Bala kezimizden Qazaq radiosynyng әue tolqynynan tógilte әn salghan Dәneshtey әnshining ónerine tәnti bolyp óstik. Ákem jaryqtyq Dәneshting oryndauyndaghy әnderdi asa iltipatpen tyndaytyn da rizashylyghyn bildirip otyratyn. Jýrekten shyqqan súlu sezim jýrekterden oryn alyp, jan-dýniyesin terbep, rahatqa bóleytin. Ásirese Ýkili Ybyraydyng «Anshynyng әni» әnin jaqsy kórushi edi. Jalpy Dәnesh aghanyng qay әni bolsa da syrly sezimge toly, jyly, qúlaqqa jaghymdy bolyp keledi. Án aitu ýshin de ýlken jýrekting keregi osyndayda bayqalatyn.

Dәnesh Raqyshev aghamyzdy men ózim Ámire Qashaubaev atyndaghy ekinshi әnshiler bayqauynyng qortyndy konsertinde shymyldyq syrtynda kórdim. Qúrbym Gýlmaydan Sýndetova men jaqsy kóretin әnshim Jaqsylyq Myrqaev sol konkursta diplomant atanghan. Ánshi Gýlmaydan aghaymen meni tanystyrdy. Qolyn aldym. Jaqynnan birinshi jәne songhy kórgenim sol edi.

Qazaq radiosynda jiyrma jeti jyl enbek etip, onyng ishinde on segiz jyl muzyka redaksiyasynda redaktor, agha redaktor, Bas redaktor, keyingi on jylda Altyn qorda basshylyq etken men ýshin óner adamdarynyng әr әni qúlaqtan kirip, jýrekte oryn tepken tanys dýniye. Áriyne kýndelikti fonomaterialdardy tyndap, әue tolqynyna konsert jasaghandyqtan әr әnge analiz jasap otyrasyn. Qysqasy, kimning jaqsy, sheber oryndaytyny, kimning jetkizbey oryndap jatqany aina–qatesiz kórinip túrady. Ekspert bolyp alasyn.  Mening ózim әr әnshini kýnine bir ret berudi qatang týrde júmys erejeme kirgizdim. Biz qay әnshini de adaldyqpen әue tolqynynan nasihattadyq. Qúrmetpen qaradyq.

«Adamnyng basy – allanyng doby» demekshi, sayasattyng kesirinen eki memleketting de ystyq-suyghyn kórgen aghamyz elge jetkende ýlken saghynyshyn arqalay kelipti. Dәnesh aghamyzdyng ómirin osy tónirekten órbitsek.

Zamanymyzdyng búlbúl әnshisi, úly dalany әnimen janghyrtqan darhan daryn iyesi Taldyqorghan oblysy Jәrkent audanyna qarasty Taldy auylynda 1926 jyly dýniyege kelgen eken. Ákesi Raqysh Qanayúly, anasy Tәjihan jýrgen ortasynda aqyndyghymen, aitysatyn ónerlerimen kózge týsken sheshen jandar eken. Dәneshting óz aty – Daniyar bolsa kerek, erkeletip Dәnesh dep ketken eken. Suan ruynan shyqqan túlgha.

Alty jasynda anasy qaytys bolyp, ógey bolsa da meyirimdi әielding qolynda erke ósedi.

1929-1932 jyldyng dýrbeleninde Dәnesh Raqyshevtyng ata-anasy Qytay asyp, Shyghys Týrkistandaghy Jarsu, Qarasu bastauysh mektebinde ýsh klass oqidy. Alghashqy ústazy Myrzahan Jaqybayúly. Keyinnen Búratala audanynyng Janashәri auylyndaghy orta mektepti bitiredi. Ataqty Áset Naymanbaevtyng shәkirtteri Qadyrihan, Mәmet, Qayypbek syndy әnshilerden әn ýirenedi.

1946 jyly Shyghys Týrkistannyng Qúlja qalasynda «Dәulet gruppasy» degen úighyr-qazaq teatry qúrylady. Osy teatrgha «Bilim júrty» atty institut dәrejesindegi bilim ordasynyng oqytushysy әnshi Baynazar Óstemirúlynyng shaqyruymen Dәnesh teatrgha ornalasady.

1948 jyly «Ile qazaq oblystyq teatry» qayta qúrylyp, Dәnesh Raqyshev osy újymdy basqarady. Osy teatrda jýrgende 1949 jyly Dәnesh әn jauzdy bastady. Qúrmanbek Tolybaevtyng ólenine jazylghan «Maqtanyshy elimnin», «Shalqy, sayra», «Shattyq tolqyny» әnderi sazgerding tyrnaqaldy tuyndylary. Ol kezde úighyr әnshileri biylep әn aitatyn. Qazaqtardyng ishinen Mәrua Qasym degen qyz «Maqtanyshy elimnin» әnin ýirenip, Shanhay, Pekinde biylep aitatyn bolypty.

