Baqyt JÚMABAEV, Aliyans bankting búrynghy aksioneri:

BANK AKSIYaLARYN EKSPROPRIASIYaLAU ZANSYZ JÁNE QAZAQSTAN KONSTITUSIYaSYNA QAYShY KELEDI

ÚÁQ men retteuish balyqty da jegisi keledi jәne sýiegin de satqysy keledi

Almaty. 11 qantar. QazTAG – Igori Kindop. «Aliyans bank» AQ minoritarly aksionerleri 30-shy jeltoqsanda bank aksiyalarynyng mәjbýrlep satyp alynghanyna narazy. Olar múny ózderining menshikterin ekspropriasiyalau dep atap otyr. Bank aksiyalaryn mәjbýrlep satyp alu zansyz, al retteuishting әreketinde, «Samúryq-Qazyna» últtyq әl-auqat qory (ÚÁQ) men bank kreditorlarynyng arasynda ózara keliskendikting elementteri anyq kórinip túr. QazTAG tilshisi sol jýrgizilgen memleket menshigine qaytaru sharasy men Qazaqstan qor birjasynyng keleshegi turaly bankting búrynghy minoritarly eng belsendi aksioneri Baqyt Júmabaevpen súhbattasqan edi.

- Siz Aliyans bankting 100% aksiyalaryn mәjbýrlep satyp alu turaly janalyqty qalay týsindirgen bolar ediniz?

Baqyt JÚMABAEV, Aliyans bankting búrynghy aksioneri:

BANK AKSIYaLARYN EKSPROPRIASIYaLAU ZANSYZ JÁNE QAZAQSTAN KONSTITUSIYaSYNA QAYShY KELEDI

ÚÁQ men retteuish balyqty da jegisi keledi jәne sýiegin de satqysy keledi

Almaty. 11 qantar. QazTAG – Igori Kindop. «Aliyans bank» AQ minoritarly aksionerleri 30-shy jeltoqsanda bank aksiyalarynyng mәjbýrlep satyp alynghanyna narazy. Olar múny ózderining menshikterin ekspropriasiyalau dep atap otyr. Bank aksiyalaryn mәjbýrlep satyp alu zansyz, al retteuishting әreketinde, «Samúryq-Qazyna» últtyq әl-auqat qory (ÚÁQ) men bank kreditorlarynyng arasynda ózara keliskendikting elementteri anyq kórinip túr. QazTAG tilshisi sol jýrgizilgen memleket menshigine qaytaru sharasy men Qazaqstan qor birjasynyng keleshegi turaly bankting búrynghy minoritarly eng belsendi aksioneri Baqyt Júmabaevpen súhbattasqan edi.

- Siz Aliyans bankting 100% aksiyalaryn mәjbýrlep satyp alu turaly janalyqty qalay týsindirgen bolar ediniz?

- Minoritariyler mәjbýrler satyp alu turaly QQA qaulysyn zansyz dep sanaydy. Onyng qarapayym sebebi - ol qayta qúrylymdau josparynan shyghyp otyrghandyghynda. Biz, «Aliyans bank» AQ qazirgi tóraghasynyng zang boyynsha basqanyng jeke menshigine qatysty kelissózder jýrgizuge qúqyghy joq dep esepteymiz. Osydan shyghatyn bolsaq, jospardyng ózi zansyz bolyp shyghady, jәne tiyisinshe, osydan kelip QQA sheshimi de zangha say kelmeytini shyghady.

Qaranyzshy, onda tújyrymdama qalay dep kórsetilgen! QQA, bankting iri qatysuyshylaryna teris mәndegi kapitaldyng barlyghy jәne qarjy institutyn qosymsha kapitaldandyru qajettigi kórsetildi dep aitady. Biraq teris mәndegi kapital iri aksioner - «Seymar Aliyans» qarjylyq korporasiyasy» AQ qúqyghy men mindetteri «Samúryq-Qazyna» qoryna, yaghny memleketke ótken song payda boldy. Jәne bankte odan basqa iri qatysushylar da joq – basqa barlyq minoritariyler aksiyalardyng 5%-dan azyn iyelengen. Sonda memleket, bankti qosymsha kapitaldandyru qajettigi turaly ózine-ózi kórsetken bolyp túr. Odan basqa, bank qaryzdaryn qayta qúrylymdaudaghy әreketterding ózi, shyn mәninde, bank kapitalynyng teris mәnin jong, yaghny ony prudensialdyq normalardyng talaptaryna sәikestendiru sharalary boldy.

- Sonda, QQA keypindegi memleket óz qaulysynda, is jýzinde ÚÁQ keypindegi  memleketti әreketsizdigi ýshin aiyptaghan bolyp shyghady ghoy? 

- Iya! Kórip otyrghandarynyzday, olar ózderi ózderine qayshy kelip otyr.

