«Dat» jobasy boyynsha jaryq kórgen «Obshestvennaya pozisiya» gazeti jyl jabar pikir úiymdastyrypty. Gazetting jyldy qortyndylaghan nómirinde sayasattanushy Berik Ábdighaly men aqyn Bauyrjan Qarabekov sóz alyp otyr.

- Sizding oiynyzsha, ótip bara jatqan jyldyng basty oqighasy qanday?

- Ekonomikalyq, әleumettik jetistikterge qatys­ty ózgerister boldy, biraq ol aldyn ala josparlanghan sharalar bolghandyqtan, basty oqigha deuge kelmeydi. Bankterdegi daghdarys, iri qarjy mekemesi sanalatyn bankterding memlekettik menshikke ótui - jay ghana bir ekonomikalyq-qarjylyq mәsele emes, sayasy astarly ýderis. Mine, ótken jyl osynday oqighalarymen este qaldy.

Qoghamdyq sanagha, ýderiske yqpal etken birneshe sot prosesin aitugha bolady. Al el ishinde әrtýrli kózqaras tudyrghan «El birligi doktrinasy» qoghamgha yqpaly bar basty mәsele deuge kelmeydi. Zandy qúzyry joq, әdette, qabyldanyp jatatyn tújyrymdamanyng biri dep qana aita alam.

«Dat» jobasy boyynsha jaryq kórgen «Obshestvennaya pozisiya» gazeti jyl jabar pikir úiymdastyrypty. Gazetting jyldy qortyndylaghan nómirinde sayasattanushy Berik Ábdighaly men aqyn Bauyrjan Qarabekov sóz alyp otyr.

- Sizding oiynyzsha, ótip bara jatqan jyldyng basty oqighasy qanday?

- Ekonomikalyq, әleumettik jetistikterge qatys­ty ózgerister boldy, biraq ol aldyn ala josparlanghan sharalar bolghandyqtan, basty oqigha deuge kelmeydi. Bankterdegi daghdarys, iri qarjy mekemesi sanalatyn bankterding memlekettik menshikke ótui - jay ghana bir ekonomikalyq-qarjylyq mәsele emes, sayasy astarly ýderis. Mine, ótken jyl osynday oqighalarymen este qaldy.

Qoghamdyq sanagha, ýderiske yqpal etken birneshe sot prosesin aitugha bolady. Al el ishinde әrtýrli kózqaras tudyrghan «El birligi doktrinasy» qoghamgha yqpaly bar basty mәsele deuge kelmeydi. Zandy qúzyry joq, әdette, qabyldanyp jatatyn tújyrymdamanyng biri dep qana aita alam.

Sonymen birge eki oppozisiyalyq demokratiyalyq partiyanyng biriguin jyldyng erekshe oqighasy deuge bolady. Bolashaqta taghy da әr jaqqa bólinip ketpese jarar degen kýdik te joq emes. Jana dәstýrge, jana dengeyge kóterilse әri basqa da sayasy partiyalar qosylyp, demokratiya alanynda ýlken bir sayasy kýsh ornyqsa dep tileymiz.

- Qoghamnyng «qap!», «әttegen-ay!», «endi qayttik!» degen ókinishi qaysy dep bilesiz?

- Jyldyng ókinishi - tabighaty teris sot prosesteri. Sonymen birge «Tasjarghan» tәuelsiz gazetining jabyluy, «Almaty-Info» gazetining bas redaktory Ramazan Esirgepovting bas bostandyghynan aiyryluy, qúqyq qorghaushy Evgeniy Jovtisting soty, «Kazatomónerkәsiptin» basshysy Múhtar Jәkishevke qatysty qozghalghan, Mar­ghúlan Seysenbaev, Múhtar Ábilәzovke qatysty qozghalghan qylmystyq isterge «qap» demeske amal joq. El bolashaghyna óz ýlesin qosatyn azamattardyng qughyngha týsui búqaranany alandatty. Aq-qarasyn sot anyqtaydy degenimizben, osy isterding astarynda sayasat túrghany ras.

- Jyl azamaty dep kimdi aita alasyz?

- Jyl azamaty dep el aldynda jýrgen túlghalardyng attaryn tizip shyghugha bolady. Gerolid Beliger, Múhtar Shahanov, Toqtar Áubәkirov syndy azamattardyng atyn maqtanyshpen aitugha bolady. Sol qatargha eki partiyanyng basyn qosqan Jarmahan Túyaqbay men Bolat Ábilovting azamattyghyn aituymyz kerek. Biraq tәuekelge bel buyp, qazaq últynyng sanasyn silkindiretin, qoghamgha oy salatyn belsendi qimyl jasap, top jarghan eshkim joq. Qoghamda narazylyq bar, biraq eldi artynan ertetin serkeler suyrylyp shyqpay túr.

- Kele jatqan Jana jyldan ne ýmit kýtesiz?

- Jana jyldan kez kelgen adam ýmit kýtedi. Al qogham túrghysynan saralasaq, Qazaqstannyng OBSE-ge tóraghalyq etui sayasy faktorgha ainalyp, ishki sayasatqa yqpal etude. Elding demokratiyalyq damu ýderisine ýlesin qosyp, әser etedi degen ýmit bar. Últtyq jobalardy iske asyru ýshin, shahanovtardyng belsendi әreketi últtyq sanany serpiltse, aitylghan sózding bәri qaghaz jýzinde qalmay, qazaq últynyng sayasy platformasy qalyptasar edi.

