وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنىڭ بiر توپ تۇرعىنى بەس مىڭ ازاماتتىڭ اماناتىن ارقالاپ «جاس الاش» رەداكتسياسىنىڭ ەسiگiن قاقتى. وزبەكستان مەن قازاقستاننىڭ شەكارا سىزىعىندا تۋىنداعان داۋلى ماسەلەنiڭ ءتۇيiنiن تاراتۋ ءۇشiن. اتا-بابامىز بiلەكتiڭ كۇشiمەن، نايزانىڭ ۇشىمەن كوزدiڭ قاراشىعىنداي ساقتاعان تۋعان جەرگە اراشا ءتۇسۋ ءۇشiن. قازاق-وزبەك شەكاراسىن دەليميتاتسيالاۋ كەزiندە قازاقستان جاعىندا قالادى دەپ كەلiسiلگەن 5 ەلدiمەكەندi جوقتاپ، ءدال وسى اۋىلداردىڭ كەيبiرi الا تاقيالى اعايىندارعا ءوتiپ كەتكەنiن وكiمەتتەگiلەرگە ەسكەرتۋ ءۇشiن.

ماسەلەنIڭ ءمانIسI

وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنىڭ بiر توپ تۇرعىنى بەس مىڭ ازاماتتىڭ اماناتىن ارقالاپ «جاس الاش» رەداكتسياسىنىڭ ەسiگiن قاقتى. وزبەكستان مەن قازاقستاننىڭ شەكارا سىزىعىندا تۋىنداعان داۋلى ماسەلەنiڭ ءتۇيiنiن تاراتۋ ءۇشiن. اتا-بابامىز بiلەكتiڭ كۇشiمەن، نايزانىڭ ۇشىمەن كوزدiڭ قاراشىعىنداي ساقتاعان تۋعان جەرگە اراشا ءتۇسۋ ءۇشiن. قازاق-وزبەك شەكاراسىن دەليميتاتسيالاۋ كەزiندە قازاقستان جاعىندا قالادى دەپ كەلiسiلگەن 5 ەلدiمەكەندi جوقتاپ، ءدال وسى اۋىلداردىڭ كەيبiرi الا تاقيالى اعايىندارعا ءوتiپ كەتكەنiن وكiمەتتەگiلەرگە ەسكەرتۋ ءۇشiن.