- Satyp alu somasyn 1 tenge dep mәlimdengeni qúnyna qanshalyqty bara-bar?

- Somasyn aitpaghanda, bizdi jeke menshigimizden aiyryp otyrghan tәsilding ózi dәl kelmeydi. Biz elimizde naryqtyq ekonomikany qúryp jatyrmyz. Al uniyversiytetterding ekonomika fakulitetterinde naryq - súranys pen úsynys arqyly retteledi dep oqytady. Al búl jerde bizden súraghan da joq, jәne biz eshnәrse úsynghan da joqpyz. Is jýzinde búl «1 tengeni» ótken ghasyrdaghy kulaktardan mýlikterin tartyp alumen salystyrugha bolady.

Olarda búl aksiyalardy tartyp alugha negizderi joq bolatyn. Qaranyzshy, diyrektorlar kenesi tolyghymen «Samúryq-Qazyna» komandasynan qúrylghan, al qosymsha emissiya turaly sheshimdi dәl sol diyrektorlar kenesi qabyldaydy. Búl organ onday sheshim qabyldamaghany belgili. Bizge tipti jana emissiyany úsynghan da joq.

Mysaly, qayta qúrylymdau mynaday ssenariy boyynsha ótse: QQA aldymen teris mәndegi kapitaldy anyqtady, odan song 1 tengege satyp aldy, odan song qayta qúrylymdau jýrgizdi – búl zangha jaqyn jәne týsinikti de, qisyndy da bolar edi. Biraq qazirgidey, teris mәndegi kapitaldy joi men «kapitaldyng ózin tәrtipke keltiru» sharalary jýrgizilip jatqan kezde emes. Eger ÚÁQ-ning bankterge kiru tarihyn eske alsaq, aldymen aksiyalar paketining 25%-yn satyp alu josparlanghan, odan song Seymar ÚÁQ-gha ózining 76%-yn 100 tengege kepildikke qoydy, al qorytyndysynda barlyq 100%-yn satyp aldy.

Aksionerlerden aksiyalarynyng 100%-yn mәjbýrlep satyp aludan basqa amal joq.

Bankting basqarma tóraghasy, qarjylyq sotpen qayta qúrylymdaugha jauapty jalghyz adam dep taghayyndalghan Maqsat Qabashev, maghan búryndary bergen jauabynda, qaytadan shygharylatyn aksiyalar bizge zannamagha sәikes úsynylady dep aitqan. Endi ony ótirik aitqany ýshin aiyptaugha bolatynday, sebebi ol bankting resmy túlghasy retinde, meni bank aksioneri retinde shatastyryp túr. Sebebi Qabashev mәjbýrlep satyp alu bolatynyn bilgen.

Al jalpy aitqanda, eger biz óz aksiyalarymyz ýshin is jýzinde noli alatyn bolsaq, ol degeniniz aksiyalardy joi degendi bildiredi.

Odan basqa, QQA sheshimi qayta qúrylymdaudyng bir bóligi bolyp tabylady. QQA әreketi azamattardyng jәne jalpy aitqanda qúndy qaghazdar naryghyna qatysushylardyng memleket pen onyng organdaryna degen senimine núqsan keltiredi. QQA-nyng retteushi retindegi negizgi mindetterining biri – minoritariylerding mýddelerin әr týrli alayaqtardan qorghau bolyp tabylady. Bizding jaghdayda bizdi «laqtyryp» tastady, aldymen majoritarly aksionerler, endi memleket týbimizge jetip otyr. Is jýzinde biz ýleskerlermiz, biraq bizding ýlesimiz qúrylys salasynda emes, qarjy salasynda.

- Eger qayta qúrylymdau josparyn aksionerler jinalysyna dauysqa salsa, onda ÚÁQ formalidy týrdegi aksioner retinde sol ýshin dauys beretini týsinikti, jәne qújat bәribir qabyldanar edi...

- ÚÁQ ekonomikany damytumen ainalysuy tiyis. Biraq qazir búl qor aqsha tabu mashinasyna ainaldy. Olar qazir Aliyans bankke $860 mln salyp, al keyin óz ýlesin $1 mlrd-qa satpaqshy. ÚÁQ memleketke tiyesili, qogham men halyqtyng aqshasyn amaldargha paydalanyp jýr. Biraq, salyq tóleushilerding aqshasyn paydalana otyryp, qor olardy ýnemdemeydi.