1950 jyly Qazaqstan óner júldyzdary Qúljagha gastrolidyq saparmen keledi. Ahmet Júbanov Qúrmanghazy orkestrin basqaryp keledi, qúramynda Kýlәsh Bayseyitova, Jýsipbek Elebekov, aghayyndy Abdullinder, Gharifolla Qúrmanghaliyev, Shara Jiyenqúlova, Roza Baghlanova bolady. Óner sheberlerining ónerin kórip, Dәnesh saghynyshyn basqanday bolady.

1956 jyly Qytaygha Sәbit Múqanov keledi. Dәneshti ertip Ásetting basyna barady.

1956 jyldyng 9 qyrkýieginde Qazaqstangha Ile qazaq oblystyq óner qayratkerleri Qytaydan Qazaqstangha keledi. Elge degen saghynyshta shek joq. Delegasiyany Kýlәsh Bayseyitova qarsy alady.

Qazaqtyng Abay atyndaghy opera jәne balet teatrynda ótken konsertti Qazaqstannyng halyq әrtisi GýljiHan Ghaliyeva jýrgizedi. Konsertting sonynda sahnagha shyqqan Dәnesh Raqyshev tolqyp ketedi.

Osy saparda Qyrghyz, Tәjik, Týrkimen, Ózbek elderinde óner kórsetip qaytty. Osy sapardan keyin Ahmet Júbanov: «Dәnesh, sen elde qalmaysyng ba? Saghan bilim alu kerek» degen sózi әrkez mazalap jýrdi. Júbanov Dәneshting ónerin shyn baghalady.

1957 jyly Qytayda «Alyp adamdar» degen úran shyghyp, әnshi-kýishi, aqyndardy qudalay bastaydy. Qughyngha týsetinin sezip, 1959 jyly Dәnesh Raqyshev tughan jerge oraldy. Qorghas shekarasynan ótip elmen qauyshty. Ol kezde Panfilov audanynyng birinshi sekretary Seydәlim Tәnekeev bolatyn. Sodan Kóktal auylynda halyq teatryn ashyp, keyin teatrdy Ýsharalgha auystyrady.

Birde Dәnesh Almatyda ótetin aitysqa qatysady. Aytystyng shymyldyghyn halyq aqyny Qalqa Japsarbaev ashady. Ýsh kýnge sozylghan jiynda Dәnesh Raqyshev ózining «Sayasynda almanyn» әnin oryndaydy. Aytysty kórip otyrghan Múhtar Áuezov Dәneshting әnshiligine tәnti bolady. «Sening ornyng Almaty. Ózim kómektesem» dep uәdelesken edi, sol joly Mәskeuge ketip qaytys bolady.

Sol joly Núrghisa Tilendiyevpen de tanysqan. Núrekeng ony Qúrmanghazy orkestrine shaqyryp, belgili Biybigýl Tólegenovamen birge Jetisu ónirin әn-kýige bólep, óner kórsetip qaytqan. Osy jyldary Abdolla Qylyshbaevpen tanysyp, Qazaq radiosynyng altyn qoryna kóptegen әnderdi jazyp qaldyrghan. Dәnesh әkesi Raqyshtyng densaulyghyna alandap Almatyda qala almady.

1965-1968 jyly Ýsharaldaghy teatrgha «Halyq teatry» ataghyn berdi. Ol teatrdy Dәnesh 1972 jylgha deyin basqardy. Osy jyldan bastap Dәnesh Raqyshev Taldyqorghan oblystyq filarmoniyasynda jeke әnshi bolyp qyzmet atqardy. 1976 jyly 50 jasqa toluyna oray Qazaqstannyng enbek sinirgen әrtisi ataghyn alsa, 1986 jyly 60 jasqa toluyna oray Qazaqstannyng halyq әrtisi ataghynyng iyegeri atandy. 1989-1992 jyldary Taldyqorghanda filarmoniya janynan óz mektebin ashyp shәkirt tәrbiyeledi. 1992 jyldyng 6 shildesinde dýniyeden ótti.

Qazaqstannyng halyq әrtisi Kenjebek Kýmisbekov: «Ghasyrdan ghasyrgha halyq әnin jetkizip, әrqaysysy óz mektebin qalyptastyrghan Aqan Seri, Segiz Seri, Birjan Sal, Estay, Jayau Músa, Mәdy syndy halyq kompozitorlary desek, olardyng әnderi tamasha etalon jasady. Men Jetisu әnshilik mektebin qalyptastyrghan Dәnesh Raqyshevtyng әnderining qúrylymyna qayran qalamyn. Talanttyng kózi osy kisining jýregine úyalaghan» dep erekshe bagha bergen.

Shyndyghynda da Dәnesh әnderi aitqan sayyn qúlpyra týsedi. Ol әnderdi oryndaghan sayyn әdemilik qosyp, iyirimderin qalyndata beredi. Tipti dombyra qaghysyn da ózgertip otyrady. Ár aitqan әnin kýsh-quatymen, tәjiriybesimen әshekeylep, dәmdiley týsedi.

Jәrkentting jastardyng deni qolyna dombyra ústasa Dәnesh bolyp shyrqaghysy keledi. Óitkeni olar bala kezden Dәnesh әnderin qúlaghyna qúiyp, jýregine ótkize bilgen qúimaqúlaq daryndy balalar.

