.png)
ابايدى ۇققان – الاشتى ۇعادى انىق
پوەما
اباي اتا! وزىڭمەن سىرلاسايىن،
جۇرەك ءشولىن ولەڭمەن ءبىر باسايىن.
اينالاسىن سەمەيدىڭ ويمەن شولىپ،
اقىنداردى تۇلەتكەن قىردى اسايىن.
قارا ولەڭگە بوياۋمەن جان ءبىتىرىپ،
ۇلبىرەگەن ادەمى گۇل جاسايىن.
شىڭعىس تاۋدىڭ جالاما جارتاسىنا،
كوك تۇرىكتەر سەكىلدى جىر قاشايىن!
قابىرعالى بۇل دالا نە كورمەگەن؟!
كوسەگەسى كوگەرگەن، كونەرمەگەن.
تىرشىلىكتىڭ تامىرىن بۇلكىلدەتىپ،
ادامدارى مال باققان، جەر وڭدەگەن.
ابىرويىن اسىرعان شەبەرمەنەن،
جۇيرىكتەرى جەر تارپىپ ەلەڭدەگەن.
...ولمەيتىنىن ۋاقىتقا دالەلدەگەن،
قۇدىرەت قوي... قۇدىرەت – ولەڭ دەگەن!
قاسيەتىن تانىدىڭ بارلىعىنىڭ،
تۇنىعىنان ءسىمىردىڭ تاڭ نۇرىنىڭ.
اينالدىردىڭ جاقۇتقا جارقىراعان،
كوكىرەكتە قايناعان جان جىلۋىن.
قالامىڭمەن قاعازعا كەستەلەدىڭ،
ساناداعى سەزىمنىڭ جاڭعىرىعىن.
ءسوز پاتشاسىن ىزدەگەن الاش جۇرتى،
اقىلىنا ءسۇيىندى ارلى ۇلىنىڭ!
2
ادامدار مەن ادامدار تىرەسەدى!
تىكەنى بار اعاشقا گۇل وسەدى.
تۇلعا بولىپ پەرزەنت قۋاندىرسا،
تۋاشوككىر يلىكپەي سىرەسەدى.
ءبىرى جانسا جۇلدىزدىڭ، ءبىرى وشەدى،
ەسكىلىك پەن جاڭالىق كۇرەسەدى.
كوتەرگەندە جالاۋىن ادىلەتتىڭ،
اق سامالعا اينالىپ جىر ەسەدى.
كەمەلدىكتى كەمباعال تۇسىنبەيدى،
تورقا كيگەن توعىشار كىشىرمەيدى.
قانجىعانى مايلاسا وڭاي ولجا،
ادەيىلەپ باپتاعان قۇس ىلمەيدى.
بۇيىرماستان ۇيالماس سىباعا الىپ،
ارناپ قۇيعان كوجەلەر ىشىلمەيدى.
ءالجۋازدان امالسىز جىعىلاسىڭ،
تاسىپ تۇرسىن بويىڭدا كۇشىڭ مەيلى.
شاڭ شىعادى زاماننىڭ رەڭىنەن،
قابىسپايدى ويشىلدىڭ تىلەگىمەن.
ەسكەرىلمەي جاتاتىن ساتتەر بار-اۋ،
سال-سەرىلەر كەلسە دە جىر ەلىنەن.
اقشاسىنىڭ بۋىنا ماسايعاندار،
ىقتىرعىسى كەلەدى بىلەگىمەن.
... قوزعالادى وسىلاي ءومىر – اعىس...
ءبارى اقىننىڭ وتەدى جۇرەگىنەن.
3
قازاق ۇيدە وتىرىپ جىر كەرنەگەن،
كۇندەرمەنەن قاۋىشتىڭ، تۇندەرمەنەن.
اسىل ءسوزدىڭ استارى جەتى قابات،
تۇڭعيىققا ءۇڭىلدىڭ سىر بەرمەگەن.
يرانباعىن شىعىستىڭ ارالادىڭ،
تۇسىندە دە مىنا جۇرت ءبىر كورمەگەن.
سازىن شەرتتىڭ ساعديدىڭ، فيزۋليدىڭ،
عازالدارىن اياقتاپ ۇلگەرمەگەن.
