بارىنە ۋاقىت – ەمشى
«دات» جوباسى بويىنشا جارىق كورگەن «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» گازەتى جىل جابار پىكىر ۇيىمداستىرىپتى. گازەتتىڭ جىلدى قورتىندىلاعان نومىرىندە ساياساتتانۋشى بەرىك ابدىعالي مەن اقىن باۋىرجان قارابەكوۆ ءسوز الىپ وتىر.
بەرiك ابدIعاليەۆ: ەلدI ەرتەتIن سەركەلەر سۋىرىلىپ شىقپاي تۇر
- سiزدiڭ ويىڭىزشا، ءوتiپ بارا جاتقان جىلدىڭ باستى وقيعاسى قانداي؟
- ەكونوميكالىق، الەۋمەتتiك جەتiستiكتەرگە قاتىستى وزگەرiستەر بولدى، بiراق ول الدىن الا جوسپارلانعان شارالار بولعاندىقتان، باستى وقيعا دەۋگە كەلمەيدi. بانكتەردەگi داعدارىس، iرi قارجى مەكەمەسi سانالاتىن بانكتەردiڭ مەملەكەتتiك مەنشiككە ءوتۋi - جاي عانا بiر ەكونوميكالىق-قارجىلىق ماسەلە ەمەس، ساياسي استارلى ۇدەرiس. مiنە، وتكەن جىل وسىنداي وقيعالارىمەن ەستە قالدى.
قوعامدىق ساناعا، ۇدەرiسكە ىقپال ەتكەن بiرنەشە سوت پروتسەسiن ايتۋعا بولادى. ال ەل iشiندە ءارتۇرلi كوزقاراس تۋدىرعان «ەل بiرلiگi دوكتريناسى» قوعامعا ىقپالى بار باستى ماسەلە دەۋگە كەلمەيدi. زاڭدى قۇزىرى جوق، ادەتتە، قابىلدانىپ جاتاتىن تۇجىرىمدامانىڭ بiرi دەپ قانا ايتا الام.
«دات» جوباسى بويىنشا جارىق كورگەن «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» گازەتى جىل جابار پىكىر ۇيىمداستىرىپتى. گازەتتىڭ جىلدى قورتىندىلاعان نومىرىندە ساياساتتانۋشى بەرىك ابدىعالي مەن اقىن باۋىرجان قارابەكوۆ ءسوز الىپ وتىر.
بەرiك ابدIعاليەۆ: ەلدI ەرتەتIن سەركەلەر سۋىرىلىپ شىقپاي تۇر
- سiزدiڭ ويىڭىزشا، ءوتiپ بارا جاتقان جىلدىڭ باستى وقيعاسى قانداي؟
- ەكونوميكالىق، الەۋمەتتiك جەتiستiكتەرگە قاتىستى وزگەرiستەر بولدى، بiراق ول الدىن الا جوسپارلانعان شارالار بولعاندىقتان، باستى وقيعا دەۋگە كەلمەيدi. بانكتەردەگi داعدارىس، iرi قارجى مەكەمەسi سانالاتىن بانكتەردiڭ مەملەكەتتiك مەنشiككە ءوتۋi - جاي عانا بiر ەكونوميكالىق-قارجىلىق ماسەلە ەمەس، ساياسي استارلى ۇدەرiس. مiنە، وتكەن جىل وسىنداي وقيعالارىمەن ەستە قالدى.
قوعامدىق ساناعا، ۇدەرiسكە ىقپال ەتكەن بiرنەشە سوت پروتسەسiن ايتۋعا بولادى. ال ەل iشiندە ءارتۇرلi كوزقاراس تۋدىرعان «ەل بiرلiگi دوكتريناسى» قوعامعا ىقپالى بار باستى ماسەلە دەۋگە كەلمەيدi. زاڭدى قۇزىرى جوق، ادەتتە، قابىلدانىپ جاتاتىن تۇجىرىمدامانىڭ بiرi دەپ قانا ايتا الام.
