Beysenbi, 18 Jeltoqsan 2025
Ghibyrat 208 0 pikir 18 Jeltoqsan, 2025 saghat 14:23

Auylymyzdyng ardaqtylaryn úmytpayyq!

Suretter: B.Shalabaev múraghatynan jәne eccis.org saytynan alyndy.

Tarihty tek handar men biyler ghana emes, enbeksýigishtigi men adamgershilik asyl qasiyetterimen ýlgi bola bilgen auyl azamattary da jasaytyny belgili. Olar jas kezinde ózderin jaqsy jaghynan kórsete bilip, dúrys tәrbie men enbekqorlyghy, talapshyldyghy men ózgelerge úqsamaytyndyghynyng arqasynda bedeli asqan qariyagha ainalady. Sonday túlghalardyng biri – býgingi әngimemizding arqauy bolyp otyrghan mening atam, Úly Otan soghysynyng ardageri – Bayqonyrov Yqylas Júmashúly. Ol kisi nesimen erekshelendi deseniz, aitayyq, óz zamanynyng kózi ashyq azamaty jәne kemel túlgha bolghan.

Yqylas atamyz ótken ghasyrdyng 1908 jyly, sol kezdegi Týrkistan ólkesi, Syrdariya guberniyasy, Qazaly uezi, Aqtoghay bolysynyng 5-auylynda kedey dihan sharuanyng otbasynda tuylghan eken.  Ákesi erterekte qaytys bolyp, sheshesine kómektese jýrip, erte er jetse kerek. Sol kezdegi uaqyttyng qiyndyghyna baylanysty Yqylas atamyz alghash mektep esigin on toghyz jasynda ghana ashqan eken. 1927 jyly Qazaly qalasyndaghy jeti jyldyq qazaq mektebining birinshi klasyna barypty. Mektepke kesh barghanmen bilimge degen qúshtarlyghy, úmtylysy óte joghary bolsa kerek, 1931 jyly atalghan mektepting bes klasyn  bitirgennen keyin Yqylas atamyz Almatydaghy auyl sharuashylyghy institutynyng dayyndyq kursyna baryp týsipti.

Kursty oidaghyday ayaqtaghan son, sol jyly ashylghan Almaty Esep-ýnem tehnikumyna auysyp oqidy. Ony bitirip, ýsh jyl Qazaly qalasyndaghy Auyl sharuashylyghy bankinde buhgalter qyzmetin atqarghan. Jauapty mindetti atqara jýrip, atamyz múghalimder kursyn oqyp alady. Nәtiyjesinde 1937-1942 jyldarda Stalin kolhozynyng jeti jyldyq mektebinde oqu isining mengerushisi  әri matematika pәnining múghalimi bolyp qyzmet atqardy.

Al, Úly Otan soghysy bastalghanda birneshe ret soghysqa óz erkimen súranyp, tek 1942 jyly ghana әskerge alynghan eken. Birneshe ay dayyndyq alanynda jýrip, keyin artillerist mamandyghyn mengerip, sol jyly kýzde Stalingrad qalasy ýshin maydangha attandy. Sol soghysta Yqylas atamyz densaulyghyna baylynysyty emhanagha jatqyzylyp, onda birneshe ay em-dom qabyldaghan son, әskery qyzmetke jaramsyz dep elge qaytaryldy. Biraq, tughan jerding shipaly aua rayy ma, otbasynyng qamqorlyghynyng nәtiyjesi me, bәlkim ruhtyng myqtylyghy ma, әiteuir atamyz tórt-bes aida óz-ózine kelip, qaytadan әsker qataryna súranypty.

Sol attanghannan  1944 jyldyng kýzine deyin Pribaltika elderinde boryshyn ótep, mindetin ayaqtaghans song elge kelipti. Marapatynyng bәrin jipke tizbesek te, bir erligine toqtaludy jón dep sanaymyn. 1944 jyldyng qazan aiynda Riga qalasy ýshin keskilesken shayqasta atamyz ýlken erlik kórsetip, 30-shy Novgorod minomet brigadasynyng 1944 jylghy 15-qazandaghy nómiri 039-N búiryghymen «Erligi ýshin» medalimen marapattalghan. Búiryqtyng atamyzgha qatysty tarmaghyn sol kýiinde orys tilinde bergendi jón kórdik:

«Svyazista 4 batarei, krasnoarmeysa Baykonyrova Ihlasa za to, chto v period boev za gorod Rigu s 9 po 13.10.1944 goda, pod nepreryvnom ognem protivnika obespechil bespereboynuy svyazi mejdu NP batarey s OP, ustraniv pry etom do 30 poryvov na liniy svyaziy.