Eger bizge kreditorlar men ÚÁQ siyaqty kapitalgha aralasugha mýmkindik berse, budjet qarajatyn ýnemdeuge bolar edi. Biz kapitaldyng 33%-yn kreditorlargha bergen bolar edik te, qalghandaryn óz aramyzda bólip alar edik. Qor azdau - 67% emes, 51% alghan bolar edi. Biraq barlyghy da satyp aludaghy basym qúqyghyn paydalanbas edi. Sonda, ÚÁQ minoritariylerge aksiya satyp alu men bank kapitalyna aralasugha mýmkindik bermey, budjet qarajatyn talan-tarajgha salghan bolyp túr ghoy.

2009 jyldyng basynda Aliyans bank aksiyalarynyng balanstyq qúny 15 myng tenge bolghan. Bank menedjmenti – basqarmasy, basqarushy diyrektorlary, basqarma tóraghasy, diyrektorlar kenesi - «Samúqryq-Qazynamen» qúrylghan son, bankte teris mәndegi kapital payda boldy. Bankti qosymsha kapitaldandyru turaly sheshim qabyldau, qordyng ózi men bankting diyrektorlar kenesine baylanysty bolatyn, biraq múnday sheshim qabyldanbady.

Jana basshylyq birden qayta qúrylymdau sharalarynan bastady. Barlyq janalyq qayta qúrylymdau jýrip, bank qútqarylatyny turaly aityldy.

Ádette qarjylyq instituttardy aksionerlerimen birge qútqarady. Búl jerde qaryzdardy qayta jazu emes, bireuleri ýshin – bankrottyq, al basqalary ýshin - qayta qúrylymdau jýrdi.

Býkil әlemde qayta qúrylymdau – qaryzdardyng shartynyng ózgerui. Al bizde minoritriylerdi jeke menshiginen aiyryp, olar bizding arqamyzda aqsha tappaqshy. Búl qayta qúrylymdau emes, búl kulaktardan mýlkin tartyp alu. Qayta qúrylymdaudyng kez kelgen prosessinde aksiyalar kreditorlar men aksionerler arasynda bólinedi. Aksionerler múnday jospardy maqúldaydy. Álemdik is-tәjiriybede qayta qúrylymdaudyng múnday tәjiriybesi bolghan emes jәne joq ta. 

- Nege mәjbýrlep satyp aludy teris kapital qalyptasqan song – 30-shy jeltoqsanda emes, aitalyq, sәuirde, Aliyanstyng GDR-y London qor birjasynyng listinginen alynyp tastalghanda jýrgizuge bolmady? 

- Mәsele mynada, eger ÚÁQ bankti birden alyp qoyghanda, onda bankting negizgi aksiyneri memleket bolghan bolar edi. Jәne kreditorlar memleketke ýlken jenildikterge barmas edi. Sondyqtan «Samúryq-Qazyna» aldymen qayta qúrylymdau turaly kelisti, al odan song QQA mәjbýrlep satyp aludy jýrgizdi. Barlyghy da «balyqty da jep, sýiegin de satqysy keledi».

- Sizderding búdan keyingi әreketteriniz qanday bolmaq?

- Biz óz qúqyqtarymyz ýshin zang beretin barlyq tәsildermen odan ary kýresemiz. Barlyq satylargha jýginemiz. Biraq biz shaghymdanghan barlyq sottar әzirge shaghymdarymyzdy keri qaytardy. Bizding talaptarymyz mamandandyrylghan ekonomikalyq sot qarauynda jatyr. Biz qarjylyq sottyng anyqtamasyna Jogharghy sotqa appelyasiyalyq shaghym týsirgen joqpyz. Sonday-aq biz Konstitusiyalyq keneske mәjbýrlep satyp alu turaly osy baptyng qoldanystaghy Konstitusiyagha qayshylyghy turaly saualmen  jýginbekshimiz.

Isting qisynyna jýginsek, aksiyalardy bizden mәjbýrlep satyp alu sot sheshimi arqyly jýrgizilui tiyis edi. Al qazir satyp alu  arqyly olar zandy búzyp otyr. Sot sheshimimen jospar әli maqúldanghan joq, al ony qazirding ózinde is jýzine asyryp jatyr. Búl da qayshylyq. Retteushining әreketining qisyny joq. 

Osy jaghdaydyng barlyghyna qarap, ózdiginshe aldyn ala kesip-pishilgen degen boljam jasaugha bolady. Al Azamattyq kodekske say, aldyn ala kelisimmen jasalghan mәmile - zansyz dep tanylady. Biraq men olardy tikeley osylay dep aiyptay almaymyn. Biraq kreditorlar, ÚÁQ men QQA minortariylerding jeke menshigin tartyp alu maqsatynda kelisken dep boljaudyng qisyny bar. Al múnyng ózi Konstitusiyagha da, Azamattyq kodekske de qayshy keledi.

Al olar әuelide, qazirgi aksionerlerding jeke menshigin saqtaymyz dep aityp edi ghoy. Biraq, ókinishke qaray, Qazaqstan zandary qarama-qayshy, olarda aiqyndyq joq. Kim qalay dese , sol búl zandy solay týsindiredi.