ماقۇلداستىڭ، بارىمەن اقىلداستىڭ،
ويلارىڭدى جاڭارتىپ جاقىنداستىڭ.
لەرمونتوۆتى، گەتەنى، پۋشكيندى وقىپ،
قۇشاعىڭدى يىقتاس اقىنعا اشتىڭ.
سۇڭقارىمەن الەمنىڭ تۇلپارىمەن،
ونەر دەيتىن ولكەدە تاتۋلاستىڭ.
«جاقسىلاردا جاتتىق جوق» دەيدى قازاق،
ادال دامگە شاقىرىپ، ەتىڭدى استىڭ.
ىلىنبەيدى ەسىگى سىيى باردىڭ،
سارى قىمىز كەسەگە قۇيىلار مىڭ.
القاقوتان جايعاسىپ تەكەمەتكە،
دومبىرانى تىڭدادى ءسۇيىپ اركىم.
تالانتتاردىڭ – تالانتتى تانىعانى،
بەلگىسى ەدى ايرانداي ۇيىعاننىڭ.
دۇنيەنىڭ سان ءتۇرلى ساڭلاقتارىن،
جيدەباي مەن شىڭعىسقا جيىپ الدىڭ.
4
ىزگىلىكتى، ىزەتتتى جالعاستىردىڭ،
تالىمدەردى – تالىمگە الماستىردىڭ.
ءىلىم قۋعان تولقىندى ىلەستىرىپ،
ەۋروپا ەسىگىن ەلگە اشتىردىڭ.
قارا ولەڭگە قانىققان سۇلەيلەرگە،
پوەزيا پەرنەسىن ءدال باستىردىڭ.
قاراپايىم قازاقتىڭ قابىلەتىن،
قابىرعالى ەلدەرمەن سالعاستىردىڭ.
دانالىقتىڭ ۇقتىردىڭ تالاي ءمانىن،
قۇشاقتادىڭ دالانىڭ بار ايماعىن.
امان-ەسەن جەتسىن دەپ سورەسىنە،
الدى-ارتىنا كەرۋەننىڭ قارايلادىڭ.
قۇرلىقتاردىڭ قۇلاعى قىر ەلىنىڭ،
تىڭداسىنشى دەپ ەدىڭ قالايدا ءانىن.
جىر ساپارىنا اتتاندىڭ ازابى مول،
عۇمىرلارىن ارناعان تالاي دارىن.
5
ساۋىردەگى جاڭبىرداي تامشىلادىڭ،
ەستى ءسوز بەن ادەمى ءان سۇرادىڭ.
تاپسام دەدىڭ تۇلپاردىڭ ءار سىڭارىن،
جاقسام دەدىڭ كەۋدەنىڭ بار شىراعىن.
اعايىنعا قاتتى ايتتىڭ سوندىقتان دا،
كەمشىلىگىن جاسىرماي ءدال سىنادىڭ.
ماقتاۋ كۇتىپ، ماي باسقان جوتالاردى،
قىرسىعىنان ارىلتىپ قامشىلادىڭ.
سىنادىڭ كەپ – ونەرسىز باقىرعاندى،
قايماعى جوق قارا سۋ ساپىرعاندى.
التىباقان، الا اۋىز اعايىندى،
قىزعانىشتان قىلعىنىپ اھ ۇرعاندى.
دۇلەيلەردى، سارناۋىق دۇمشەلەردى،
شالالىققا ۇرىنىپ شاتىلعاندى.
كىسىلىك پەن كىشىلىك دارىماعان،
پاراساتى ازايعان پاقىرلاردى.
سىنادىڭ كەپ – قۇبىلعان «سيقىرلاردى»،
دايىن اسقا وزەۋرەپ ۇمتىلعاندى.
كوسەگەسىز، كورگەنسىز كوكبەتتەردى،
وزىنىكىن ءجون ساناپ جۇلقىنعاندى.
سىنادىڭ كەپ – وبىردى ويى شولاق،
جۇمىرىنا جۇق تۇرماس قۇلقىنداردى.
سىنادىڭ كەپ – ونەگە، ورەسى جوق،
باس-باسىنا «بي» بولعان قيقىمداردى.
