Qadirli Abai.kz oqyrmandary!

Endi sanauly kýnderden son, kýntizbe auysady. Qayghasy men quanyshy, qyzyghy men shyjyghy qatar ótken 2025 jyl da qatpar-qatpar qalyng tarihtyng qoynauyna enip barady.

«Ótken jylgha ókpe joq» deymiz ghoy... Biylghy jyl shyn mәninde, biz ýshin ghana emes, býkil әlem júrtshylyghy ýshin de qaltarysy men búltarysy kóp jyl boldy. Keler jyldan ýmit kóp dep baryp, ótip bara jatqan jyldyng basty oqighalaryna sholu jasaghandy dúrys dedik.

Birinshi bólim: Jyl qorytyndysy: Mәdeniyet salasynda ne isteldi?

2025 jyly Qazaq әdebiyetinde qanday janalyqtar boldy? Qalamgerler qanday jetistikterge jetti? Qazaq әdebiyeti kimderden aiyryldy? Býgin osy saualdargha jauap izdep, az-kem sholu jasadyq...

QAZAQ JAZUShYLARYN «BUKER» SYILYGhYNA ÚSYNU

QR Jazushylar odaghynyng tóraghasy Mereke Qúlkenov jyl qorytyndysyn týiindey kele, Últ әdebiyetindegi eng ýlken әri manyzy bar janalyqty – qazaq әdebiyetin halyqaralyq kenistikke shyghuyna qatysty qadam jasalghanyn algha tartty. Qazaqstan Jazushylar odaghynyng tóraghasy jazushy Tólen Ábdik pen Qanat Ábilqayyrdyng romandaryn halyqaralyq «Buker» syilyghyna úsynu baghytynda naqty júmystar jýrgiziletinin mәlimdedi.

Shynynda da, qazaq әdebiyetinde әlemdik dengeydegi syilyqtargha layyq tuyndylar bar. Alayda múnday bәigelerge úsynylatyn shygharmalardyng aldymen aghylshyn tiline óte joghary dengeyde audarylyp, shetelde basylyp shyghuy – kýrdeli әri auqymdy júmys bolyp tabylady.

Elimizde biyl belgili aqyn, songhy uaqyttarda prozada, proza bolghanda, tarihy taqyryptardy qauzap, kólemdi roman janrynda ónimdi enbek etip jýrgen qalamger Úlarbek Dәleyúlynyng kezekti «Batu han» atty tarihy romany jaryq kórdi. Týrkistan qalasynda ótken Týrik elderining halyqaralyq kitap jәrmenkesinde «Batu han» tarihiy-derekti romanynyng tanystyrylymy ótti.

QR Mәdeniyet jәne aqparat mnistirligi men Qazaqstan Jazushylar odaghy birlesken «Jana Qazaqstannyng әdebiy-tanymdyq panoramasy» jobasy ayasynda Jaqsylyq Múratbekting «Aspany jaqyn auyldyn...» romany oqyrmangha jol tartty.

Aqtóbelik jazushy Álihan Núrbergenúly Jaqsylyq osymen 4-shi ret úiymdastyrylyp otyrghan «Mecenat.kz» bayqauynda ýzdik atandy: avtorgha ay sayyn 500 dollar tólenetin bolady. Álihan Jaqsylyqtyng «Turgenev kóshesindegi ýy júmysqa qabyldaydy» atty romany 21 qoljazbanyng ishinen tandalyp alyndy.

«ERG» kompaniyasynyng diyrektorlar kenesining tóraghasy Shuhrat Ibragimovting jeke qoldauymen Qazaqstanda alghash ret úiymdastyrylghan «Qazirgi zamanghy qazaq romany» әdeby bayqauynyng sheshushi kezenine jeti jazushy ótti. Sarapshylardyng dauys berui nәtiyjesinde bas jýldege ýmitkerler tómendegidey:

Duman Ramazan – «Synaq»

Jýsipbek Qorghasbek – «Kelindegi kókjal»

Quanysh Jiyenbay – «Aralqúmdaghy aqyrghy ayaldama»

Núrjan Quantayúly – «Opasyz oiyn»

Asqar Altay – «Kaskad»

Múrat Almasbek – «Bruklin kópiri»

Quat Borash – «Tәube»

«Qazirgi zamanghy qazaq romany» әdeby bayqauynyng da, «Mecenat.kz» jobasynyng da, basty maqsaty – qazaqstandyq kórkem әdebiyetti damytu, halyqtyng kitap oqugha degen yntasyn arttyru, jazushylardyng kәsiby ósuine qoldau kórsetu jәne olardyng shygharmalaryn halyqaralyq kitap naryghyna tanytu bolyp tabylady.