ماسەلەنIڭ ءمانIسI

جاسىراتىن تۇگi جوق، ەكi ەلدiڭ اۋماعى ايقىندالىپ، ەنشiلەرiن ءبولiپ العانىنا جيىرما جىلدىڭ ءجۇزi تولسا دا قازاق-وزبەك شەكاراسىنداعى داۋ-داماي تاۋسىلار ەمەس. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، كورشi ەلگە بارىپ-كەلۋدiڭ ءوزi اقىرەتكە اينالعالى قاشان. ۇرىس-كەرiس، اتىس-تارتىس، ودان قالسا ءولiم-جiتiم دە وسى شەكارادا ورىن الىپ تۇر. تاريحى تامىرلاس، اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس ەكi ەلدiڭ اراسىندا نەگە داۋ-داماي كوپ؟
- قازاقستان-وزبەكستان اراسىنداعى مەملەكەتتiك شەكارانى دەليميتاتسيالاۋ تۋرالى شارت بويىنشا ارناساي پلوتيناسى مەن ونىڭ اينالاسىنداعى 5 ەلدiمەكەن قازاقستان جاعىندا قالاتىن بولىپ كەلiسiلگەن-دi. ءدال وسى 5 اۋىل اۋىزعا الىنعانىمەن، ولاردىڭ اتى اتالىپ، ءتۇسi تۇستەلمەدi. بiزدiڭ بiلۋiمiزشە، وسى بەس اۋىلدىڭ قاتارىنا «كوكتاستى»، «قاراباي»، «قوستاقىر»، «ارناساي» جانە «امانگەلدi» ەلدi مەكەندەرi كiرۋi تيiس بولاتىن. الايدا، ارادا تۇسiنبەۋشiلiك بولىپ، اتالعان بەس اۋىلدان تەك «ارناساي» مەن «قوستاقىر» الىنادى دا، قال­عان ۇشەۋiنiڭ ورنىنا «جەكسەمباي»، «قۇلشىعاش»، «جiبەك جولى» ەلدiمەكەندەرi جازىلادى. بiراق، ءدال وسى ءۇش اۋىل سول كەزدiڭ وزiندە قازاقستانعا قاراعان. بىلايشا ايتقاندا، وزبەكستاننان ەكi اۋىلدى عانا قايتارىپ الدىق. ال «كوكتاستى»، «قاراباي»، «امانگەلدi» اۋىلىن كورشi ەلگە نەنiڭ قۇرمەتiنە سىيعا تارتىلعانى بiزگە بەيمالiم، - دەپ ءسوز باستادى «جايلاۋكول» اۋىلىنىڭ تۇرعىنى وسپان اسانوۆ.
تۇرعىنداردىڭ ايتۋىنشا، كەزiندە حرۋششەۆ وڭتۇستiك ءوڭiردiڭ قىزىلقۇم، شىمقورعان، ارناساي اۋدانىن وزبەكستانعا بەرiپ جiبەرگەن. ال الا تاقيالى اعايىندار وسى ءۇش اۋداننىڭ باسىن قوسىپ جىزاق وبلىسىن قۇرعان. سول تۇستا-اق وزاعاڭدار قىزىلقۇم اۋدانىن ءۇش اۋدانعا بولەدi. ياعني، ماقتارال، كيروۆ جانە جەتiساي اۋدانىنا. كەيiن ەگەمەندiك الىپ، قازاقستان جەر داۋلاعاندا باياعى وبلىسقا اينالعان ءۇش اۋدانىمىزدىڭ بiرەۋi عانا قايتتى. تاراتىپ ايتقاندا، وزاعاڭدار «ءۇش اۋدان الدىق» دەپ وسى جiلiكتەلگەن قىزىلقۇمنىڭ جەرiن بەرۋمەن شەكتەلدi.

