Júma, 19 Jeltoqsan 2025
Alang 151 0 pikir 19 Jeltoqsan, 2025 saghat 15:04

Múnaydyng trilliondary qashan qaytady?

Suret: baq.kz saytynan alyndy.

2025 jyly 17 jeltoqsanda QR Parlamenti Mәjilisining Jalpy otyrysynda Mәjilis deputaty, «Aq jol» partiyasy tóraghasynyng orynbasary Qazybek Isanyng sheteldik korporasiyalardyng elimizge tiygizip jatqan ekologiyalyq zardaptary men tender tәrtibin búzyp, merdigerlik mindettemesin oryndamay, keltirgen shyghyndary ýshin tóleui tiyisti trilliondardyng tólenbey kele jatqany turaly el ekonomikasy ýshin erekshe manyzy zor kýrdeli mәseleni kóterip, QR Premier-Ministri Oljas Bektenovke joldaghan deputattyq saual joldady.

17 jeltoqsan - dýniyeni dýr silkindirgen, Kenes Odaghynda túnghysh ret qyzyl imperiyanyng irgesin shayqaghan 86 jylghy Qazaq jastarynyng Azattyq ýshin alangha shyqqan kýni - Jeltoqsan qaharmandaryna taghzym etip, ruhtary peyishte shalqy bergey deymiz. Qazybek Isa deputattyq saualyn Jeltoqsan qaharmandaryna taghzym etip, búl kýnning qasiyetine mәn beruden bastady.

2023 jyly kóktemde Qazaqstan biyligi sheteldik kompaniyalardy tender tәrtibin búzdy, merdiger mindettemesin tolyq oryndamady dep aiyptap, seriktesterining Qashaghan boyynsha 13 mlrd, Qarashyghanaq boyynsha 3,5 mlrd dollar shyghyndy ústap qalghanyna narazylyq jasap, qaytarudy talap etti.

2023 jyly nauryz aiynda Qashaghan jobasynan ekologiyalyq talaptar búzyldy dep North Caspian Operating Company N.V. 2,3 trln tenge - $5,1 mlrd dollar (sol kezdegi kurs boyynsha) kóleminde aiyppúl talap etti.

Alayda, eki jylgha sozylghan sot daularynyng nәtiyjesinde memleket jenilip, búl aiyppúldar әli óndirilmey otyr.

2023 jyl men 2025 jylghy dollar kursy boyynsha tengening qúnsyzdanuy saldarynan aiyppúl 1 mlrd. dollargha juyq azaydy. Sonda biz isti eki jyl sozyp jýrip, basqalaryn aitpaghanda, tek 5,1 mlrd dollardan taghy 1 mlrd dollargha juyq joghalttyq.

Otyz jyldan beri sol kezdegi biylik pen investorlardyng qúpiya kelisim-sharttary kesirinen halyqqa múnay múhitynan tamshy ghana tiyip otyrghany azday, endi milliardtaghan dollar aiyppúl men ótemaqydan airylyp otyrmyz! Búghan qashan qol jetkizemiz?

Sheteldik kompaniyalardyng elimizge keltirgen shyghyndary ýshin tólenui tiyis trilliondar qayda?

Ayyppúldardyng tengemen belgilenui – sheteldik kompaniyalargha tiyimdi, al memleket ýshin ziyandy!

Jalpy Qazaqstan sheteldik kompaniyalar zansyz iyelenip otyr dep, talap etken 8,6 trillion tg, ekologiyalyq aiypaqydan ala almay otyrghan 2,3 trln tg, bәri 11 trillion tenge - bizding elding bir jyldyq budjet kirisining jartysynan asyp ketetin alapat qarjy ghoy?!.

HALYQARALYQ KÝRDELI DAULARGhA MEMLEKETTIK ORGANDARYMYZ DAYYN EMES!

DEPUTATTYQ SAUAL

Otyz jyldan astam Qazaqtyng múnayyn - qara altynymyzdy qalauynsha iygerip jatqan sheteldik kompaniyalarmen esep aiyrysu qalay boluda! Osy manyzy zor mәseleni naqty retke keltiru qajet dep bilemiz.

