Ontýstik Qazaqstan oblysynyng bir top túrghyny bes myng azamattyng amanatyn arqalap «Jas Alash» redaksiyasynyng esigin qaqty. Ózbekstan men Qazaqstannyng shekara syzyghynda tuyndaghan dauly mәselening týiinin taratu ýshin. Ata-babamyz bilekting kýshimen, nayzanyng úshymen kózding qarashyghynday saqtaghan tughan jerge arasha týsu ýshin. Qazaq-ózbek shekarasyn delimitasiyalau kezinde Qazaqstan jaghynda qalady dep kelisilgen 5 eldimekendi joqtap, dәl osy auyldardyng keybiri ala taqiyaly aghayyndargha ótip ketkenin ókimettegilerge eskertu ýshin.

MÁSELENING MÁNISI

Ontýstik Qazaqstan oblysynyng bir top túrghyny bes myng azamattyng amanatyn arqalap «Jas Alash» redaksiyasynyng esigin qaqty. Ózbekstan men Qazaqstannyng shekara syzyghynda tuyndaghan dauly mәselening týiinin taratu ýshin. Ata-babamyz bilekting kýshimen, nayzanyng úshymen kózding qarashyghynday saqtaghan tughan jerge arasha týsu ýshin. Qazaq-ózbek shekarasyn delimitasiyalau kezinde Qazaqstan jaghynda qalady dep kelisilgen 5 eldimekendi joqtap, dәl osy auyldardyng keybiri ala taqiyaly aghayyndargha ótip ketkenin ókimettegilerge eskertu ýshin.

MÁSELENING MÁNISI

Jasyratyn týgi joq, eki elding aumaghy aiqyndalyp, enshilerin bólip alghanyna jiyrma jyldyng jýzi tolsa da qazaq-ózbek shekarasyndaghy dau-damay tausylar emes. Basqasyn bylay qoyghanda, kórshi elge baryp-keluding ózi aqyretke ainalghaly qashan. Úrys-keris, atys-tartys, odan qalsa ólim-jitim de osy shekarada oryn alyp túr. Tarihy tamyrlas, auyly aralas, qoyy qoralas eki elding arasynda nege dau-damay kóp?
- Qazaqstan-Ózbekstan arasyndaghy memlekettik shekarany delimitasiyalau turaly shart boyynsha Arnasay plotinasy men onyng ainalasyndaghy 5 eldimeken Qazaqstan jaghynda qalatyn bolyp kelisilgen-di. Dәl osy 5 auyl auyzgha alynghanymen, olardyng aty atalyp, týsi týstelmedi. Bizding biluimizshe, osy bes auyldyng qataryna «Kóktasty», «Qarabay», «Qostaqyr», «Arnasay» jәne «Amangeldi» eldi mekenderi kirui tiyis bolatyn. Alayda, arada týsinbeushilik bolyp, atalghan bes auyldan tek «Arnasay» men «Qostaqyr» alynady da, qal­ghan ýsheuining ornyna «Jeksembay», «Qúlshyghash», «Jibek joly» eldimekenderi jazylady. Biraq, dәl osy ýsh auyl sol kezding ózinde Qazaqstangha qaraghan. Bylaysha aitqanda, Ózbekstannan eki auyldy ghana qaytaryp aldyq. Al «Kóktasty», «Qarabay», «Amangeldi» auylyn kórshi elge nening qúrmetine syigha tartylghany bizge beymәlim, - dep sóz bastady «Jaylaukól» auylynyng túrghyny Ospan Asanov.
Túrghyndardyng aituynsha, kezinde Hrushev ontýstik ónirding Qyzylqúm, Shymqorghan, Arnasay audanyn Ózbekstangha berip jibergen. Al ala taqiyaly aghayyndar osy ýsh audannyng basyn qosyp Jyzaq oblysyn qúrghan. Sol tústa-aq ózaghandar Qyzylqúm audanyn ýsh audangha bóledi. Yaghni, Maqtaral, Kirov jәne Jetisay audanyna. Keyin egemendik alyp, Qazaqstan jer daulaghanda bayaghy oblysqa ainalghan ýsh audanymyzdyng bireui ghana qaytty. Taratyp aitqanda, ózaghandar «ýsh audan aldyq» dep osy jiliktelgen Qyzylqúmnyng jerin berumen shekteldi.