اۋىل - قازاقتاردIكI, كۇرە جول مەن ماڭايداعى جەر - وزبەكتەردIكI

ءدال قازiر «جايلاۋكول» ەلدiمەكەنiندە وتىز ەكi ءۇي ءتۇتiن تۇتەتiپ وتىر. تۇرعىندار مال ءوسiرiپ، ەگiن ەگەدi. اۋىل حالقىنىڭ ءبارi دە - قازاقستاننىڭ ازاماتى. تەك دەليميتاتسيالاۋ دەگەن ماسەلە شىققاندا عانا جەرگiلiكتi اكiمشiلiك «قازاقستاننىڭ ازاماتى بولعاندارىڭىزبەن، تۇرىپ جاتقان جەرلەرiڭiز وزبەكتەردiكi» دەگەندi ايتقان.
«2006 جىلى اۋىلدان 500-600 مەتر قاشىقتا شەكارا باعانالارى قاعىلدى. 2009 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا ەكi ەلدiڭ شەكاراشىلارى قاتار ءجۇرiپ ءدال وسى باعانالاردى اۋىلدىڭ iرگەسiنە جىلجىتتى. جەرگiلiكتi باسشىلار كەلiپ، «مىنا ەكi ءۇي بۇزىلادى، سiزدەر دە قام جاساي بەرiڭiزدەر»، - دەدi. 2006 جىلى قاعىلعان باعانالار نەگە بۇلاي جىلجىدى؟ تۇسiنiكسiز-اق. وسى ۋاقىتقا دەيiن تەك بiزدiڭ اۋىلدىڭ اينالاسىنان وزبەكستانعا 300 گەكتار جەر كەتتi. «قوستاقىر» ەلدiمەكەنi دە قانشاما جەرiنەن ايىرىلدى. شاردارا اۋدانىنداعى قۇمدى جەرلەردiڭ دە بiرتالايى بەرiلدi. تۇسiنبەيتiنiمiز، ن.ءا.نازارباەۆ «دەليميتاتسيالاۋ بiتتi. شەكارا ماسەلەسi شەشiلدi»، - دەپ قاداپ ايتتى. ەندi كەلiپ نەگە وزگەرۋدە؟ اتا-بابامىزدىڭ كوزدiڭ قاراشىعىنداي ساقتاعان جەرi ەسەپسiز كەتiپ جاتىر عوي»، - دەيدi وسپان اسانوۆ.
شەكارا سىزىعىندا تۇرعان اۋىلداردىڭ ۇستiنەن ماقتارال-شاردارا تاس جولى وتەدi. ۇزىندىعى - 25 شاقىرىم. ەگەر شەكارا داۋى بiتپەسە، بۇل جول وزبەكتەردiڭ ەنشiسiنە كەتەيiن دەپ تۇر. وندا شەكارا شەگiندە تۇرعان حالىق كورشi اۋدانعا بارۋ ءۇشiن كەلەس ارقىلى 250 شاقىرىم جولدى باسىپ ءوتۋi كەرەك. شاردارا اۋدانىنان ماقتارالعا تارتىلعان ەلەكتر سىمدارى دا وسى ارادان وتەدi. قاعىلعان باعانالار كورشi ەلدiڭ اۋماعىندا قالعان. ەندەشە، بiلدەي بiر اۋداننىڭ جارىعى جانىپ-ءوشۋi دە ەندi كورشi ەلگە تاۋەلدi.