Komandir 501 minometnogo polka mayor Goncharenko»

Eli ýshin, jeri ýshin jan ayamay soghysyp, onyng ýstine densaulyghynyng syrqat ekendigine qaramastan, eki ret úrys alanyna óz erkimen súranyp barghan atamyzdyng osy erjýrektiligining ózi medalin qospaghanda naghyz erlik, úrpaqqa ýlgi.

Búl Yqylas atamyzdyng maydan shebindegi maqtan tútarlyq erligi. Al, bizge erligimen ghana emes, ómirlik qaghidalarynda, adamy asyl qasiyetterindegi qúndylyqtarymen ýlgi. Soghysta abyroymen jeniske jetip, elge kelgesin ústazdyq qyzmetin odan әri jalghastyrdy. Zeynetke shyqqan son, atamyz kitaphanada, poshtada enbek etti. Qay salada qyzmet atqarmasyn, óz isine myghym, úqypty bolghanynyng arqasynda kózge týsetin. Býgin isteletin sharuany eshqashan ertenge qaldyrmaytyn. Basqalargha da sonday talap qoyatyn.

Ol kezde Kenes Odaghynyng Úly Otan soghysynan keyin ensesin endi kóterip jatqan kezeng bolghandyqtan, halyqtyng túrmys sapasy býgingidey emes, әl-auqaty nasharlau edi. Soghan qaramastan, auylymyzdaghy sausaqpen sanarlyq sauatty jandardyng biri de biregeyi – Yqylas atamyz zamanynyng intellegentine ainaldy.

Jarqyn túlghanyng jaqsy әdetteri, rasynda da, úrpaqtan úrpaqqa qanmen daryp, tәribiyemen berilip keledi. Sonyng bir aighaghy – tazalyqty sýi jәne úqyptylyq. Qazaq halqyna jaqyn senim islam dininde de «tazalyq – imannyng jartysy» deydi emes pe? Aytpaqshy, mening atam dinnen de alshaq bolmaghan. Sonau Kenes Odaghynyng dinsizdik jaylaghan kezeninde ómir sýrgen atamyz Qúran sýrelerin qoyyn dәpterine týrtip alyp, ózi de jatqa bilgen.

Al, otbasy men tughan-tuys, kórshi-qolang arasynda Yqylas atam qashan da ózining qarapayymdylyghymen, enbekqorlyghymen jәne әdeptiligimen este qalghan. Ol kisinin  el ishinde jighan bedeli, artynda qalghan ónegeli isteri men auyldaghy kórshi-qolang men әrbir jas otbasy ýshin jasaghan kómegi qanshama jyldar ótse de eskirmey, ony qúrmet tútqan auyl túrghyndarynyng jadynan óshirilmey, tipti nemerelerining de aldynan shyghyp otyrushy edi.

– Men osy әuletke 1970 jyly kelin bolyp týstim. Esimde, atam múghalim bolghan, auylgha syily kisi edi. Sonymen qatar, dýnie esigin jana ashqan perzentterime enem bolmasa da, balalardy besikke de bólep, maghan óz әkemdey qaraylasatyn. Auyl túrghyndarynyng da bergen baghasy – qatal, talapshyl, әdiletti, biraq, meyirimdi jan bolatyn. Ol kisiden balalaryna daryghan jәne bir qasiyeti – tazalyq sýigishtigi, – dep eske alady kelini Sәliya apamyz.