سىنادىڭ كەپ – وقىعانسىماقتاردى،
وسەكتەرگە تۇرىلگەن قۇلاقتاردى.
كورشىسىنىڭ قول سالىپ قوراسىنا،
ۇرى-قارى اتانعان شۇناقتاردى.
سىنادىڭ كەپ – شەن ءۇشىن ۇلتىن ساتىپ،
شەلتىرەيىپ ءجۇرۋدى ۇناتقاندى.
بويىنداعى ءوزىنىڭ ءمىنىن بىلمەي،
اناسى مەن حالقىنا كىنا ارتقاندى.
سىنادىڭ كەپ – كوپ ايتسا كونگەندەردى،
جورالعىسىز قىلىقتى ءجون كورگەندى.
شەكپەنسىزگە شەكەدەن قاراعاندار،
ۇلىق كورسە مايماڭداپ وزگەرگەن-ءدى.
سىنادىڭ كەپ – قالانار كەتىك تاپپاي،
جانباي جاتىپ تۇتىندەپ سونگەندەردى.
ايىقتىرسام كەسەلدەن دەپ كۇرەستىڭ،
ازابىنا تۇنشىققان ەل مەن جەردى.
6
تۇمانعا دا جولىقتىڭ، بورانعا دا،
(رايىڭنان قايتپادىڭ سوعان بولا.)
بۇيىعى ەلدى وزگەرىپ قالىبىنان،
بۇرماق بولدىڭ وزەندى جاڭا ارناعا.
ءار ءىزىڭدى اڭدىعان سولاقاي توپ،
جاپقان ەدى نە ءتۇرلى ساعان جالا.
قولتىعىڭنان دەمەدى پەرىشتە جىر،
سۇيەگەنسىڭ ارقاڭدى سوعان عانا.
قاۋسىرىلماي مىقتىنىڭ شالعايىنا،
ەلەڭدەدىڭ ەرتەڭگى ەل جايىنا.
تىلەپ ەدىڭ شاڭ-توزاڭ جۇقپاسىن دەپ،
كەلە جاتقان ۇرپاقتىڭ تال بويىنا.
ۇلى ونەردىڭ سايراعان ساندۋعاشىن،
ۇيالاتتىڭ ۇل-قىزدىڭ تاڭدايىنا.
ار-نامىستى بيىككە كوتەرگەن ەر،
سىيسا دەدىڭ الاشتىڭ ماڭدايىنا!
7
كيە تۇتتىڭ كۇناسىز ماحابباتتى،
اسپانداتتىڭ مەيىرىم، شاپاعاتتى.
جۇرەگىڭنەن توگىلگەن جىر بۇلاعى،
وي بۇلاقپەن جارىسىپ قاتار اقتى.
ءار بۋىنى اۋەزدى ولەڭدەرىڭ،
ارۋلاردىڭ كوزدەرىن بوتالاتتى.
تۇتانعاندا لاپ ەتىپ نازىك سەزىم،
ونەبويعا وشپەيتىن وت وراتتى.
ساعىنىشتار تەربەدى پاك جانىڭدى،
شۇعىلا بولەدىڭ جان-جاعىڭدى.
وياتا الدىڭ ماحاببات جىرىمەنەن،
وت باسىندا قالعىعان ەنجار ۇلدى.
اق سامالعا اينالىپ ۇرلەگەندە،
الاۋلاتتىڭ سوندىرمەي شوق، جالىندى.
جالىقپادىڭ، زارىقتىڭ، جەتە المادىڭ،
اي استىنان قارادىڭ توقجانىڭدى.
كوركەمدىكپەن كومكەرىپ سويلەمىڭدى،
زەرىگەرلىك زەردەمەن وي ءبولىندى.
قانىڭمەن دە جانىڭمەن جازدىڭ بىلەم،
اينىماعان عاشىقتار جايلى ءومىردى.
اققۋلاردان اۋمايتىن سۇلۋ تاعدىر،
باتىرلىقتىڭ وزىنە ساي كورىندى.
ماحاباتتى ابايداي قورعادىق پا،
قادىرلەگەن اق توتى ايگەرىمدى؟!
نەتكەن بيىك كورگەندى كوسەمدىگىڭ!؟
بەكزاتتىعىڭ، اقسۇيەك، اسەمدىگىڭ!