«ولسەك ولIگIمIز وسى جەردەن شىقسىن، كوشپەيمIز!»

شەكارا شەكiسiنەن زارداپ شەگiپ وتىرعان باس-اياعى بەس مىڭعا جەتەتiن تۇرعىنداردىڭ اتىنان ن.نازارباەۆقا دا، ك.ماسiموۆكە دە تالاي رەت حات جازىلعان. ايتسە دە، ماردىمدى جاۋاپ، ناقتى ناتيجە جوق. سوندىقتان دا ءۇش مىڭعا تارتا تۇرعىن وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا «امانگەلدi» ەلدiمەكەنiندە نارازىلىق شاراسىن ۇيىمداستىرىپتى.
- ماقتارال اۋدانىنىڭ اكiمi, پوليتسيا ءبولiمiنiڭ باستىعى، ۇقك-نىڭ وكiلi, اۋدان پروكۋرورى اۋىلعا كەلiپ جينالىس اشتى. «امانگەلدiدەگi بۇلiككە ءۇن قوسپاڭىزدار»، - دەدi. جانە «كوكسا­رايدان جەر تەلiمiن بەرەمiز. كوشiڭiزدەر»، - دەيدi. ءدال وسىنداي قيىن كەزەڭدە كوشۋ وڭاي ما؟ كiم ءبۇتiن تۇرعان باسپاناسىن بۇزعىسى كەلەدi? اتا-مەكەن، تۋعان جەردi قالاي قيامىز؟ بارiنەن دە «جايلاۋكولiمiز» قىمبات قوي، - دەيدi وسپان اسانوۆ.
«ارناساي» اۋىلىنىڭ تۇرعىنى قايرات شىلمىرزاەۆ: «وسى داۋدىڭ كەسiرi جەتi اۋىلعا تيۋدە. اتاپ ايتسام، «قوستاقىر»، «ارناساي»،«امانگەلدi»، «جiبەك جولى»، «جايلاۋكول»، «المالى» جانە «شولپانقۇدىق» ەلدiمەكەندەرi. ءدال قازiر ۇيلەردi بۇزۋ باستالىپ كەتتi. ماسەلەن، «قوستاقىردا» 12 ءۇيدiڭ ءۇيiندiسi عانا قالدى. «ارناسايدىڭ» 30-40 باسپاناسى بۇزىلدى. جالپى، شەكارا سىزىعى ايقىندالىپ، قىسپاققا الۋ باستالدى. سوڭعى كەزدە وزبەك شەكاراشىلارى ۇيiمiزگە رۇقساتسىز كiرۋدi, تولقۇجاتىمىزدى قايتا-قايتا تەكسەرۋدi ادەتكە اينالدىردى. قوقان-لوققى كورسەتۋدi شىعاردى. قازiر امانگەلدi, ارناساي ارقىلى شاردارا اۋدانىنا الىپ باراتىن تاس جولمەن ءجۇرۋ قيىن. ال اۋىلدىڭ اقساقالدارى «ولسەك ولiگiمiز وسى جەردەن شىقسىن، كوشپەيمiز» دەپ وتىر»، - دەيدi.
وزبەكستاننىڭ قورجىنىندا كەتكەن قازاقستاننىڭ بۇرىنعى شىمقورعان، ارناساي اۋدانى ءدال قازiر 5 اۋدان، 50 شارۋاشىلىققا اينالعان. وسى ەلۋدiڭ iشiندە ماقتارال اۋدانىمەن جاناسىپ امانگەلدi جانە ارناساي كەڭشارى تۇر. قازاقستان مەن وزبەكستان اراسىنداعى شەكارا تۋرالى كەلiسiم جاسالدى. 2440 شاقىرىم جەر شەكارا اۋماعى دەپ بەكiتiلگەنiنە سەگiز جىل تولسا دا، داۋ-داماي ءالi بiتپەي جاتىر. ن.ءا.نازارباەۆ پەن ي.كاريموۆ قول قويعان كەلiسiمدە دە ءدال وسى ارناساي اۋدانىنا قاتىستى بىلاي دەلiنگەن: «ارناسايداعى بەس ەلدiمەكەن دە ونداعى پلوتينامەن بiرگە قازاقستانعا بەرiلەدi». تۇرعىنداردىڭ دالەلدi سوزiنە قاراعاندا، بەلگiسiز سەبەپتەرمەن بۇل بەس اۋىلدىڭ ەكەۋi عانا قازاقستانعا قايتارىلعان. قالعان ءۇش اۋىلدى بۇگiنگە دەيiن ەشكiم داۋلاماعان. ول ول ما، قايتارىلدى دەلiنگەن بەس اۋىلدىڭ اتى بار دا، زاتى جوق. بiرi - كولدiڭ ورنى، ەكiنشiسiنە جان بالاسى بارمايتىن كورiنەدi. كەرەك دەسەڭiز، «جiبەك جولى» مەن «قۇلشىعاش» ەلدi مەكەندەرi بۇرىننان-اق «ماقتالى» سوۆحوزىنىڭ ءتورتiنشi بولiمشەسiنە قاراعانى تۋرالى دەرەك تە بار.
وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنىڭ بەس مىڭعا تارتا تۇرعىنى جەكە باستىڭ پايداسىن كۇيتتەپ، شىرىلداپ جاتقان جوق. اتا-باباسى قونىس ەتكەن، كiندiك قانى تامعان اتامەكەندەرiنiڭ جات قولىنا ءوتiپ، سۇراۋسىز قالعانىنا اشىنادى. بەس ەلدiمەكەندi قايتارۋ كەزiندە وسىعان جاۋاپتى ازاماتتاردىڭ شالالىعىنا، جاۋاپسىزدىعىنا قىنجىلادى. دەر كەزiندە كارتاعا ءۇڭiلiپ، اپ-انىق كورiنiپ تۇرعان ەلدiمەكەندەردiڭ تاعدىرىنا الاڭداماعان بيلiككە وكپەلەيدi.
سوندىقتان دا الاتاقيالى اعايىنداردىڭ ەنشiسiندە قالىپ قويعان ەلدiمەكەندەردiڭ ماسەلەسiن، قازاق-وزبەك شەكاراسىنداعى احۋالدى جiتi تەكسەرۋ ءۇشiن ارنايى كوميسسيا قۇرۋ كەرەكتiگiن العا تارتۋدا. ويتكەنi, ءدال وسى داۋدىڭ شىققانىنا، ونىڭ اقپارات قۇرالدارىندا جاريالانعانىنا، اۋدان، وبلىس باسشىلىعىنىڭ قۇلاعدار بولعانىنا بiرتالاي ۋاقىت ءوتتi. بiراق، ءبارi دە «بiز شەشەتiن ماسەلە ەمەس. بۇل - ن.نازارباەۆ جانە ي.كاريموۆتىڭ كەلiسiمiمەن جاسالاتىن شارۋا» دەيتiن كورiنەدi...

"جاس الاش" گازەتى