سونىمەن بiرگە ەكi وپپوزيتسيالىق دەموكراتيالىق پارتيانىڭ بiرiگۋiن جىلدىڭ ەرەكشە وقيعاسى دەۋگە بولادى. بولاشاقتا تاعى دا ءار جاققا ءبولiنiپ كەتپەسە جارار دەگەن كۇدiك تە جوق ەمەس. جاڭا داستۇرگە، جاڭا دەڭگەيگە كوتەرiلسە ءارi باسقا دا ساياسي پارتيالار قوسىلىپ، دەموكراتيا الاڭىندا ۇلكەن بiر ساياسي كۇش ورنىقسا دەپ تiلەيمiز.
- قوعامنىڭ «قاپ!»، «اتتەگەن-اي!»، «ەندi قايتتiك!» دەگەن وكiنiشi قايسى دەپ بiلەسiز؟
- جىلدىڭ وكiنiشi - تابيعاتى تەرiس سوت پروتسەستەرi. سونىمەن بiرگە «تاسجارعان» تاۋەلسiز گازەتiنiڭ جابىلۋى، «الماتى-ينفو» گازەتiنiڭ باس رەداكتورى رامازان ەسiرگەپوۆتiڭ باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋى، قۇقىق قورعاۋشى ەۆگەني جوۆتيستiڭ سوتى، «كازاتومونەركاسiپتiڭ» باسشىسى مۇحتار جاكiشەۆكە قاتىستى قوزعالعان، مارعۇلان سەيسەنباەۆ، مۇحتار ابiلازوۆكە قاتىستى قوزعالعان قىلمىستىق iستەرگە «قاپ» دەمەسكە امال جوق. ەل بولاشاعىنا ءوز ۇلەسiن قوساتىن ازاماتتاردىڭ قۋعىنعا ءتۇسۋi بۇقارانانى الاڭداتتى. اق-قاراسىن سوت انىقتايدى دەگەنiمiزبەن، وسى iستەردiڭ استارىندا ساياسات تۇرعانى راس.
- جىل ازاماتى دەپ كiمدi ايتا الاسىز؟
- جىل ازاماتى دەپ ەل الدىندا جۇرگەن تۇلعالاردىڭ اتتارىن تiزiپ شىعۋعا بولادى. گەرولد بەلگەر، مۇحتار شاحانوۆ، توقتار اۋباكiروۆ سىندى ازاماتتاردىڭ اتىن ماقتانىشپەن ايتۋعا بولادى. سول قاتارعا ەكi پارتيانىڭ باسىن قوسقان جارماحان تۇياقباي مەن بولات ءابiلوۆتiڭ ازاماتتىعىن ايتۋىمىز كەرەك. بiراق تاۋەكەلگە بەل بۋىپ، قازاق ۇلتىنىڭ ساناسىن سiلكiندiرەتiن، قوعامعا وي سالاتىن بەلسەندi قيمىل جاساپ، توپ جارعان ەشكiم جوق. قوعامدا نارازىلىق بار، بiراق ەلدi ارتىنان ەرتەتiن سەركەلەر سۋىرىلىپ شىقپاي تۇر.
- كەلە جاتقان جاڭا جىلدان نە ءۇمiت كۇتەسiز؟
- جاڭا جىلدان كەز كەلگەن ادام ءۇمiت كۇتەدi. ال قوعام تۇرعىسىنان سارالاساق، قازاقستاننىڭ وبسە-گە توراعالىق ەتۋi ساياسي فاكتورعا اينالىپ، iشكi ساياساتقا ىقپال ەتۋدە. ەلدiڭ دەموكراتيالىق دامۋ ۇدەرiسiنە ۇلەسiن قوسىپ، اسەر ەتەدi دەگەن ءۇمiت بار. ۇلتتىق جوبالاردى iسكە اسىرۋ ءۇشiن، شاحانوۆتاردىڭ بەلسەندi ارەكەتi ۇلتتىق سانانى سەرپiلتسە، ايتىلعان ءسوزدiڭ ءبارi قاعاز جۇزiندە قالماي، قازاق ۇلتىنىڭ ساياسي پلاتفورماسى قالىپتاسار ەدi.