تانىعانسىڭ، تاپقانسىڭ، تاڭداعانسىڭ،
ساحارانىڭ وزگەشە وسەر گۇلىن.
ءسۇيۋ جايلى ايتقانىڭ ەسكىرمەيدى،
تازالىقتان قۇرالعان اسەرلى ۇعىم.
قاتە بولماس ورەسىن جاستىق شاقتىڭ،
ساعان قاراپ ولشەيمىن دەسەم بۇگىن!
8
باعالادىڭ جالىندى جاستار ءانىن،
بالاپ ەدىڭ باۋىرعا، دوسقا ءبارىن.
توپتى جارۋ جۇيرىككە جاراسادى،
قىزىقتادىڭ بايگەنى باستاعانىن!
سەبەپ بولدى سۇڭقارداي تۇلەۋىنە،
شىن پەيىلمەن قۋانا قوستاعانىڭ.
جاستار عانا تولتىرار وتتى جىرمەن
قاسيەتتى ونەردىڭ توستاعانىن.
جاستار عانا جالعايدى اق ءىسىڭدى،
جاستار عانا قورعايدى نامىسىڭدى.
جاستىق دەگەن – اقىندىق، ول سويلەسە،
جاماندىقتى قۋعاننىڭ ساعى سىندى.
جانارىمەن جاستىقتىڭ كوز سالعاندا،
جاقىنداتا تۇسەسىڭ الىسىڭدى.
عۇمىرلارى جاسىنداي جارقىلداعان،
ءسۇيدىڭ ماعاش، اقىلباي، ءابىشىڭدى!
9
ويلاساڭ دا باقىتىن سار دالانىڭ،
ۇنامادى بىرەۋگە سالعان ءانىڭ.
مىسىق تىلەۋ پەندەنىڭ پەيىلى تار،
جىمىڭدايدى قۇلاسا ورعا دارىن.
ۇستاعىسى كەلەدى تورعا ءبارىن،
تابالايدى جولىقسا سورعا قالىڭ.
قىران ۇشسا، قىراننىڭ جەلكەسىنەن،
شيقىلداتار شىمشىق پەن قارعالارىن.
يىقتىنى يتتەرگە تالاتادى،
زيالىنىڭ جۇرەگىن قاناتادى.
ارقاسىنان قاعادى قاراۋلاردىڭ،
قارا باقىر سانايتىن الاقانى.
دالدۇرىشكە كەرەگى ەلدىڭ ەمەس،
ۇلىقتاردىڭ بەرەتىن شەن، اتاعى.
«مىلتىق اتۋدى ۇيرەتسەڭ وندايلارعا،
مەرگەن بولىپ الدىمەن سەنى اتادى.»
تەگىن بايلىق كورگەندەي انتالادى،
بارىمتالاپ اۋىلدى، ەل تونادى.
«ءبىر ۇرتى قان، ماي اعىپ ءبىر ۇرتىنان»،
ەلىرگەندە ەكى كوز قانتالادى.
ءبىر ۇشقىندى جىلت ەتكەن بايقاپ قالسا،
تەرەزەسىن ولاردىڭ قالقالادى.
جاپىراعى تەزىرەك قۋراسىن دەپ،
سەن وسىرگەن تەرەكتى بالتالادى.
وسەكتەردى بوراتىپ بۇتىپ-شاتتى،
قوسوبانىڭ كولىندە كۇتىپ جاتتى.
قاسىكويلەر قۇتىرىپ قاراڭعىدا،
ءبىر-ءبىرىنىڭ ەسىگىن تىقىلداتتى.
ونەگەلى جاندارعا وشىككەندە،
وتىز ەكى تىستەرىن شىقىرلاتتى.
تىنىشتىقتان ايىرىپ كوربىلتەلىك،
اياق-قولىن سورلىنىڭ تىپىرلاتتى.
بالەلىكتى ءبىر «ءتۇزۋ» ءىس كورەدى،
تۇتاستىقتى تالقانداپ ءۇش بولەدى.
ايامايدى التىنىن كەلىمسەكتەن،
اعايىنى سۇراسا – مىس بەرەدى.
جاتقا قۇلدىق ۇرعاندى وزدەرىنشە،
جاڭالىققا جارايتىن «كۇش» كورەدى.