AUYL - QAZAQTARDIKI, KÝRE JOL MEN MANAYDAGhY JER - ÓZBEKTERDIKI

Dәl qazir «Jaylaukól» eldimekeninde otyz eki ýy týtin týtetip otyr. Túrghyndar mal ósirip, egin egedi. Auyl halqynyng bәri de - Qazaqstannyng azamaty. Tek delimitasiyalau degen mәsele shyqqanda ghana jergilikti әkimshilik «Qazaqstannyng azamaty bolghandarynyzben, túryp jatqan jerleriniz ózbekterdiki» degendi aitqan.
«2006 jyly auyldan 500-600 metr qashyqta shekara baghanalary qaghyldy. 2009 jyldyng qyrkýiek aiynda eki elding shekarashylary qatar jýrip dәl osy baghanalardy auyldyng irgesine jyljytty. Jergilikti basshylar kelip, «myna eki ýy búzylady, sizder de qam jasay berinizder», - dedi. 2006 jyly qaghylghan baghanalar nege búlay jyljydy? Týsiniksiz-aq. Osy uaqytqa deyin tek bizding auyldyng ainalasynan Ózbekstangha 300 gektar jer ketti. «Qostaqyr» eldimekeni de qanshama jerinen aiyryldy. Shardara audanyndaghy qúmdy jerlerding de birtalayy berildi. Týsinbeytinimiz, N.Á.Nazarbaev «Delimitasiyalau bitti. Shekara mәselesi sheshildi», - dep qadap aitty. Endi kelip nege ózgerude? Ata-babamyzdyng kózding qarashyghynday saqtaghan jeri esepsiz ketip jatyr ghoy», - deydi Ospan Asanov.
Shekara syzyghynda túrghan auyldardyng ýstinen Maqtaral-Shardara tas joly ótedi. Úzyndyghy - 25 shaqyrym. Eger shekara dauy bitpese, búl jol ózbekterding enshisine keteyin dep túr. Onda shekara sheginde túrghan halyq kórshi audangha baru ýshin Keles arqyly 250 shaqyrym joldy basyp ótui kerek. Shardara audanynan Maqtaralgha tartylghan elektr symdary da osy aradan ótedi. Qaghylghan baghanalar kórshi elding aumaghynda qalghan. Endeshe, bildey bir audannyng jaryghy janyp-óshui de endi kórshi elge tәueldi.

«ÓLSEK ÓLIGIMIZ OSY JERDEN ShYQSYN, KÓShPEYMIZ!»