Shynymdy aitsam, bir nәrsege qol jetkizetinimizge kýmәndanamyn. Biraq biz óz әreketimizben naryqty damytyp otyrmyz. Kelesi joly olar osylay isteu kerek pa, joq pa - sony oilanady. Naryq ýshin, әsirese memlekettik orgyndardyng qatysuymen osynday zansyzdyq bolyp jatqany óte jaman ghoy.

- Siz qalay oilaysyz, BTA bankting minoritariylerining aksiyalarymen ne bolady?

- BTA bank minoritariylerine kelsek, onda da jaghday bizdegidey órbiydi dep aitudyng qisyny bar siyaqty. BTA bankting josparynda 85/15 degen tarmaq bar. Onda qarapayym aksmyalardyng qayta qúrylymdau qorytyndysy boyynsha payyzdyq qatynasta ÚÁQ men kreditorlar arasynda bólinetindigi aitylghan. Minoritariyler onda da qarastyrylmaghan.

Eger qor men retteushi basqa ssenariymen ketse, onda olardyng is-әreketining eshqanday qisyny bolmaydy.

Yzamyzdy keltiretini, eng aldymen, osynyng barlyghynyng jasyryn jasalatyndyghynda. Eger QQA memlekettik organ bolatyn bolsa, onda ol barlyghyn ashyq jәne aiqyn jasauy kerek. Oghan qosa ýkimet qor naryghynyng damuyn jaqtap, ónirlik qarjylyq ortalyq qúryp, halyqtyng ekonomikalyq sauattylyghyn arttyru baghdarlamasyn jýrgizip otyrghanyn aitpaghanda. Al istep otyrghan әreketi - naryqtyq tәsil emes. 

- Múnyng bәrining bank sektorynyng investisiya ýshin tartymdylyghy men jalpy qor naryghy ýshin qanday әseri bolady? 

- Jaqsy saual. Aliyans bankting minoritariyli aksionerleri qatarynda sheteldik investorlar da boldy. Aliyans bankting IPO-sy London qor birjasynda ókizilip túrghany   bizding bәrimizding esimizde. Endi Batystaghy adamdar bizding bankterge aqshasyn salar aldynda oilanady. Qazaqstanda qazirding ózinde «memlekettik tәuekel» (resmy biylikting osy memlekettegi bizneske tenbe-teng kelmeytin әreketterge baru tәuekeli) bar, jәne onyng teris saldary bar.

Men retteuish qalyptasqan jaghdaygha aiyptylardyng negizgilerining biri dep esepteymin. Ol kepilsiz zaemdardyn, sheteldik kompaniyalardyng kóptep berilgen kreditterining tәuekelin rettey ady ghoy. Shetelden tartylghan aqsha da kóp bolatyn. Osynyng bәrin retteuge bolatyn. Túraqty týrde tekserister jýrgizilip túrdy, jәne qalaysha QQA osynday jaghdayda aktivterding bankten shygharylyp jatqanyn  bayqamay qaldy?

Eger Aliyans bankting $4,5 mlrd proviziyasyn aitsaq... Meyli, $1 mlrd-yn úrlasyn, biraq onda $3,5 mlrd qayta ketti? Shyghyn men proviziyalar neden payda boldy? Nege osy tәuekelderdi QQA 2008 jylghy tekserude anyqtay almady? Osynyng bәri týsiniksiz, jәne tang qalarlyqtay.

Is jýzinde aksionerler ýshin bank bankrot, al kreditorlar ýshin – jana gýldengen bank bolyp shyqty. Eger bankrot bolghanda biz jeke menshigimizdi joghaltugha dayyn edik. Al búl jerde eshqanday bankrottyq bolghan joq – bank qaryzdaryn keshiredi, al biz bәribir aksiyalarymyzdy joghaltamyz. Búl oqigha bizding endi damyp kele jatqan qor naryghymyzgha ýlken minus.

Qazir jalpy oilanu kerek, Qazaqstan ekonomikasyna aqsha saludyng qajeti bar ma? Eger qor naryghy, instituttarda oqytatynday, ekonomikanyng bir bóligi bolsa, onda qor naryghyn da qútqaru kerek edi. Onda zardap shekken jeke túlghalar tek biz ghana emes qoy. Aliyans bankke qansha zeynetaqylyq qorlar salghany belgisiz. Ol qorlardyng salushylary qansha ekeni de belgisiz. Osydan qansha adam aqshalaryn joghaltty? 

Barlyghy da qor naryghyn damytu kerektigin aitady, al búl damu jolyndaghy bir adym keri ketu. Shynymen osy naryqta júmys isteuding qajet bar ma dep oilanudyng mәnisi bar ghoy.