Tәuelsizdik tek tu men jana valutadan ghana túrmaydy. Otyz jyldan astam uaqyt ishinde Qazaqstan shetkeri kenestik respublikadan ózining infraqúrylymy, industriyasy jәne әleumettik sayasaty bar ýlken elge ainaldy.

Qarapayym adam ýshin búl milliondaghan shaqyrym joldar, jana túrghyn audandar, iri múnay-gaz jobalary, temirjol dәlizderi jәne budjetke júmys oryndary men salyq týsimderin qamtamasyz etken tútas salalar degendi bildiredi. Tómende ózgeristerding auqymyn týsinuge kómektesetin faktiler men sandar keltirilgen.

Avtojoldar men temirjoldar qalalar men naryqtardy baylanystyrady

1990 jyldardyng basynda kólik dәlizderi kenestik logikadan múra bolyp qalsa, 21 ghasyrgha qaray Qazaqstan sanaly týrde ózining avtomobili joldary men temirjol arteriyalaryn sala bastady. Tәuelsizdik jyldary joldardy qayta qúru jәne qúrylys jobalary jýzege asyryldy, halyqaralyq kólik baghyttary salyndy, al songhy temirjol jobalary elimizding tranzittik ótkizu qabiletin arttyryp, eldi euraziyalyq logistikagha biriktirude.

Búl jobalar aimaqtar arasyndaghy sayahat uaqytyn qysqartady, jýk jәne jolaushylar ýshin sayahatty qauipsiz jәne arzan etti, búl aimaqtyq ekonomikalyq belsendilikke tikeley әser etedi.

Túrghyn ýy jәne qalalar: memlekettik baghdarlamalar jәne jana audandar

Qarapayym qazaqstandyq ýshin eng bir bayqalatyn ózgeristerding biri - ýige qol jetkizu. Songhy jyldardaghy memlekettik baghdarlamalar jas otbasylar men júmysshylargha arnalghan jenildik mólsherlemeleri men nesie qúraldarynyng arqasynda pәter satyp aludy qoljetimdi etti.

Nәtiyjesinde, Qazaqstan boyynsha túrghyn ýy audandarynyng jәne iri kólemdi jana ghimarattardyng qúrylysy artty. Búl baghdarlamalar әleumettik túrghyn ýy men ipotekalyq nesie beru sharttaryn úsynady, búl qalalardyng kelbetin ózgertedi: qolaylylyqtar men infraqúrylymy bar jana audandar payda boluda.

Kәsiporyndar men iri jobalar: múnay, gaz jәne investisiya

Múnay tónkerisi elding tabysynyng negizgi qozghaushy kýshi bolyp tabylady. Teniz jәne Qashaghan siyaqty iri jobalar eksportty arttyryp qana qoymay, sonymen qatar jergilikti ónerkәsip, júmyspen qamtu jәne investisiyalar ýshin platformagha ainaldy.

Songhy jyldary osy ken oryndarynda óndiristing keneni jәne jana damu kezenderi óndiris pen salyq týsimderining aitarlyqtay ósuine әkeldi, búl infraqúrylym men әleumettik baghdarlamalardy qarjylandyrugha mýmkindik berdi.

Sonymen qatar, metallurgiya, himiya, energetika jәne logistika salasyndaghy jobalar memlekettik jәne jeke qorlar (últtyq holdingterdi qosa alghanda) arqyly jýzege asyryluda.

Adamdargha ekonomikalyq әser: tabystyng artuy jәne kedeyshilikting tómendeui

Ónerkәsiptik damu men investisiyalardyng arqasynda ekonomikalyq ósim 1990 jyldarmen salystyrghanda jan basyna shaqqandaghy JIÓ-ning aitarlyqtay ósuine jәne 21 ghasyrdyng alghashqy eki onjyldyghynda kedeylik dengeyining aitarlyqtay tómendeuine әkeldi.

Búl adamdargha tek joghary ortasha tabysty ghana emes, sonymen qatar búryn qatty shekteuli bolghan bilim beru, densaulyq saqtau jәne kommunaldyq qyzmetterge qol jetkizudi qamtamasyz etti.

Áriyne, ekonomikalyq kýizelister (energiya baghasynyng tómendeui, daghdarystar jәne pandemiya) aitarlyqtay keri әserlerin tiygizdi. Biraq úzaq merzimdi ýrdis ómir sýru dengeyining jogharylauyna baghyttalghan.

Injeneriya, kommunikasiyalar, ónerkәsiptik klasterler

Tәuelsizdik bizge tek «iri» infraqúrylymdy ghana emes, sonymen qatar jergilikti injenerlik mindetterdi sheshuge mýmkindik berdi: elektr jelilerin janghyrtu, aghyndy sulardy tazartu qondyrghylaryn salu jәne aimaqtar boyynsha úyaly baylanys pen internet qyzmetterin keneytu.

Eksporttaushylardy qoldau jәne importty almastyru baghdarlamalarymen qatar ónerkәsiptik parkter men tehnologiyalyq parkter payda boldy - múnyng bәri aimaqtarda júmys oryndaryn qúrady jәne shaghyn jәne orta bizneske manyzdy kompaniyalargha ainalu mýmkindigin beredi.

Tәuelsizdik - damu modelin tandau mýmkindigi: tabighy resurstargha nazar audaru, últtyq industriyany qúru jәne bilim beru men túrghyn ýy arqyly adamdargha investisiya salu. Faktiler - jana joldar, baghdarlamalar boyynsha jýzdegen myng pәterler, múnay jobalaryna milliardtaghan dollar jәne jan basyna shaqqandaghy JIÓ-ning ósui - ózderi ýshin aitady: kóptegen qazaqstandyqtar ýshin tәuelsizdik túraqty ósu men jana mýmkindikterding kózine ainaldy.

Sonymen qatar, qiyndyqtar әli de saqtaluda - aimaqtyq tensizdik, shiykizat baghalaryna tәueldilik jәne ekonomikany әrtaraptandyru qajettiligi - jәne el olarmen júmys isteudi jalghastyruda.

Kerimsal Júbatqanov,

tarih ghylymdarynyng kandidaty, S. Seyfullin atyndaghy Qazaq agrotehnikalyq zertteu uniyversiytetining dosenti

Abai.kz