كوكبورىدەي جورتۋعا شاماسى جوق،
بالاقتاردى تىشقانشا تىستەلەدى.
پاراقوردى پاسىقتار ساباقتايدى،
«قارۋ» ەتىپ قۋلىعىن جانە وقتايدى.
سايتان قيال جەتەلەپ جارعا قاراي،
الدى-ارتىنا بايعۇستى قاراتپايدى.
بايلامىنا سەنىمىن سەرىك ەتپەي،
اقىلدارىن ات تەۋىپ الاقتايدى.
شەكپەنىنىڭ ەتەگىن بوران ءتۇرىپ،
ماقساتى جوق، ءمانى جوق دالاقتايدى.
جاتقىزبادى بايلىققا مول ارماندى،
تۇسىنبەدى اسقار تاۋ، كول، ورماندى.
كۇزەتپەيدى قاپتاعان شۇرەگەيدەن،
قاسيەتتى اققۋلار قونار ماڭدى.
قىزىل ءسوزدى ەسكەندە ەل الداندى،
ارىلماعان قىرسىقتى ەر اڭعاردى.
ايتىپ ەدىڭ ۇقپادى، ۇقپاۋ جامان،
شوقپارىمەن شەكەڭدى سولار جاردى!
10
كۇيىنىشتەن جۇرەگىڭ سولقىلدادى!
كوكىرەكتى ۇرعىلاپ ول تۋلادى.
قارا بۇلت جوڭكىلدى تۇيدەك-تۇيدەك،
قارا اسپاندا نايزاعاي جارقىلدادى.
قاسارىسقان زاماندى تۇزەۋ ءۇشىن،
ازاماتتى اڭسادىڭ ءور تۇلعالى.
تولعانىپ ەڭ شىعىپ اپ شىڭ باسىنا،
كوزىن تولىق اشپاعان ەل تۋرالى.
جانارىڭنان قاندى جاس تامشىلادى،
سىلكىلەدى بولمىستىڭ سان سۇراعى.
ۇلدارىڭنان ايىرىپ اباي بولار،
قاتال تاعدىر اياماي ول سىنادى.
شىتىناتىپ قايىقتىڭ قابىرعاسىن،
قارا داۋىل دولدانىپ قارسى ۇرادى.
اقىن بولىپ جارالعان قانداي قيىن!؟
جاندۇنيەڭ قىسپاقتا جانشىلادى!
وزەگىڭە «قانجاردى» كىم سالمادى؟!
وعان «قىزىق» باسىڭدى مۇڭ شالعانى؟!
اقىلدىنىڭ ازابى قورعاسىنداي،
جۇندەي ءتۇتىپ جۇيكەنى تۇر سالماعى.
بارلىعىنا بويبەرمەي ولەڭ جازدىڭ،
كوڭىلىڭدە كوكتەيتىن گۇل سولمادى.
مۇمكىن ەمەس اقىندى اۋىزدىقتاۋ،
اقيقاتتى جاريالاپ جىر سامعادى!..
11
قازاقتار بار ابايدى ءبىر دە اشپاعان،
كىتابىڭا ءۇڭىلىپ، ءۇن قوسپاعان.
قازاقتار بار ۇقساماي بولمىسىنا،
اتقا ءمىنىپ، مال باعىپ، قىردى اسپاعان.
قاريالارعا ۇسىنباي باس مۇجىعان،
تۋىسىمەن دۇرىستاپ سىرلاسپاعان.
قازاقتار بار سويلەسە «ڭ»-دى ايتپايتىن،
كەيبىرەۋى زامانداس، قۇرداس ماعان.
قازاقتار بار ولەڭدى جاقتىرماعان،
تانىمايتىن اسىلدى قاق تۇرماعان.
قازاقتار بار كۇيبەڭنەن قولى تيمەي،
كوكجيەككە مويىنىن كوپ بۇرماعان.
قازاقتار بار قىزدىرما قىسىر سوزبەن،
ءبىر-ءبىرىنىڭ ۋاقىتىن تەككە ۇرلاعان.
قازاقتار بار اڭگىرلەپ ءالىن بىلمەي،
«قاي جەرىم كەم ابايدان؟!» دەپ تۋلاعان.