باۋىرجان قارابەكوۆ: جاكIشەۆتIڭ تاعدىرى جانىما باتادى
- سiزدiڭ ويىڭىزشا، ءوتiپ بارا جاتقان جىلدىڭ باستى وقيعاسى قانداي؟
- باستى وقيعاسى مىناۋ دەپ بولە-جارا ايتار بولساق، ارينە، تiلگە تيەك بولارلىق وقيعالار كوپ. اسiرەسە وسىلاردىڭ iشiندەگi ەڭ ىقپالدىسى دەپ بiر-ەكەۋiن تەرiپ ايتۋعا بولادى. العاشقىسى - «ەلدi بiرiكتiرەم» دەگەن دوكترينا. ەكiنشiسi - بiر ميلليون گەكتار جەردi قىتايعا 49 جىلعا جالعا بەرۋ جايىنداعى اڭگiمە.
قىتاي ءۇشiن جەردi 49 جىلعا جالعا الۋ - قازاقستاندى جۇتۋمەن بiردەي ساياسات. 17 جەلتوقسان كۇنi بولات ءابiلوۆ تە الاڭداعى جينالعان حالىق الدىندا قىتايعا جالعا جەر بەرۋدiڭ قاۋپiن اشالاپ ءتۇسiندiردi. «قىتاي قازاقستاننان 1 ميلليون گەكتار جەردi جالعا السا، 1 گەكتار جەرگە 5 قىتايدىڭ وتباسى كەلەدi. بiر وتباسىندا 3 ادامنان بولسا، 1 گەكتار جەرگە 15 ادامنان تۋرا كەلەدi. سوندا 1 ميلليون گەكتار ءۇشiن كەلگەن قىتايدىڭ جالپى سانى 15 ميللوين بولادى. ءار گەكتار جەرگە كەلگەن 15 ادامنىڭ كەمiندە بiرەۋi بوسانسا، بiر جىلدىڭ وزiندە 1 ميلليون «قازاقستاندىق» قىتاي دۇنيەگە كەلەدi»، - دەدi «ازات» پارتياسىنىڭ جەتەكشiسi. حالقىمىزدا «ەلۋ جىلدا - ەل جاڭا، ءجۇز جىلدا - قازان» دەگەن ءسوز بار. ەگەر قىتاي بiزدەن جەر الىپ، ونىڭ سانى بولات ايتقان ەسەپپەن كوبەيەر بولسا، وندا 49 جىلدا «ەل جاڭا» بولىپ شىعا كەلمەي مە!؟
وسى جىلدىڭ تاعى بiر باستى وقيعاسى تاۋەلسiز باعىتتاعى «ازات» پەن «سوتسيال-دەموكراتتار پارتياسىنىڭ» بiرiگۋi بولدى. بۇل دا - حالىق ءۇشiن ءۇمiتتi iس. ال «نۇر وتاننىڭ» بۇرىنعى حاتشىسى بولعان دارحان كالەتاەۆتىڭ پرەزيدەنتتi «ۇلت ليدەرi» جاساۋ يدەياسى - ەسكi جىلدىڭ ەستە قالاتىن وقيعالارىنىڭ بiرi. جاعىمپازدىقتىڭ اسقاق شىڭى.
