Jastyq shaqqa tәn qúbylystan – izdenis, shattyq, quanysh,  sýiinish pen kýiinishten týrli kórkemdik tәsil arqyly tebirenterlik syr shertuimen ózime qatty únaytyn eki romanym  men birer әngimemdi «Jibek joly» baspasy óz tarapynan niyet bildirip súrap alyp, «Qayran jastyq» degen atpen eki tom etip shyghardy. Osy qostomdyqty basyp beruge yqylas tanytyp, qoljazbany kidirissiz óndirisine jibergeni, sóitip, mine, jaryqqa shygharghany ýshin baspagha, әriyne, bek rizamyn. Tek, bir әttegen-ayy, sonyng kózdelgen taralymmen kórinuine baspanyng da, mening de mýmkindigimiz jetinkiremey qaldy. Kim biledi, ghayyptan demeushi tabylyp, kómek qolyn sozyp jatsa, bәlkim, búl kemistik tez týzelip te qalar...

Esimde, ekitomdyqtaghy «Qarsan» romanynyng «Dýniye-kilt» degen atpen sonau alys jyldary, Jeltoqsan dýrbelenining artynsha shyqqan alghashqy basylymyn sýisine oqyghanyn, sol 87-shi jylghy kitapty únatqandyqtan da kýni býginge sheyin joghaltpay saqtap kele jatqanyn sattartanu retimen әngimelesip qalghan shymkenttik múghalimadan estigen edim. Al odan sәl erterekte, 84-shi jyly jaryq kórgen «Kiyeli múra»  jayynda ile-shala bir taldyqorghandyq oqyrman qyzdyng shygharma taqyryby men ondaghy keyipkerlerding is-әreketterin ómirdegi ózi kuә bop jýrgen oqighalarmen baylanystyra otyryp, shyn jýrekten egilip aitqan syry, sonday-aq almatylyq jurnalist jigitting osy orayda bildirgen jýrekjardy pikiri әsirese este qalghan-tyn. Qysqasy, búl zamanauy tuyndylardyng óz uaqytynda oqyrmandardyng kónildegilerin dóp basqany anyq bolatyn.

Alayda sovettik dәuirdegi jastar ómirin surettegen shygharmalar býgingi zaman súranysyn ótey almaydy dep sanaytyndar jetkilikti ekenin oilaghanda – solardyng talayynyng kókeyinde onday kitaptardy qazirgi tәuelsizdik kezeng oqyrmanyna qayta úsynudyng qanshalyqty qajeti bar eken degen saual túrary haqtyghyna kýmәn keltire almaysyn. Óitkeni túrmysty hәm ruhany tynysh-tirshilikti partiya-komsomol iydeyalary biylegen ol zaman júrtshylyq kózinde mýldem teris baghalanyp, qazirgi tanda qara siyamen syzyp tastalyp túr emes pe...

Solayy-solay-au, degenmen ótkendi týgel tәrk etu – sonshalyqty bilgendik emes ekeni de anyq. Kórmey-aq kóz júmyp bastartqannan, ynghayy, sol beytanys zamanmen kórkemdelgen tuyndylar arqyly tanysqany keyingi úrpaqqa әbden tәlimdi bolaryn oilaghan jón shyghar... Sonda qazirgi jas jәne, әriyne, ósip kele jatqan jana buyn da oqyghanyn ishtey de bolsa býgingi jaghdayatpen salghastyra kele, ruhany ómirding damuy haqyndaghy tarihy shyndyqqa, naghyz aqiqatqa kóz jetkizui әri qajet taghylym qorytuy ghajap emes...

Kónil shirkin osylay shalqidy. Qalay bolghanda da, sovettik qazaq eli jastarynyng tynys-tirshiliginen, dәlirek aitqanda – olardyng soghystan keyingi damu ýderisinde qalyptasqan standartty kezeng tәrbiyesine say kommunizm qúru úranyna senip ósken ómirining makrokosmynan býgingi oqyrman aldyna osy qostomdyqta beynelengen mikrokosm qyzyq ta oilantarlyq kórinister tartar, tiyisinshe oqyrman belgili dәrejede sondaghy týrli renkterdi aiqyn ajyratyp, ghúmyrynda bir kәdege asarlyqtay sabaq alar dep ýmittenem. Shynyn aitqanda, qostomdyqqa engen «Qarsan» men «Kiyeli múra»  romandarynda jәne tórt shaghyn әngimede sóz bolghan oqighalar ishinde beynelengen jas jandar taghdyry tuyndylardy shyn týsinip әri týisinip oqyghan qazirgi zamandasty mýldem beytarap qaldyrmasyna mening senimim kәmil.

Óitkeni búlarda qyz-jigitterding aralaryndaghy jaqsy kóru sezimi syndy mәngi ólmes taqyryp boyynsha sóz bolatyn kónildi-kónilsiz jyrlar, yaghny sәtti, sәtsiz mahabbat qana emes, solarmen astastyra, qily pendeshilikten erekshelendirilip, naqty mysaldarmen órilip suretteletin ómir bar. Búlarda әdildik, adaldyq, sýiispenshilik jayly úghymdar, últtyq dilding ózgeru qúpiyasy, til men el bolashaghy, sonday-aq asharshylyq sekildi sovettik kezde ashyq aitylmaytyn, tiyisinshe sol shaqqy kóp jastyng kókeyine úyalamaghan qasiretti ótkenimizdi jekelegen qyz-jigitting ótkir týisinui, jalpy olardyng jetkinshekterdi enbekpen, taghlymdy tarihpen tәrbiyeleudi kózdeytin is-әreketteri, oqushylargha kәsiptik baghdar beru isine mәn berip, belsene atsalysu mysaldary algha tartylady. Kenestik qasang iydeologiya qalyptastyrghan kónili toq kópshilik arasyndaghy azdaghan ozyq oily jastardyng jan-dýniyesinen ýlgi alugha túrarlyq  syr shertiledi.

Búlardyng bәri últ taghdyryna jany auyrushylyq jәne otansýigishtik qasiyetterdi boylaryna siniruge qúshtar býgingi úrpaqty da, turasyn aitqanda, shyndap qyzyqtyrugha tiyis. Sondyqtan da qazirgi izdenimpaz, synshyl oqyrmannyng nazaryna «Qayran jastyq» ekitomdyghyn zor ýmitpen úsynyp, agha buynnyng sonda surettelgen kenestik dәuirdegi gýldәuren kezenimen jýzdesuge shaqyramyn. Jýzdesuge shaqyram deymin-au, aldymen jýzdesuding alghyshartyn – tuyndylardyng baspahanadan jobalanghan tirajben shyghuyn  qamtamasyz etu kerek qoy. Osy orayda jәrdem qolyn sozghysy keletin azamattardyng ne baspagha, ne avtorgha tikeley habarlasuyn óte-móte qalaytynymdy da jasyrghym kelmeydi...

Beybit Qoyshybaev

Abai.kz