aqyngha ashtyn.

 

Súnqarymen әlemning túlparymen,

Óner deytin ólkede tatulastyn.

«Jaqsylarda jattyq joq»  deydi qazaq,

Adal dәmge shaqyryp, etindi astyn.

 

Ilinbeydi esigi syiy bardyn,

Sary qymyz kesege qúiylar myn.

Alqaqotan jayghasyp tekemetke,

Dombyrany tyndady sýiip әrkim.

 

Talanttardyng – talantty tanyghany,

Belgisi edi airanday úiyghannyn.

Dýniyening san týrli sanlaqtaryn,

Jiydebay men Shynghysqa jiyp aldyn.

 

                                   4

 

Izgilikti,  izettti jalghastyrdyn,

Tәlimderdi – tәlimge almastyrdyn.

Ilim qughan tolqyndy ilestirip,

Europa esigin elge ashtyrdyn.

 

Qara ólenge qanyqqan sýleylerge,

Poeziya pernesin dәl bastyrdyn.

Qarapayym qazaqtyng qabiletin,

Qabyrghaly eldermen salghastyrdyn.

 

Danalyqtyng úqtyrdyng talay mәnin,

Qúshaqtadyng dalanyng bar aimaghyn.

Aman-esen jetsin dep sóresine,

Aldy-artyna keruenning qarayladyn.

 

Qúrlyqtardyng qúlaghy qyr elinin,

Tyndasynshy dep eding qalayda әnin.

Jyr saparyna attandyng azaby mol,

Ghúmyrlaryn arnaghan talay daryn.

 

                                    5

 

Sәuirdegi janbyrday tamshyladyn,

Esti sóz ben әdemi әn súradyn.

Tapsam deding túlpardyng әr synaryn,

Jaqsam deding keudening bar shyraghyn.

 

Aghayyngha qatty aittyng sondyqtan da,

Kemshiligin jasyrmay dәl synadyn.

Maqtau kýtip, may basqan jotalardy,

Qyrsyghynan aryltyp qamshyladyn.

 

Synadyng kep – ónersiz baqyrghandy,

Qaymaghy joq qara su sapyrghandy.

Altybaqan, ala auyz aghayyndy,

Qyzghanyshtan qylghynyp ah úrghandy.

 

Dýleylerdi, sarnauyq dýmshelerdi,

Shalalyqqa úrynyp shatylghandy.

Kisilik pen kishilik darymaghan,

Parasaty azayghan paqyrlardy.

 

Synadyng kep – qúbylghan «siqyrlardy»,

Dayyn asqa ózeurep úmtylghandy.

Kósegesiz, kórgensiz kókbetterdi,

Ózinikin jón sanap júlqynghandy.

 

Synadyng kep – obyrdy oiy sholaq,

Júmyryna júq túrmas qúlqyndardy.

Synadyng kep – ónege, óresi joq,

Bas-basyna «bi» bolghan qiqymdardy.

 

Synadyng kep – oqyghansymaqtardy,

Ósekterge týrilgen qúlaqtardy.

Kórshisining qol salyp qorasyna,

Úry-qary atanghan shúnaqtardy.

 

Synadyng kep – shen ýshin últyn satyp,

Sheltireyip jýrudi únatqandy.

Boyyndaghy ózining minin bilmey,

Anasy men halqyna kinә artqandy.

 

Synadyng kep – kóp aitsa kóngenderdi,

Joralghysyz qylyqty jón kórgendi.

Shekpensizge shekeden qaraghandar,

Úlyq kórse maymandap ózgergen-di.

 

Synadyng kep – qalanar ketik tappay,

Janbay jatyp týtindep sóngenderdi.

Ayyqtyrsam keselden dep kýrestin,

Azabyna túnshyqqan el men jerdi.

 

                                    6

 

Túmangha da jolyqtyn, borangha da,

(Rayynnan qaytpadyng soghan bola.)