Sheteldiktermen strategiyalyq ken oryndary jayly 90-shy jyldary jasalghan Ónimdi bólu Kelisimderi (ÓBK) qashanda elding emes, tek investordyng mýddesi men paydasyn ghana qorghaytyn kelisim. Sondyqtan, Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev 2022 jyly: «Ónimdi bólu turaly búrynghy kelisimder 30 jyl búryn mýldem basqa jaghdaylarda jasalghan jәne úzartu kezinde olargha ózgerister engizu qajet» dep mәlimdep, Ýkimetke tiyisti sharalardy qabyldaudy tapsyrdy. El ekonomikasy ýshin erekshe manyzy zor osy mәsele әli sheshilmey keledi...

«Aq jol» Demokratiyalyq partiyasy, ónimdi bólu tetigining әdiletsizdigi turaly mәseleni Parlamentte birneshe ret kóterdi.

1.2023 jyly kóktemde Qazaqstan biyligi sheteldik kompaniyalardy tender tәrtibin búzdy, merdiger mindettemesin tolyq oryndamady dep aiyptap, seriktesterining Qashaghan boyynsha 13 mlrd, Qarashyghanaq boyynsha 3,5 mlrd dollar shyghyndy ústap qalghanyna narazylyq jasap, qaytarudy talap etti. (Bloomberg).

Qazaqstan NCOC (Qashaghan jobasynyng operatorlary konsorsiumy) men Karachaganak Petroleum Operating BV kompaniyalaryn halyqaralyq arbitrajgha berdi.

Memleket aiyptaghan negizgi tústar:

1.Kompaniyalar tender men ónimdi bólu turaly kelisimning sharttaryn búzdy;

2.Qashaghan boyynsha merdiger mindettemelerin tolyq oryndaghan joq;

3.Osydan Qazaqstan shyghyndargha úshyrady jәne uaqtyly jobany jýzege asyra almady.

Osy investorlar paydalanyp ketken 16,5 mlrd dollardyng jaghdayy ne boldy? Búl 8,6 trillion tenge!

2.Ayyptar tek tender men mindettemeni oryndau mәselesine ghana qatysty emes. Oghan qosa Qazaqstan 2023 jyly nauryz aiynda Qashaghan jobasynan ekologiyalyq talaptar búzyldy dep North Caspian Operating Company N.V. 2,3 trln tenge - $5,1 mlrd dollar (sol kezdegi bagham boyynsha) mólsherinde ekologiyalyq aiyppúl tóleu turaly talap qoydy.

Atap aitqanda, mәsele, sirke qyshqylyn saqtau normalarynyng búzyluynda bolyp otyr: rúqsat etilgen 773 myng tonnanyng ornyna, 2,5 ese kóp — 1,7 mln tonna ornalastyrylghan jәne t.b.

Keyinirek, búl aiyppúl, shamamen 150 mlrd. AQSh dollary kóleminde (Bloomberg) ótemaqy turaly jiyntyq talaptargha deyin keneytilgeni habarlandy.

3. Alayda, eki jyldyq sot prosesterining qorytyndysy boyynsha daudan útylyp, osy uaqytqa deyin búl aiyppúl óndirilgen joq.

Búl rette, sarapshylardyng baghalauy boyynsha, tengening 2023 jәne 2025 jyldar arasyndaghy dollargha shaqqandaghy baghamdyq aiyrmasynyng nәtiyjesinde, tengemen eseptelgen aiyppúl somasy shamamen 1 mlrd. dollargha qysqarghan.

Basqasha aitqanda, isting eki jyl boyy sozylyp ketui, qalay bolghanda da, valuta baghamynyng qúbyluyna baylanysty, tengemen eseptelgen Qazaqstan talaptarynyng dollarlyq mәnde orasan zor somagha qysqaruyna әkep soqty.

Múnday jaghday, әriyne, sheteldik kompaniyalar ýshin tiyimdi, biraq Qazaqstan ýshin ziyandy. Sonda biz isti eki jyl sozyp jýrip, basqalaryn aitpaghanda, tek 5,1 mlrd dollardan taghy 1 mlrd dollargha juyq joghalttyq.

Yaghni, osy uaqyt ishinde konsorsium milliardtaghan qarjylyq payda kórdi, al Qazaqstan budjeti milliardtaghan shyghyngha batty.

4.Otyz jyldan beri sol kezdegi biylik pen investorlardyng Ónim tabysyn bóluding qúpiya kelisim-sharttary kesirinen halyqqa múnay múhitynan tamshy ghana tiyip otyrghany azday, endi endi memleketke sheteldik kompaniyalar óteuden bas tartyp otyrghan orasan zor ekologiyalyq ziyan da keltirip otyr.

