Qazaqstanda rubliding erkin ainalymy tengeni tәltirektetip, kapitaldyng elden ketuin kýsheytude dep jazady Ertenmedia.

Belgili ekonomist Rahymbek Ábdirahmanov Digital Business Finance-qa bergen súhbatynda eldegi ekonomikalyq ahualdyng astaryna ýnilip, negizgi týitkilderdi taldap berdi.

Onyng aituynsha, elimizdegi investisiya aghynynyng keri kórsetkishi byltyr tarihy rekord ornatqan.

Elge kelgen tikeley investisiya kólemi syrtqa ketken kapitaldan 2,6 milliard dollargha az boldy. Múnday jaghday tәuelsiz Qazaqstan tarihynda alghash ret tirkelgen.

«Investorlardyng elden ketuine birneshe sebep bar. Birinshisi sayasy tәuekelding artuy. Ekinshisi makroekonomikalyq túraqsyzdyq. Ýshinshisi jәne eng manyzdysy sanksiya astyndaghy Reseymen ekonomikalyq baylanystardyng tym kýsheyip ketkeni.

Sayasy integrasiya turaly sóz qozghamay-aq qoyayyn, biraq ekonomikalyq integrasiya qarqyndy jýrip jatyr. Onyng dәleli Qazaqstandaghy jappay rublidenu prosesi.

Resey valutasy elimizding qarjy naryghyn biylep-tóstep túr», – deydi ekonomist.

Ábdirahmanov reseylik kompaniyalar Qazaqstan qor birjasynan (KASE) rublige dollar satyp alyp jatqanyn, búl ishki naryqta valuta tapshylyghyn tudyryp otyrghanyn atap ótti.

«Resey kompaniyalary birjadan rublige jappay dollar satyp aluda. Osylaysha eldegi valutagha súranys artyp, onyng qory azayyp jatyr. Últtyq bank tengening baghamyn ústap túru ýshin ózining valuta qoryn júmsaugha mәjbýr. Osydan song naryqta artyq tenge ainalymgha shyghyp, qarjy jýiesinde tengerimsizdik payda bolady. Jýiede jinalghan rubli sanksiyalyq qauip tóndiredi», – dedi sarapshy.

Salystyru ýshin aitsaq, 2021 jyly Qazaqstan ekonomikasyndaghy rubli ainalymy 174 mlrd tenge bolsa, 2024 jyly búl kórsetkish 1,3 trln tengege jetken.

Rubli ainalymynyng kólemi qazaqtar kýndelikti qolma-qol ústap, sauda-sattyqta qoldanyp jýrgen tenge kóleminen eki ese asyp ketken.

«Rubli baghamynyng kýrt ózgerui de investorlardy ýrkitip jatyr. Byltyr Resey valutasy bir dollar ýshin 70-110 rubli aralyghynda qúbylyp túrdy. Osynday jaghdayda qay investor tәuekelge barady?» – dedi ol.

Últtyq bank nege valuta satady?

Ekonomisting aituynsha, byltyr Qazaqstangha Euraziyalyq odaqtan tys elderden 70,6 mlrd dollar valuta kirgen. Biraq qarjynyng kóp bóligi qaytadan syrtqa ketken.

«Onyng 40 milliardy importqa júmsaldy. 17,1 milliard dollardy sheteldik investorlar óz tabysy retinde elden shyghardy. Taghy 13,75 milliard dollar Qytaymen shekaradaghy kontrabanda arqyly shyqqan kapital (búl mәlimetti Mәjilis deputaty Erlan Beysenbaev jariyalady). Búdan bólek, kriptovalutagha shamamen 15 milliard dollar ketkenin Últtyq bank resmy týrde habarlady», – dedi sarapshy.

Ábdirahmanovtyng sózinshe, kriptovalutagha ketken qarajat el ekonomikasyna qayta oralmaydy. Sonday-aq halyq ta dollar men eurony jappay satyp alyp, aqshasyn ekonomikalyq ainalymnan shygharyp jatyr.

«Osy faktorlardyng bәri valutalyq tapshylyqty tughyzdy. Últtyq bank naryqqa valuta intervensiyasyn jýrgizuge mәjbýr boldy. Byltyr búl kólem 6 trillion tengege jetti. Resmy týrde Últtyq qordyng transfertteri budjet tapshylyghyn jabu ýshin qajet shara. Is jýzinde tengening qúnsyzdanuyna jol bermeu ýshin jasalghan qadam. Eger múnday intervensiya bolmasa, dollar baghamy búdan da qymbat bolar edi», – deydi Ábdirahmanov.

Valutany qalay kóbeytemiz?

Sarapshynyng aituynsha, tenge baghamyn túraqtandyrudyng bir ghana joly bar: elge kiretin valuta kólemi shyghatyn qarjydan kóp boluy tiyis.

«Qazaqstan byltyr 70 mlrd dollar eksporttyq tabys tapty. Onyng 90 payyzy múnay-gaz, metall men auylsharuashylyq óniminen keldi. Biraq qazir shiykizat óndirisi shegine jetti. Onyng eksportyn kóbeytu mýmkin emes. Investorlar salagha qyzyghushylyq tanytpay otyr. Sondyqtan Qazaqstangha jylyna qosymsha 30-40 milliard dollar valuta әkeletin jana óndirister kerek. Shiykizat emes, zamanauy tehnologiyamen dayyndalatyn ónim boluy qajet», – dedi ol.

Ábdirahmanov Qazaqstan ekonomikasynyng shiykizatqa tәueldiligi úzaq merzimdi toqyraugha әkeletinin eskertip otyr.

Últtyq qordyng týbi kórine me?

Ekonomisting pikirinshe, Últtyq qordyng esebinen budjet tapshylyghyn jabu modeli túraqsyz jәne úzaq merzimde mýmkin emes.

«2008 jyldan beri Últtyq qordan aqsha alu jalghasyp keledi. Mysaly, 2017 jyly 4,4 mlrd dollar, 2018 jyly 2,6 mlrd, 2019 jyly 3,3 mlrd, 2020 jyly 4,7 mlrd, 2021 jyly 4,5 mlrd, 2022 jyly 4,6 mlrd dollar alynghan. Byltyr budjetting jartysy, yaghny 6,2 trillion tengesi Últtyq qordan qarjylandyryldy. Búl tәjiriybe jalghasa berse, qordyng týbi kórinedi», – dedi ol.

Múnay baghasy tómendese ne bolady?

Sarapshy aldaghy on-on bes jylda múnay baghasy barreline 15 dollargha deyin týsui mýmkin ekenin aitty.

«Elektr kólikterining sany kóbeyip, janarmaymen jýretin kólikter azayady. Múnaygha súranys kemise, bagha tómendeydi. Eger múnay baghasy 40-50 dollar aralyghynda bolsa, Últtyq qordyng qarajaty nebәri eki-ýsh jylgha ghana jetui mýmkin. Búl óte ýlken qauip», – dep týiindedi ekonomist.

Abai.kz