Búiyghy eldi ózgerip qalybynan,

Búrmaq boldyng ózendi jana arnagha.

 

Ár izindi andyghan solaqay top,

Japqan edi ne týrli  saghan jala.

Qoltyghynnan demedi perishte jyr,

Sýiegensing arqandy soghan ghana.

 

Qausyrylmay myqtynyng shalghayyna,

Elendeding ertengi el jayyna.

Tilep eding shan-tozang júqpasyn dep,

Kele jatqan úrpaqtyng tal boyyna.

 

Úly ónerding sayraghan sandughashyn,

Úyalattyng úl-qyzdyng tandayyna.

Ar-namysty biyikke kótergen er,

Syisa deding alashtyng mandayyna!

 

                                   7

 

Kie túttyn  kýnәsiz mahabbatty,

Aspandattyng meyirim, shapaghatty.

Jýreginnen tógilgen jyr búlaghy,

Oy búlaqpen jarysyp qatar aqty.

 

Ár buyny әuezdi ólenderin,

Arulardyng kózderin botalatty.

Tútanghanda lap etip nәzik sezim,

Óneboygha óshpeytin ot oratty.

 

Saghynyshtar terbedi pәk janyndy,

Shúghyla bóleding jan-jaghyndy.

Oyata aldyn  mahabbat jyrymenen,

Ot basynda qalghyghan enjar úldy.

 

Aq samalgha ainalyp ýrlegende,

Alaulattyng  sóndirmey shoq, jalyndy.

Jalyqpadyn, zaryqtyn, jete almadyn,

Ay astynan qaradyng Toqjanyndy.

 

Kórkemdikpen kómkerip sóilemindi,

Zerigerlik zerdemen oy bólindi.

Qanynmen de janynmen jazdyng bilem,

Aynymaghan ghashyqtar jayly ómirdi.

 

Aqqulardan aumaytyn súlu taghdyr,

Batyrlyqtyng ózine say kórindi.

Mahabatty Abayday qorghadyq pa,

Qadirlegen aq toty Aygerimdi?!

 

Netken biyik kórgendi kósemdigin!?

Bekzattyghyn, aqsýiek, әsemdigin!

Tanyghansyn, tapqansyn, tandaghansyn,

Saharanyng ózgeshe óser gýlin.

 

Sýng jayly aitqanyng eskirmeydi,

Tazalyqtan qúralghan әserli úghym.

Qate bolmas óresin jastyq shaqtyn,

Saghan qarap ólsheymin desem býgin!

 

                                   8

 

Baghaladyng jalyndy jastar әnin,

Balap eding bauyrgha, dosqa bәrin.

Topty jaru jýirikke jarasady,

Qyzyqtadyng bәigeni bastaghanyn!

 

Sebep boldy súnqarday týleuine,

Shyn peyilmen quana qostaghanyn.

Jastar ghana toltyrar otty jyrmen

Qasiyetti ónerding tostaghanyn.

 

Jastar ghana jalghaydy aq isindi,

Jastar ghana qorghaydy namysyndy.

Jastyq degen – aqyndyq, ol sóilese,

Jamandyqty qughannyng saghy syndy.

 

Janarymen jastyqtyng kóz salghanda,

Jaqyndata týsesing alysyndy.

Ghúmyrlary jasynday jarqyldaghan,

Sýiding Maghash, Aqylbay, Ábishindi!

 

                                     9

 

Oylasang da baqytyn sar dalanyn,

Únamady bireuge salghan әnin.

Mysyq tileu pendening peyili tar,

Jymyndaydy qúlasa orgha daryn.

 

Ústaghysy keledi torgha bәrin,

Tabalaydy  jolyqsa sorgha qalyn.

Qyran úshsa, qyrannyng jelkesinen,

Shiqyldatar shymshyq pen qarghalaryn.

 

Iyqtyny itterge talatady,

Ziyalynyng jýregin qanatady.