QAZAQ ÁDEBIYETINING ZANGhARLARY KELMESTING KEMESINE MINDI

2025 jyl qazaq ruhaniyaty Últtyng sózin sóilep, halyqtyng jadyn saqtaghan qalamgerler, ghylym men ónerding kóshin bastaghan oy alyptary, sahna men ekranda halyqtyng taghdyryn beynelegen túlghalar birinen song biri mәngilikke attandy. Olardyng әrqaysysy qazaq mәdeniyeti men sanasynyng bir-bir tiregi, últ ruhynyng túghyryn bekitken asqar biyikter edi.

9 qantarda, 84 jasynda AQSh-tyng Meriylend shtatyndaghy ýiinde Qazaq tarihy prozasynyng baghytyn týbegeyli ózgertken jazushy Múhtar Maghauin dýniyeden ótti.

Kóp úzamay 11 qantarda Qazaqstan ghylymynyng iri túlghasy, filologiya ghylymdarynyng doktory, professor, abaytanushy jәne bauyrjantanushy ghalym Abaytanudyng tútas ghylymy mektebin qalyptastyrghan, abaytanudy derbes baghyt retinde ornyqtyrghan Mekemtas Myrzahmetúly 94 jasqa qaraghan shaghynda ómirden ozdy.

22 aqpanda qazaq әdebiyeti jazushy-dramaturg Dulat Isabekov 82 jasynda dýniyeden ótken kórnekti klassiygimen qoshtasty. Adam taghdyry men qogham arasyndaghy qayshylyqty syrtqy pafospen emes, qarapayym ómir kórinisteri, kýndelikti tirshilikting úsaq detalidary arqyly tereng ashyp kórsetken qalamger edi. «Gauhartas», «Ápke», «Qarghyn» syndy shygharmalary arqyly qazaq prozasyna psihologizm men ómirlik shynayylyqtyng jana ólshemin әkelip, keyipker janyn ishki qaqtyghystar arqyly sóilete bildi.

22 sәuirde qazaq prozasy men dramaturgiyasyna tereng psihologizm men intellektualdyq lep әkelgen qalamger әdebiyettegi filosofiyalyq oidyng bir tiregi sanalatyn jazushy, dramaturg Ákim Tarazy de 2025 jyly 91 jasqa qaraghan shaghynda ómirden ótti.

28 sәuirde ghylym men ruhaniyattaghy taghy bir orny tolmas qaza 84 jasynda dýnie salghan ghalym qazaq auyz әdebiyetin ghylymy jýiege týsirip, janrlyq jikteu jasaghan túlgha retinde tarihta qalghan foliklortanushy, akademik Seyit Qasqabasovtyng ómirden ótui edi.

10 mamyrda poeziya әlemi de búl jyly qara jamylyp, Memlekettik syilyqtyng laureaty, últtyq poeziyagha týrkilik saryn men tarihy zerdeni qayta әkelgen aqyn Temirhan Medetbek 79 jasynda dýniyeden ótti.

18 shildede poeziya men dramaturgiyany qatar alyp jýrgen, sózi de, sazy da halyqqa jaqyn bolghan óner iyesi  hәm Halyq jazushysy, dramaturg әri sazger Israil Saparbay 84 jasynda dýniyeden ozdy.

14 qarashada Qazaq lirikasynyng nәzik ýni, últtyq poeziyadaghy әiel janynyng tereng syryn airyqsha sezimtaldyqpen jyrlaghan Kýlәsh Ahmetova 79 jasynda dýniyeden ótti.

Abai.kz