5. Tipti trilliondaghan tengemen eseptelgen ekologiyalyq aiyppúldar, sonday-aq sheteldik konsorsiumdardyng tenderlik rәsimderdi búzghany jәne merdigerlik mindettemelerdi oryndamaghany ýshin aiyppúldardyng әli kýnge óndirilmegenin qalay týsinuge bolady?

Nelikten memlekettik organdar óz talaptaryn dәleldey almady?

Halyqaralyq arbitrajda Qazaqstannyng útyluynyng sebebi nede?

6. Búnday jaghday últtyq mýddelerge tikeley ziyan keltirip qana qoymay, memlekettik organdardyng osynday dengeydegi kýrdeli daulargha dayyn emestigin de kórsetip otyr.

Jalpy sheteldik kompaniyalar zansyz iyelenip otyrghan 16,5 mlrd dollar - 8,6 trillion tg, aiypaqydan ala almay otyrghan 5,1 mlrd dollar - 2,3 trln tg, bәri 11 trillion tenge - bizding elding bir jyldyq budjet kirisining jartysynan asyp ketetin alapat qarjy ghoy?!.

«Aq jol» demokratiyalyq partiyasy múnday ahualmen kelisuge bolmaydy jәne osy baghyttaghy júmysty kýsheytu qajet dep sanaydy.

7.Birinshiden, múnday aiyppúldardy tengemen belgileu – bizding memleket ýshin ziyandy, al sheteldik kompaniyalar ýshin tiyimdi tәjiriybe bolyp otyr. Múnay eksporttaushylardyng tabysy dollarmen eseptelip, al aiyppúldardy tengemen belgileu daulardyng qaraluy barysynda olardyng qúnsyzdanuyna әkep soghady.

Ekinshiden, sheteldik korporasiyalar ishki naryqqa múnay jetkizbeydi, janar-jagharmay baghasyn tejeuge yqpal etpeydi, biraq sonymen qatar, últtyq baylyghymyzdan shamadan tys payda kórude.

Ýshinshiden, memlekettik organdardyng talap-aryzdardy úzaq uaqyt dayyndauy jәne sot talqylaularynyng sozyluy da, sheteldik korporasiyalardyng mýddesine júmys istep, tipti arbitrajda jeniske jetken jaghdayda da, talaptar somasynyng tómendeuine әkeledi.

Búl rette mynany eskergen jón:

  1. Ekologiya – memleketting egemen qúqyghy bolyp tabylady (police powers doktrinasy);
  2. Ekologiyalyq zalal, jalghasyp jatqan qúqyq búzushylyq sipat alghan;
  3. Kýkirtti saqtau kólemi obektivti týrde asyrylghan;
  4. Ónimdi bólu turaly kelisimder, investorlardy ekologiyalyq zannamany saqtaudan bosatpaydy.

Osynday salmaqty dәlelder bola túra, halyqaralyq sottan útylu - bizding ókilderimizding kәsiby dayyndyq dengeyine qatysty súraqtar tuyndatady.

«Aq jol» fraksiyasy atalghan búzushylyqtargha jol bergen sheteldik investorlardy jauapqa tartu jónindegi Ýkimetting is-qimylyn qoldaydy.

«Aq jol» partiyasy Últtyq mýddeni qorghau ýshin Ýkimetten shúghyl jәne naqty sharalar qabyldaudy talap etedi:

  1. Qoldanystaghy zannamagha sәikes, jer qoynauyn paydalanushy –eksporttaushylargha arnalghan iri aiyppúldardy, olardyng tabysyn alatyn valutada esepteudi mindetteu;
  2. Sheteldik korporasiyalar sottyq jәne burokratiyalyq sozbalandyq arqyly devalivasiyadan payda kóretin tәjiriybege nýkte qoiy;
  3. Atalghan daulardyng halyqaralyq arbitrajda útylu sebepterine taldau jasau. Dúrys dayyndyq pen últtyq ekonomikalyq mýddelerdi qorghau boyynsha ary qarayghy әreketterge qorytyndy jasau.

Qúrmetpen, «Aq jol» QDP fraksiyasynyng deputattary:

Qazybek Isa,
Azat Peruashev,
Daniya Espaeva,
Erlan Barlybaev,
Serik Erubaev,
Oljas Núraldynov

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

46 - sóz

Shoqannyng әkesine joldaghan sәlemi

Qúltóleu Múqash 1685