Arqasynan qaghady qaraulardyn,

Qara baqyr sanaytyn alaqany.

 

Dәldýrishke keregi elding emes,

Úlyqtardyng beretin shen, ataghy.

«Myltyq atudy ýiretseng ondaylargha,

Mergen bolyp aldymen seni atady.»

 

Tegin baylyq kórgendey  antalady,

Barymtalap auyldy, el tonady.

«Bir úrty qan, may aghyp bir úrtynan»,

Elirgende eki kóz qantalady.

 

Bir úshqyndy jylt etken bayqap qalsa,

Terezesin olardyng qalqalady.

Japyraghy tezirek qurasyn dep,

Sen ósirgen terekti baltalady.

 

Ósekterdi boratyp bútyp-shatty,

Qosobanyng kólinde kýtip jatty.

Qasykóiler qútyryp qaranghyda,

Bir-birining esigin tyqyldatty.

 

Ónegeli jandargha óshikkende,

Otyz eki tisterin shyqyrlatty.

Tynyshtyqtan aiyryp kórbiltelik,

Ayaq-qolyn sorlynyng typyrlatty.

 

Bәlelikti bir «týzu» is kóredi,

Tútastyqty talqandap ýsh bóledi.

Ayamaydy altynyn kelimsekten,

Aghayyny súrasa – mys beredi.

 

Jatqa qúldyq úrghandy ózderinshe,

Janalyqqa jaraytyn «kýsh» kóredi.

Kókbóridey jortugha shamasy joq,

Balaqtardy tyshqansha tisteledi.

 

Paraqordy pasyqtar sabaqtaydy,

«Qaru» etip qulyghyn jәne oqtaydy.

Saytan qiyal jetelep jargha qaray,

Aldy-artyna bayghústy qaratpaydy.

 

Baylamyna senimin serik etpey,

Aqyldaryn at teuip alaqtaydy.

Shekpenining etegin boran týrip,

Maqsaty joq, mәni joq dalaqtaydy.

 

Jatqyzbady baylyqqa mol armandy,

Týsinbedi asqar tau, kól, ormandy.

Kýzetpeydi qaptaghan shýregeyden,

Qasiyetti aqqular qonar mandy.

 

Qyzyl sózdi eskende  el aldandy,

Arylmaghan qyrsyqty er anghardy.

Aytyp eding úqpady, úqpau jaman,

Shoqparymen shekendi solar jardy!

 

                                  10

 

Kýiinishten jýreging solqyldady!

Kókirekti úrghylap ol tulady.

Qara búlt jónkildi týidek-týidek,

Qara aspanda nayzaghay jarqyldady.

 

Qasarysqan zamandy týzeu ýshin,

Azamatty ansadyng ór túlghaly.

Tolghanyp eng shyghyp ap shyng basyna,

Kózin tolyq ashpaghan el turaly.

 

Janarynnan qandy jas tamshylady,

Silkiledi bolmystyng san súraghy.

Úldarynnan aiyryp Abay bolar,

Qatal taghdyr  ayamay ol synady.

 

Shytynatyp qayyqtyng qabyrghasyn,

Qara dauyl doldanyp qarsy úrady.

Aqyn bolyp jaralghan qanday qiyn!?

Jandýniyeng qyspaqta janshylady!

 

Ózegine «qanjardy» kim salmady?!

Oghan «qyzyq» basyndy múng shalghany?!

Aqyldynyng azaby qorghasynday,

Jýndey týtip jýikeni túr salmaghy.

 

Barlyghyna boybermey óleng jazdyn,

Kónilinde kókteytin gýl solmady.

Mýmkin emes aqyndy auyzdyqtau,

Aqiqatty jariyalap jyr samghady!..

 

                                         11

 

Qazaqtar bar  Abaydy bir de ashpaghan,

Kitabyna ýnilip, ýn qospaghan.

Qazaqtar bar  úqsamay bolmysyna,

Atqa minip, mal baghyp, qyrdy aspaghan.