Dәnesh shәkirtteri dep Qajybek Bekbosynov, Jaqsylyq Myrqaev, Uaqap Saghymbekov, Myrzahmet Múqamanov, Abylayhan Qarmysov, Zaryqbek Raqyjanov, Baqbergen Asqarbek syndy әnshilerdi aitugha bolady. Dәkenning kenje shәkirti Núrjan Janpeyisovtyng Dәnesh ónerin nasihattauda, jetildirude atqaryp jýrgen enbegi úshan-teniz. Ol konservatoriya, Óner akademiyasy, Respublikalyq estrada-sirk kolledjynda ústazdyq ete jýrip, Dәnesh Raqyshevtyng mektebin qalyptastyruda. Ózi de birshama shәkirtterin úyadan úshyrghan úlaghatty ústaz qatarynda jemisti enbek etude, әnshiligi bir bólek.

Ánshi Myrzahmet Múqamanov ústazy jayly tamasha bir estelik aitypty. Onda: «Áskerden aman-esen auylgha kelip, sharuashylyqqa aralasa bastaghanymda Almatydan Janseyit Sauranbaev degen jigit kelip, «Myrzahmet, sening ónerindi estip jatyrmyz, jýr, Dәnesh Raqyshev degen aghang bar, sol kisige kórinseyshi, sen siyaqty әnshiler joq, teatrgha barayyq» degen song bir sheshimge kelip, Janseyitke erip Kóktaldaghy halyq teatryna keldim. Búl halyq teatryn sovhoz diyrektory Áztay Ersaliyev ashyp bergen eken. Sol jerde Dәnesh aghamyz kórkemdik jetekshi bolyp qyzmet etedi eken. Men Dәnesh agha joqta Battal degen bayanshy kisimen әn aitugha dayyndalyp algham. Erghaly Naymantaev degen kisi bar eken. Marqúm Asqar Naymantaevtyng әkesi. Dәnesh aghany ústaz tútqan adam edi. Dәnesh agha әielimen bólmege kirip keldi. «Bóten bala qaydan jýr?-dep edi, Janseyit «sizding auyldyng balasy, әnin tyndap kóriniz!» dedi. «Qanday әn aitasyn?» dep, Dәnesh agha súrap jatyr. Men qyrghyzdyng «Taular» degen әnin aitamyn dedim. Taghy  eki-ýsh әn oryndap berdim. «Mynau naghyz әnshi eken ghoy» dep, Dәkeng únatyp qaldy. IYnerbaev degen teatr rejissery bar edi, ol kelip qalyp «teatrgha alsaq alayyq, jalaqysy otyz som» degende men sәl oilanyp qaldym. «Kombaynda ýsh jýz som alushy edim, búl qalay bolady eken» degen oy keldi. Óner ýshin azgha qanaghat etip, halyq teatrynda bir jarym jyl qyzmet ettim.

Bir kýni Dәnesh aghany Taldyqorghannyng oblystyq filarmoniyasyna әnshilikke shaqyrady. Keyin oqu bitirgen song men Dәnesh aghamen bir filarmoniyada kóp jyl enbek ettim. Bilmegenimdi súrap, ómir boyy ústaz túttym» degen edi.

Kóp jyl boyy Dәneshpen shygharmashylyq baylanysta bolghan Qúrmanbay Tolybaev: «Dәnesh әn aitqanda ózindik motivpen aitady. Ózi qanday qarapayym bolsa aitqan әni de qarapayym. Kez kelgen tyndaushynyng ruhyn qozghap, jýrek qylyn shertedi» deytin.

Qazaqstannyng halyq әrtisi Dәnesh Raqyshevtyng oryndauynda Qazaq radiosynyng altyn qorynda 100-ge juyq әn bar. Basym kópshiligi óz әnderi. Olar: «Qayran Qúlagerim-ay», «Kelshi ayaulym», «Soq jýrek», «Biykeshim», «Beljaylau», «Shalkódem», «Ansaghan ayaulym», «Arnau», «Armanym-aqquym», «Súlu jiyren», «Besik jyry», «Baljanay», «Baqytym bol», «Shalqy, sayra», «Ansau», «Jan sәulem», «Saghynysh», «Án salayyn», «Tughan jer», «Bayanauyl-bal besigim» desek, Áset Naymanbaevtyng «Qaragóz», «Qalqash-au», «Ahau jalghan», «Jas turaly», «Qonyr qaz», «Qysmet», «Ardaq», «Ótti dýniye», Sәdighojanyng «Sary biday», «Aq qaz edim», «Ahau aiym», «Erkemay», Ýkili Ybyraydyng «Anshynyng әni», Aqan Serining «Maqpal», Tanjaryqtyn  «Aqyndar syry», «Elmen amandasu», Estaydyng «Bir mysqal», «Qorlan», «Jayqonyr», Baluan Sholaqtyng «Ghaliyasy» syndy әnderi keler ghasyrgha miras.

Altyn Imanbaeva Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri   

Abai.kz