Payghambarymyzdyng (s.a.u.) әn, muzykagha rúqsat etetin de, tyiym salatyn da kóptegen hadisteri bar. Muzykagha baylanysty dәlelderding әr týrli boluyna baylanysty ghúlamalardyng keybireui jalpy muzykany haram dese, endi bireuleri adamgha paydalysy adal, al ziyandysy haram dep pәtua bergen.

Jalpylay barlyq muzykany haram deytinderding dәlelderi
1. «Adamdardyng arasynda eshbir (dәlelge sýienip,) bilimge jýginbesten eldi Allahtyng jolynan adastyru ýshin bos sózderdi satyp alatyn (nemese aqiqatpen aiyrbastaytyn) әri Haq jolyn kelekege ainaldyratyn adamdar bar. Olargha Allahtyng qorlaytyn azaby bolady» (Lúqman sýresi, 6-ayat.)
Búl ayattaghy qazaqsha «bos sóz» dep audarylyp otyrghan «lәhual-hadiys» sózi kónil kóteru ýshin oiyn-sauyq maqsatynda aitylatyn әrtýrli hikaya, әzil –ospaq, ertegi sekildi sózderdi, әngimelerdi de qamtidy.
Keybir ghalymdar «lәhual-hadiys» sózin Ibn Abbas siyaqty keybir sahabalardyng «әn» dep tәpsirlegenin negizge alghandyqtan muzykanyng haramdyghyn bildiretin dәlelderding qatarynda qoldanugha tyrysqan.
Alayda búl ayat jalpylay barlyq muzykanyng haramdyghyna dәlel bola almaydy. Sebebi, tәpsirshilerding bәri birdey «lәhual-hadiys» sózin tek qana «әn» dep tәpsirlemegen. Búl ayattyng týsu sebebine ýniler bolsaq «lәhual-hadis sózining jalpylay barlyq muzykanyng haramdyghyn bildirmeytinin týsinemiz.

Payghambarymyzdyng (s.a.u.) әn, muzykagha rúqsat etetin de, tyiym salatyn da kóptegen hadisteri bar. Muzykagha baylanysty dәlelderding әr týrli boluyna baylanysty ghúlamalardyng keybireui jalpy muzykany haram dese, endi bireuleri adamgha paydalysy adal, al ziyandysy haram dep pәtua bergen.