 

Qariyalargha úsynbay bas mújyghan,

Tuysymen dúrystap syrlaspaghan.

Qazaqtar bar  sóilese «n»-dy aitpaytyn,

Keybireui zamandas, qúrdas maghan.

 

Qazaqtar bar  ólendi jaqtyrmaghan,

Tanymaytyn asyldy qaq túrmaghan.

Qazaqtar bar  kýibennen qoly tiymey,

Kókjiyekke moyynyn kóp búrmaghan.

 

Qazaqtar bar  qyzdyrma qysyr sózben,

Bir-birining uaqytyn tekke úrlaghan.

Qazaqtar bar  әngirlep әlin bilmey,

«Qay jerim kem Abaydan?!» dep tulaghan.

 

                                   13

 

Biz qarsymyz  shirenip «isingenge»,

Ózine-ózi kólenke  týsirgenge.

Qúlqyn ýshin baghasyn arzandatyp,

Qaltalynyng aldynda kishirgenge.

 

Úlaghattar úsyndyng «samorodnyi»,

Arnaghyn dep aq-adal isindi elge.

Oylarymdy osylay týiindedim,

Jyrlarynnyng týbirin týsingende.

 

Biz qarsymyz oqyghan «nadandargha»,

( Toquy joq bolsa eger, amal bar ma?!)

Biz qarsymyz  jabydan «túlpar» jasap ,

Jýlde alghysy keletin adamdargha.

 

Tayghanaqtay beretin tabandargha,

Shyghaybaygha úqsaghan sarandargha.

Biz qarsymyz  qaramay túrpatyna,

Qyran bolam dese eger jaman qargha.

 

                                   14

 

Ghasyr jýgin qayyspay arqaladyn,

Toghystyrdyng  aqylmen jol torabyn.

«Aqyl, qayrat, jýrekti» mengergender,

Angharady uaqyttyng ór talabyn.

 

Ataq-danqyng sharlady kedergisiz,

Shyghys penen batystyng shartarabyn.

Kózimizdi jetkizding keleshekke,

Anyq boljap ómirding әr tarauyn!

 

Ishi qazyna, injuli sarayymsyn,

Kýletin kýn sekildi arayymsyn.

Jyrlarynnyng astary jeti qabat,

Júmbaghynnyng sheshuin tabayyn shyn!

 

Ru, jýzge aqyndar bólinbeydi,

Sóz úqqannyng bәrine  aghayynsyn.

Pushkin de emes, Bayron da, Gete de emes,

Dara túrghan danyshpan Abayymsyn!

 

Ókpelesek  ózine shaghynamyz,

Kesimine toqtaymyz, baghynamyz.

Keudemizge keremet saz toltyryp,

Armandaymyz, ansaymyz, saghynamyz.

 

Jýregining kózi bar әrbir qazaq,

Áuliyege balaydy seni naghyz.

Birimizdi birimiz izdep shyqsaq,

Jyrlarynnyng qasynan tabylamyz.

 

Jol jasadyng qiyagha syna qaghyp,

Soqpaqtaryng biyikke shyghady alyp.

Óleng deytin ólke bar sol biyikte,

Jyl on eki ay jatatyn gýl oranyp.

 

Jylghalarmen jarysqan zәm-zәm búlaq,

Kýy sekildi kýmbirlep túrady aghyp.

Aqyn ýni  qasterli qasiyetti ýn,

Abaydy úqqan – Alashty úghady anyq!

 

Sarapshysy ózinsing ónerimnin,

Senen taptym barlyghyn keregimnin.

Tamyrlary terenge sausaq jayghan,

Sayasynda otyrmyn tereginnin.

 

Altyn aldyng iynemen qúdyq qazyp,

Asylyndy halqyna bere bildin.

Temirqazyq siyaqty jol kórsetip,

Jeteleysing keruenin sen ómirdin!

Batyq Mәjiytúly

Abai.kz