Sonymen qatar, Yqylas atamyzdyng qolynan bal tamghan, ismer edi. Er adamgha búl qasiyetting tәn boluy jigitti segiz qyrly ete týsetini sózsiz. Qajet kezinde aghashtan da, temirden túrmysqa qajetti qúraldardy óz qolymen jasay beretin. Oilanyzshy, matematika pәnining múghalimi, bank qyzmetkeri siyaqty intellektualdy júmystarmen ainalysatyn kisi qajet kezinde erlik te kórsetip, al, ýy jaghdayynda shymshuyr, kerneyden bastap ydys qoyatyn sórege deyin jasay alatyn sheber bolsa, ghajap emes pe?! Osynyng bәri bir adamnyng boyynan, atamyzdyng tau túlghasynan tabyla bildi. Auylda janadan shanyraq kótergen jas otbasylargha jaqyn tuysy bolmasa da qajetine jaraytyn mýlikterdi jasap berip, syigha tartyp otyrghan.

Atamyz túrghan, búrynghy Lenin kolhozynyn, keyingi «Qúmjiyek» sovhozynyng jeri qúmdauyt bolyp, onyng ýstine su tapshylyghyna baylanysty, kóp jyldar kógaldandyru júmystary óz nәtiyjesin bermegeni belgili. Sol ótken ghasyrdyng 60-shy jyldarynyng ortasynda auyldyng shet jaghynan skvajina búrghylanyp, búlaq suynyng kózi ashylghan kezde atamyz auylda alghashqy bolyp, sol búlaqtan jarty shaqyrymday jerdegi ýiine deyin aryq tartyp, su әkelip, әr týrli aghashtar otyrghyzyp, kókónister egip, tek qana kórshi-qolangha ghana emes, býkil auylgha ýlgi kórsetken bolatyn. Tek óz otbasyn emes barlyq jaqyn-juyq, kórshilerding bәrin býkil jaz, kýz ailarynda kók juamen, sәbizben, baqsha ónimderimen qamtamasyz etip otyratyn.

«Áke kórgen oq jonar, sheshe kórgen ton pisher» dep atamyz qazaq aitqanday, Yqylas atamyzdyng balalary da әke tәrbiyesin ómirlik qaghida retinde ústanyp, óz ortalarynda qatarlarynyng aldy bolyp, qyzmet jasaghan salalarynda basqalargha ýlgi bola bildi. Áyeli Tólegenqyzy Ápse ekeui 2 úl, 3 qyz tәrbiyelep ósirgen. Ýlken úly Yqlasov Sәulet mal sharuashylyghy salasynda mal dәrigeri, ferma mengerushisi bolyp, zeynetke shyqqan.

Kishi úly Bayqonyrov Sәmet Jambylda su sharuashylyghy mamandyghyn mengerip shyghyp,  Torghay oblystyq su sharuashylyghy basqarma bastyghynyng orynbasary, Auyl sharuashylyghy ministrliginde ministrding kómekshisi, departament diyrektorynyng orynbasary bolyp qyzmet atqarghan.

Ýlken eki qyzy medisina salasynda júmys istep zeynetke shyqsa, kishi qyzy matematika pәnining múghalimi bolghan, qazir zeynetker.

Qoryta kele, búl maqalamen aitpaghymyz, atamyzdyng erligin aityp, bayaghysha ghúryppen maqtanu emes. Shyn mәninde adamzattyng asyl qasiyetterin boyyna sinirip, kez kelgen iske asa jauapkershilikpen qaray bilu, qiyndyqtan qoryqpau jәne ainalasyna jaqsylyq jasap, sharapatyn tiygizuding nelikten manyzdy ekendigin kórsetkim keldi. Býginde ózin-ózi jetildirip otyratyn jandardyng qashan da parasat biyigine kóterilip, zor bedelge ie bolatynyn Preziydentimizding ózi kórsetip otyr emes pe ?! Al, atamyz Yqylas Bayqonyrov múnday kóregendilik kemeline HH ghasyrda-aq jete bildi. Ári búl qasiyet úrpaqtan úrpaqqa daryghan kezde aldynan tek jaqsylyq bolyp shyghatyny anyq.

Eger biz jana ilimdi qyzyghyp izdener bolsaq, jan-jaghymyzdy oilaugha, izimizden ergen bauyrlarymyzgha qamqor boludy oilasaq, múnyng bәri jýzin kórmegenmen, ózin ýlgi tútatyn atamyzdyng qaldyrghan ruhany azyghy dep bilemin.

Beybarys Shalabaev,

«Arqa ajarynyn» óz tilshisi,

Kókshetau qalasy

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

46 - sóz

Shoqannyng әkesine joldaghan sәlemi

Qúltóleu Múqash 1635