Shekara shekisinen zardap shegip otyrghan bas-ayaghy bes myngha jetetin túrghyndardyng atynan N.Nazarbaevqa da, K.Mәsimovke de talay ret hat jazylghan. Áytse de, mardymdy jauap, naqty nәtiyje joq. Sondyqtan da ýsh myngha tarta túrghyn ótken jyldyng qyrkýiek aiynda «Amangeldi» eldimekeninde narazylyq sharasyn úiymdastyrypty.
- Maqtaral audanynyng әkimi, polisiya bólimining bastyghy, ÚQK-nyng ókili, audan prokurory auylgha kelip jinalys ashty. «Amangeldidegi býlikke ýn qospanyzdar», - dedi. Jәne «Kóksa­raydan jer telimin beremiz. Kóshinizder», - deydi. Dәl osynday qiyn kezende kóshu onay ma? Kim býtin túrghan baspanasyn búzghysy keledi? Ata-meken, tughan jerdi qalay qiyamyz? Bәrinen de «Jaylaukólimiz» qymbat qoy, - deydi Ospan Asanov.
«Arnasay» auylynyng túrghyny Qayrat Shylmyrzaev: «Osy daudyng kesiri jeti auylgha tiide. Atap aitsam, «Qostaqyr», «Arnasay»,«Amangeldi», «Jibek joly», «Jaylaukól», «Almaly» jәne «Sholpanqúdyq» eldimekenderi. Dәl qazir ýilerdi búzu bastalyp ketti. Mәselen, «Qostaqyrda» 12 ýiding ýiindisi ghana qaldy. «Arnasaydyn» 30-40 baspanasy búzyldy. Jalpy, shekara syzyghy aiqyndalyp, qyspaqqa alu bastaldy. Songhy kezde ózbek shekarashylary ýiimizge rúqsatsyz kirudi, tólqújatymyzdy qayta-qayta tekserudi әdetke ainaldyrdy. Qoqan-loqqy kórsetudi shyghardy. Qazir Amangeldi, Arnasay arqyly Shardara audanyna alyp baratyn tas jolmen jýru qiyn. Al auyldyng aqsaqaldary «ólsek óligimiz osy jerden shyqsyn, kóshpeymiz» dep otyr», - deydi.
Ózbekstannyng qorjynynda ketken Qazaqstannyng búrynghy Shymqorghan, Arnasay audany dәl qazir 5 audan, 50 sharuashylyqqa ainalghan. Osy eluding ishinde Maqtaral audanymen janasyp Amangeldi jәne Arnasay kenshary túr. Qazaqstan men Ózbekstan arasyndaghy shekara turaly kelisim jasaldy. 2440 shaqyrym jer shekara aumaghy dep bekitilgenine segiz jyl tolsa da, dau-damay әli bitpey jatyr. N.Á.Nazarbaev pen IY.Karimov qol qoyghan kelisimde de dәl osy Arnasay audanyna qatysty bylay delingen: «Arnasaydaghy bes eldimeken de ondaghy plotinamen birge Qazaqstangha beriledi». Túrghyndardyng dәleldi sózine qaraghanda, belgisiz sebeptermen búl bes auyldyng ekeui ghana Qazaqstangha qaytarylghan. Qalghan ýsh auyldy býginge deyin eshkim daulamaghan. Ol ol ma, qaytaryldy delingen bes auyldyng aty bar da, zaty joq. Biri - kólding orny, ekinshisine jan balasy barmaytyn kórinedi. Kerek deseniz, «Jibek joly» men «Qúlshyghash» eldi mekenderi búrynnan-aq «Maqtaly» sovhozynyng tórtinshi bólimshesine qaraghany turaly derek te bar.
Ontýstik Qazaqstan oblysynyng bes myngha tarta túrghyny jeke bastyng paydasyn kýittep, shyryldap jatqan joq. Ata-babasy qonys etken, kindik qany tamghan atamekenderining jat qolyna ótip, súrausyz qalghanyna ashynady. Bes eldimekendi qaytaru kezinde osyghan jauapty azamattardyng shalalyghyna, jauapsyzdyghyna qynjylady. Der kezinde kartagha ýnilip, ap-anyq kórinip túrghan eldimekenderding taghdyryna alandamaghan biylikke ókpeleydi.
Sondyqtan da alataqiyaly aghayyndardyng enshisinde qalyp qoyghan eldimekenderding mәselesin, qazaq-ózbek shekarasyndaghy ahualdy jiti tekseru ýshin arnayy komissiya qúru kerektigin algha tartuda. Óitkeni, dәl osy daudyng shyqqanyna, onyng aqparat qúraldarynda jariyalanghanyna, audan, oblys basshylyghynyng qúlaghdar bolghanyna birtalay uaqyt ótti. Biraq, bәri de «biz sheshetin mәsele emes. Búl - N.Nazarbaev jәne IY.Karimovtyng kelisimimen jasalatyn sharua» deytin kórinedi...

"Jas Alash" gazeti