Birinshi bólim: Jyl qorytyndysy: Mәdeniyet salasynda ne isteldi?

Ekinshi bólim: Jyl qorytyndysy: Qazaq әdebiyetinde qanday janalyq?

Ýshinshi bólim: Jyl qorytyndysy: Qazaqstan ekonomikasy qanday kýide?

2025 jyldyng syrtqy sayasy qorytyndysyna say bir auyz sóz

Týri men syry, túrqy men súrqy turbulenttik sipat alyp bara jatqan, dýniyejýzilik dizayn mýldem janasha qúrylyp jatqan myna almaghayyp әlemde syrtqy sayasat Qazaqstangha ne berdi? 2025 jyldyng bir qorytyndy súraghy sol bolar.

Olay bolsa, aitayyq.

Biylikti qansha jaqtyrmay, synasaq ta, ótip bara jatqan jyly qazaq diplomatiyasy ózin әlemdik arenada әbden layyqty tanytty, sol arqyly syrtqy qauip-qaterlerding aldyn-ala bildi dep sanaymyn.

Syrtqy ister ministrligining esebin әzirshe kóre almadym, jasandy intellekt degen qúdiretke jýginsem, ol «bizde onday, bir qújatta jinaqtalyp,  biriktirilgen resmy statistikasy joq» dep jauap berip jatyr.

Desek te, JY mening saualyma «resmy aqparatqa salsaq, osy jyly preziydent Toqaev ekijaqty kelissózder, halyqaralyq sammitter men forumdardar alandaryndaghy kezdesuler, shetel basshylarynyng Qazaqstanghy saparlary men halyqaralyq úiym basshylaryn qabyldau ótkizdi desek, olardyng jalpy sany 60-70 manayy» dep jauap berdi.

Jyl 365 kýnnen týrady desek, búl óte ýlken kórsetkish. Yaghni, әrbir bes-alty kýn sayyn preziydent halyqaralyq mәrtebesi bas kezdesu, jiyn ótkizdi ne oghan qatysty degen sóz.

Meninshe, kәsiby diplomat Toqaevqa syrtqy sayasatqa qatysty bir nәrse aitudyng ózi ynghaysyz siyaqty.

Qoldau retinde aitarym tórt mәsele.

Birinshiden, diplomatiya diyversifikasiyalana bastaghan siyaqty. Múnay men gazgha, basqa da qazba baylyqtarymyzgha baylanyp qalghan óz ekonomikamyzgha әzirshe búiyrmay túrghan búl burokratiyalyq baqyt eng bolmasa diplomatiyamyzgha búiyrghanyna quanamyz da. Preziydent Toqaevtyng saparlary men óz kensesindegi kezdesulerding geografiyasy myqty!

Ekinshiden, býginde әlemdik sayasattyng kýn tәrtibinde túrghan eng basty problemalargha qatysty resmy Qazaqstangha taghar min joq deuge bolady. Barlyq pozisiya ornyqty, baysaldy, sonyng ishinde, býginde óz kýshine minip alyp, ghalamdyq hәm lokalidy qaqtyghystardy sheshude basty rolige ie bola bastaghan AQSh-tan bastap, Euroodaq, Qytay, Resey, Aziya alpauyttarymen әngimemiz jarasyp jýrgeni bizge bir tamasha, geosayasy diviydend berip otyr: kerek dese, olar óz qarsylastarymen Qazaqstan arqyly sóileskisi keledi. Bizding diplomatiyalyq logistikadaghy Qúday bergen jetistigimiz sol dep oilaymyn.

Ýshinshiden, qany birding – jany bir, songhy kezde Qazaqstan týrki әlemimen qarym-qatynasty nyghayta týskeni barshamyzdyng kónilimizge qonatyny týsinikti. Búl baghyt – asa manyzdy baghyt, osy ýrdisten ainymauymyz kerek.

Tórtinshiden, bayqap otyrsaq, syrtqy sayasat degen keshendi úghym Toqaev túsynda jónsiz pafostan airylyp, taza pragmatikalyq sipat ala bastaghan syqyldy. Ol da dúrys.

Sonymen birge syrtqy sayasatqa qatysty eki syny jayt ta joq emes.

Birinshiden, kópvektorly syrtqy sayasat degenmen, bizde әli de Resey jәne Qytay baghyty ýstemdik etip otyrghan siyaqty. Ony biz, әsirese, sol elderding Qazaqstan ekonomikasyna batyl enuinen kórip otyrmyz. Bizge múndayda birjaqtylyq (búl jaghdayda – ekijaqtylyq) mýldem qajet emes. Sauda-sattyqta da, investisiya tartuda da kópvektorlyq kerek.

Ekinshiden, preziydent Toqaev shetelge sapar jasaghanda, әrtýrli kelisim-sharttargha qol qoyylady. «Auzy kýigen ýrip ishedi», kezinde, eski Qazaqstan túsynda nebir memleketaralyq sharttar jasaldy. Sonynan qarasaq, mәselen, kórshi Qytaydan on milliard dollardan astam nesie alyppyz. Dollardyng da, euronyng da, yuanining de súrauy bar emes pe? Kórshining sonday Atymtay jomarttyghynyng sebebi nede, ol qaryz qanday sharttarmen shektelgen?

Meninshe, memlekettik budjetke qatysty kez kelgen sheteldik. nesie ne qaryz mindetti týrdi kóppartiyalyq Parlamentting ratifikasiyasynan ótui tiyis.

Áytpese, bayaghy jartas – sol jartas bolyp, bolashaq úrpaghymyzdyng obalyna qalamyz.

Ámirjan Qosan

Abai.kz