Bauyrjan Qarabekov: JÁKIShEVTING TAGhDYRY JANYMA BATADY

- Sizding oiynyzsha, ótip bara jatqan jyldyng bas­ty oqighasy qanday?

- Basty oqighasy mynau dep bóle-jara aitar bolsaq, әriyne, tilge tiyek bolarlyq oqighalar kóp. Ásirese osylardyng ishindegi eng yqpaldysy dep bir-ekeuin terip aitugha bolady. Alghashqysy - «eldi biriktirem» degen dok­trina. Ekinshisi - bir million gektar jerdi Qytaygha 49 jylgha jalgha beru jayyndaghy әngime.

Qytay ýshin jerdi 49 jyl­gha jalgha alu - Qazaqstandy jútumen birdey sayasat. 17 jeltoqsan kýni Bolat Ábilov te alandaghy jinal­ghan halyq aldynda Qytaygha jalgha jer beruding qaupin ashalap týsindirdi. «Qytay Qazaqstannan 1 million gektar jerdi jalgha alsa, 1 gektar jerge 5 qytaydyng otbasy keledi. Bir otbasynda 3 adamnan bolsa, 1 gektar jerge 15 adamnan tura keledi. Sonda 1 million gektar ýshin kelgen qytaydyng jalpy sany 15 milloin bolady. Ár gektar jerge kelgen 15 adamnyng keminde bireui bosansa, bir jyldyng ózinde 1 million «qazaqstandyq» qytay dýniyege keledi», - dedi «Azat» partiyasynyng jetek­shi­si. Halqymyzda «Elu jyl­da - el jana, jýz jylda - qazan» degen sóz bar. Eger Qytay bizden jer alyp, onyng sany Bolat  aitqan eseppen kóbeyer bolsa, onda 49 jylda «el jana» bolyp shygha kelmey me!?

Osy jyldyng taghy bir bas­ty oqighasy tәuelsiz baghyttaghy «Azat» pen «Sosial-demokrattar partiyasynyn» birigui boldy. Búl da - halyq ýshin ýmitti is. Al «Núr Otannyn» búrynghy hatshysy bol­ghan Darhan Kaletaevtyng preziydentti «últ liyderi» jasau iydeyasy - eski jyldyng es­te qalatyn oqighalarynyng bi­ri. Jaghympazdyqtyng asqaq shyny.

- Qoghamnyng «qap!», «әttegen-ay!, «endi qayttik?» degen ókinishi qaysy dep oilaysyz?

- Daghdarys kezinde biylik bankterge jәrdem jasaymyz dep dauryghyp jýrip, halyqty bankterden ýrkitip aldy. 4 milliard dollardan astam aqshany halyq qazynadan keri qaytaryp aldy. Bankting rejiyminde bank qorjynyna memlekettegi halyq ózi aqsha salmay, shetelden qor jiya almaydy. Osyny týsinbegen biylik basshylary bank pen halyq arasyn alshaqtatyp aldy. Al shetelden aqsha týsiru ýshin kez kelgen bank memlekettik ýlesten aryluy kerek. Bank memleketten tәuelsiz bolmay, sheteldik investorlardan jәrdem kelmey­di. Óitkeni bankke memleket senimdi seriktes bola almaydy. Búl - bank sharuashylyghyndaghy zandylyq. Eski jyldyng «әttegenayynyn» bireui jәne eng qauiptisi - osy.

- Jyl azamaty dep kimdi aita alasyz?

- Jyl azamaty bolu - ekining birining qolynan kele qoymaytyn jetistik. Biraq osy 2009 jyldyng azamaty dep, basqalargha qaraghanda tóbesi biyikteu kóringen Múh­tar Shahanovty aitugha bolatyn shyghar. Onyng «doktrina» turaly bastaghan qimyly batyl boldy. Biraq songhy nәtiy­je­sining nemen tynaryn kim bilsin.

- Kele jatqan Jana jyldan ne ýmit kýtesiz?

- «Ýmitsiz - saytan isi» degen ghoy. Mening de jana jyldan jana ýmitterim bar. Oppozisiyalyq partiyalar kýshine enip, «Núr Otanmen» teng túghyrgha qonsa, el men jer ýshin iygi sharualar iske assa, bir ýmitim - osy.

Osy jyly Jәkishevting sotty taghdyry janyma batady. Keler jyl Jәkishov siyaqty kinәsiz isti bolghan azamattargha qút bolsa eken dey­min. Ayypsyz ekeni dәlel­denip, aq pen qara aiyrylsa degen ýmitim bar. Jәki­shevten basqa da talay azamattarymyz shetelde bas saughalap jýr ghoy. Bәrine uaqyt - emshi. Mәselen, qazaq últynyng naghyz etalony Múhtar Maghauin aghamyz da Europada jýr. Sol kisiler elge qaytyp, qazaq ýshin qyzmet etetin kýn tusa eken deymin.

Parlament týpting týbinde el atauy «Qazaqstan Respublikasyn» «Qazaq Respublikasy» dep ózgertpey, qúlaqqa týrpidey tiyetin jana úsynys­tar jauynnan keyingi qozy­qúiryqtay qaptay beretinine kýmәnim joq.

«D»

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 12 (37) ot 23 dekabrya 2009 g.