- قوعامنىڭ «قاپ!»، «اتتەگەن-اي!، «ەندi قايتتiك؟» دەگەن وكiنiشi قايسى دەپ ويلايسىز؟
- داعدارىس كەزiندە بيلiك بانكتەرگە جاردەم جاسايمىز دەپ داۋرىعىپ ءجۇرiپ، حالىقتى بانكتەردەن ۇركiتiپ الدى. 4 ميلليارد دوللاردان استام اقشانى حالىق قازىنادان كەرi قايتارىپ الدى. بانكتiڭ رەجيمiندە بانك قورجىنىنا مەملەكەتتەگi حالىق ءوزi اقشا سالماي، شەتەلدەن قور جيا المايدى. وسىنى تۇسiنبەگەن بيلiك باسشىلارى بانك پەن حالىق اراسىن الشاقتاتىپ الدى. ال شەتەلدەن اقشا ءتۇسiرۋ ءۇشiن كەز كەلگەن بانك مەملەكەتتiك ۇلەستەن ارىلۋى كەرەك. بانك مەملەكەتتەن تاۋەلسiز بولماي، شەتەلدiك ينۆەستورلاردان جاردەم كەلمەيدi. ويتكەنi بانككە مەملەكەت سەنiمدi سەرiكتەس بولا المايدى. بۇل - بانك شارۋاشىلىعىنداعى زاڭدىلىق. ەسكi جىلدىڭ «اتتەگەنايىنىڭ» بiرەۋi جانە ەڭ قاۋiپتiسi - وسى.
- جىل ازاماتى دەپ كiمدi ايتا الاسىز؟
- جىل ازاماتى بولۋ - ەكiنiڭ بiرiنiڭ قولىنان كەلە قويمايتىن جەتiستiك. بiراق وسى 2009 جىلدىڭ ازاماتى دەپ، باسقالارعا قاراعاندا توبەسi بيiكتەۋ كورiنگەن مۇحتار شاحانوۆتى ايتۋعا بولاتىن شىعار. ونىڭ «دوكترينا» تۋرالى باستاعان قيمىلى باتىل بولدى. بiراق سوڭعى ءناتيجەسiنiڭ نەمەن تىنارىن كiم بiلسiن.
- كەلە جاتقان جاڭا جىلدان نە ءۇمiت كۇتەسiز؟
- «ءۇمiتسiز - سايتان iسi» دەگەن عوي. مەنiڭ دە جاڭا جىلدان جاڭا ۇمiتتەرiم بار. وپپوزيتسيالىق پارتيالار كۇشiنە ەنiپ، «نۇر وتانمەن» تەڭ تۇعىرعا قونسا، ەل مەن جەر ءۇشiن يگi شارۋالار iسكە اسسا، بiر ءۇمiتiم - وسى.
وسى جىلى جاكiشەۆتiڭ سوتتى تاعدىرى جانىما باتادى. كەلەر جىل جاكiشوۆ سياقتى كiناسiز iستi بولعان ازاماتتارعا قۇت بولسا ەكەن دەيمiن. ايىپسىز ەكەنi دالەلدەنiپ، اق پەن قارا ايىرىلسا دەگەن ءۇمiتiم بار. جاكiشەۆتەن باسقا دا تالاي ازاماتتارىمىز شەتەلدە باس ساۋعالاپ ءجۇر عوي. بارiنە ۋاقىت - ەمشi. ماسەلەن، قازاق ۇلتىنىڭ ناعىز ەتالونى مۇحتار ماعاۋين اعامىز دا ەۋروپادا ءجۇر. سول كiسiلەر ەلگە قايتىپ، قازاق ءۇشiن قىزمەت ەتەتiن كۇن تۋسا ەكەن دەيمiن.
پارلامەنت ءتۇپتiڭ تۇبiندە ەل اتاۋى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىن» «قازاق رەسپۋبليكاسى» دەپ وزگەرتپەي، قۇلاققا تۇرپiدەي تيەتiن جاڭا ۇسىنىستار جاۋىننان كەيiنگi قوزىقۇيرىقتاي قاپتاي بەرەتiنiنە كۇمانiم جوق.
«D»
«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»
(پروەكت «DAT» № 12 (37) وت 23 دەكابريا 2009 گ.