13
ءبىز قارسىمىز شىرەنىپ «ىسىنگەنگە»،
وزىنە-ءوزى كولەڭكە تۇسىرگەنگە.
قۇلقىن ءۇشىن باعاسىن ارزانداتىپ،
قالتالىنىڭ الدىندا كىشىرگەنگە.
ۇلاعاتتار ۇسىندىڭ «سامورودنىي»،
ارناعىن دەپ اق-ادال ءىسىڭدى ەلگە.
ويلارىمدى وسىلاي تۇيىندەدىم،
جىرلارىڭنىڭ ءتۇبىرىن تۇسىنگەندە.
ءبىز قارسىمىز وقىعان «ناداندارعا»،
( توقۋى جوق بولسا ەگەر، امال بار ما؟!)
ءبىز قارسىمىز جابىدان «تۇلپار» جاساپ ،
جۇلدە العىسى كەلەتىن ادامدارعا.
تايعاناقتاي بەرەتىن تاباندارعا،
شىعايبايعا ۇقساعان ساراڭدارعا.
ءبىز قارسىمىز قاراماي تۇرپاتىنا،
قىران بولام دەسە ەگەر جامان قارعا.
14
عاسىر جۇگىن قايىسپاي ارقالادىڭ،
توعىستىردىڭ اقىلمەن جول تورابىن.
«اقىل، قايرات، جۇرەكتى» مەڭگەرگەندەر،
اڭعارادى ۋاقىتتىڭ ءور تالابىن.
اتاق-داڭقىڭ شارلادى كەدەرگىسىز،
شىعىس پەنەن باتىستىڭ شارتارابىن.
كوزىمىزدى جەتكىزدىڭ كەلەشەككە،
انىق بولجاپ ءومىردىڭ ءار تاراۋىن!
ءىشى قازىنا، ءىنجۋلى سارايىمسىڭ،
كۇلەتىن كۇن سەكىلدى ارايىمسىڭ.
جىرلارىڭنىڭ استارى جەتى قابات،
جۇمباعىڭنىڭ شەشۋىن تابايىن شىن!
رۋ، جۇزگە اقىندار بولىنبەيدى،
ءسوز ۇققاننىڭ بارىنە اعايىنسىڭ.
پۋشكين دە ەمەس، بايرون دا، گەتە دە ەمەس،
دارا تۇرعان دانىشپان ابايىمسىڭ!
وكپەلەسەك وزىڭە شاعىنامىز،
كەسىمىڭە توقتايمىز، باعىنامىز.
كەۋدەمىزگە كەرەمەت ساز تولتىرىپ،
ارماندايمىز، اڭسايمىز، ساعىنامىز.
جۇرەگىنىڭ كوزى بار ءاربىر قازاق،
اۋليەگە بالايدى سەنى ناعىز.
ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز ىزدەپ شىقساق،
جىرلارىڭنىڭ قاسىنان تابىلامىز.
جول جاسادىڭ قياعا سىنا قاعىپ،
سوقپاقتارىڭ بيىككە شىعادى الىپ.
ولەڭ دەيتىن ولكە بار سول بيىكتە،
جىل ون ەكى اي جاتاتىن گۇل ورانىپ.
جىلعالارمەن جارىسقان ءزام-ءزام بۇلاق،
كۇي سەكىلدى كۇمبىرلەپ تۇرادى اعىپ.
اقىن ءۇنى قاستەرلى قاسيەتتى ءۇن،
ابايدى ۇققان – الاشتى ۇعادى انىق!
ساراپشىسى ءوزىڭسىڭ ونەرىمنىڭ،
سەنەن تاپتىم بارلىعىن كەرەگىمنىڭ.
تامىرلارى تەرەڭگە ساۋساق جايعان،
ساياسىندا وتىرمىن تەرەگىڭنىڭ.
التىن الدىڭ ينەمەن قۇدىق قازىپ،
اسىلىڭدى حالقىڭا بەرە ءبىلدىڭ.
تەمىرقازىق سياقتى جول كورسەتىپ،
جەتەلەيسىڭ كەرۋەنىن سەن ءومىردىڭ!
باتىق ءماجيتۇلى
Abai.kz