Jalpylay barlyq muzykany haram deytinderding dәlelderi
1. «Adamdardyng arasynda eshbir (dәlelge sýienip,) bilimge jýginbesten eldi Allahtyng jolynan adastyru ýshin bos sózderdi satyp alatyn (nemese aqiqatpen aiyrbastaytyn) әri Haq jolyn kelekege ainaldyratyn adamdar bar. Olargha Allahtyng qorlaytyn azaby bolady» (Lúqman sýresi, 6-ayat.)
Búl ayattaghy qazaqsha «bos sóz» dep audarylyp otyrghan «lәhual-hadiys» sózi kónil kóteru ýshin oiyn-sauyq maqsatynda aitylatyn әrtýrli hikaya, әzil –ospaq, ertegi sekildi sózderdi, әngimelerdi de qamtidy.
Keybir ghalymdar «lәhual-hadiys» sózin Ibn Abbas siyaqty keybir sahabalardyng «әn» dep tәpsirlegenin negizge alghandyqtan muzykanyng haramdyghyn bildiretin dәlelderding qatarynda qoldanugha tyrysqan.
Alayda búl ayat jalpylay barlyq muzykanyng haramdyghyna dәlel bola almaydy. Sebebi, tәpsirshilerding bәri birdey «lәhual-hadiys» sózin tek qana «әn» dep tәpsirlemegen. Búl ayattyng týsu sebebine ýniler bolsaq «lәhual-hadis sózining jalpylay barlyq muzykanyng haramdyghyn bildirmeytinin týsinemiz.
Nadr ibn Haris degen Mekkelik mýshrik Iranda sauda jasap jýrip, sol jaqtan qyzyq dastandar men hikayalargha toly kitap satyp alyp keledi. Sol kitaptaghy hikayalardy Mekkelikterge oqyp berip otyryp bylay deydi: «Múhammed Ad jәne Sәmud qauymdary turaly bayandasa, mine men de senderge Rim jәne ózge elderding masaldaryn әngimeleymin» dep halyqtyng kónilin Qúrannan qaytarmaq bolghan. Osy oqighagha baylanysty jogharydaghy ayat týsken.
Ekinshiden ayatqa tolyqtay ýniletin bolsaq, «...eldi Allahtyng jolynan adastyru ýshin bos sózderdi satyp alatyn әri Haq jolyn kelekege ainaldyratyn adamdar bar...» delingen. Yaghni, bos sózderdi jay satyp alatyn adamdar emes, Allahtyng jolynan eldi adastyru maqsatynda satyp alatyn jәne haq jolyn, Qúran ayattaryn kelekege ainaldyratyn adamdar delinip túr. Al halyqtyng kónilin Qúrannan alshaqtatyp, haq dinnen adastyru maqsatynda atqarylatyn qanday da bir istin, tipti pighyldyng kýpirlik ekeni aitpasa da týsinikti.
Endeshe, ayattyng músylman jandarmen әri dúrys muzyka, paydaly әuenmen tikeley baylanysy joq ekeni anyq. Al eger muzykany adamdardy adastyru ýshin, dindi keleke etu maqsatynda qoldansa, onda ol atalmysh ayattyng ayasyna kirgendikten onday muzykanyng haramdyghynda esh shýbә joq.
2. Payghambarymyzdyng (s.a.u.) sahihul-Buhary hadis kitabyndaghy:
«Ýmmetimning arasynan әielding jynys mýshesin (yaghni, zinany), jibekti, araqty jәne muzyka aspabtaryn adal sanaytyn qauym (top) shyghady...» hadiysi muzykanyng haramdyghyn bildiretin eng quatty dәlel retinde keltiriledi.
Búl hadisten bir qaraghanda muzykanyng haram ekendigin týsinuge bolady. Alayda payghambarymyzdyng dangharanyng (tamburiyn) sýiemeldeuinde aitylghan әndi tyndaghanyna baylanysty sahih hadisterdi de nazargha ala otyryp atalmysh hadisting әrbir sózine nazar salyp, mәnine tereng ýniletin bolsaq basqasha ýkimge de barugha bolatyny sózsiz. Sebebi payghambarymyz eger jalpy muzyka aspabtaryn haram etken bolsa, onda ózi muzyka aspabtaryn mýldem tyndamas edi, әri muzyka aspabtaryn qoldanghan jandardy da dereu tyiar edi. Hadistegi «muzyka aspabtary» maghynasyndaghy «әl-maghaziyf» sózi dangharany da qamtidy. Sebebi tamburin muzyka aspabyna jatady. Alayda payghambarymyzdyng dangharanyng sýiemelinde aitylghan әndi tyndaghany jayly tipti aityluyn qúptaghany jayly әl-Buhariyde jәne basqa da hadis kitaptarynda sahih hadister bar. Sondyqtan jogharydaghy hadisti bylay týsingenimiz jón: Hadiste aitylghan «әielding jynys mýshesi», «jibek»-ting jalpylay haram emes ekeni barshagha mәlim. Sebebi әielding jynys mýshesi nekeli jangha adal, al nekesizge – zina bolghandyqtan haram. Jibekting de adaly men aramy bar. Jibek erkekterge – haram al, әielderge – adal. Dәl osy sekildi muzyka aspabtaryn da ajyratyp qaraugha bolady. Yaghni, hadisten jalpy muzyka aspabtaryn emes, kisining ghibadatyna kedergi keltirip, jýregine bóten sezim úyalatatyn ziyandy muzykany adal etetin qauym shyghady dep týsinu kerek. Osy hadiste aitylghan araqty ghana búlay bólip qaray almaymyz. Sebebi araqty jalpylay haram qylghan naqty ayat pen bir tamshysyn bolsa da tyighan sahih hadister bar (Muhammed Abdur-Rahman әl-Marghashli, әl-Ghina uәl-mәghazif fiyl-iyghlamiyl-mughasir uә hukmuhә fiyl-islam, 257-bet. «Dәrul-maghrifa» baspasy, Bәirut. 2006 j.).
3. Nafiyghdan riuayat etilgen basqa bir hadiys.
Jolda Ibn Omarmen birge edim. Ol shopannyng syrnayynyng ýnin estidi de joldan alystay týsti. Sausaghymen eki qúlaghyn bitedi. Sosyn ua, Nafigh estip túrsyng ba? dedi. Men: «joq» degen edim, sausaghyn eki qúlaghynan shyghardy da, ua, Nafigh payghambarymyzdyng osylay estigenin jәne dәl osylay istegenin kórdim» dedi.
Keltirilgen búl hadis te jalpylay barlyq muzykanyng haramdyghyna dәlel bola almaydy. Sebebi atalmysh hadis birinshiden sahih emes, Ábu Dәuid ózining hadis jinaghynda búl hadisti keltirgennen keyin búl hadis «mýnkәr» degen. Al endi hadisti sahih dep qabyldaghannyng ózinde jalpylay barlyq muzykanyng haramdyghyn bildirmeydi. Sebebi payghambarymyz ózine únamaghan jaghymsyz ýnnen de qúlaghyn biteui mýmkin. Yaghni, sol kezde tartylghan syrnaydyng ýni jaghymsyz boluy da yqtimal. Búghan qosa eger jalpy syrnaydyng ýni haram bolghanda payghambarymyz janyndaghy Ibn Omargha da qúlaghyn biteuin búiyrar edi. Yaghni, Ibn Omardyng kýnә isteuine jol bermes edi.
4. Muzykanyng haramdyghyna dәlel retinde keltirilgen hadisterding biri Ibn Mәjanyng hadis kitabyndaghy Mәlik әl-әshghariyding әkesinen riuayat etilgen payghambarymyzdyng ( s.a.u.) myna hadiysi: «Ýmmetimnen keybir adamdar araq ishedi de ony basqa atpen ataydy. Jandarynda muzyka aspaby oinalyp әiel әnshiler әn aitady. Allah Taghala jerdi olardyng ýstine tónkeredi jәne olardyng keybireulerin maymyl men shoshqagha ainaldyrady»
Payghambarymyzdyng búl hadiysinde de muzykanyng jalpylay haramdyghyna eshbir dәlel joq. Búl jerde araqty piva, vino, visky sekildi әrtýrli basqa attarmen atap, adalgha sanap ishetin әri әielderge әn aitqyzyp, by biyletkizip, muzyka oinatatyn jandardyng dushar bolatyn azabyn eskertude. Araq ishilip, әielderge әn aitqyzylghan otyrystyng qanday otyrys ekenin, onda aitylatyn әn men oinalatyn әuenning qanday sipatta bolatyny aitpasa da týsinikti.
Endeshe, búl jerde salihaly ólenmen men paydaly әuenning haramdyghyna eshbir dәlel joq. Payghambarymyzdyng búl hadiysi qazirgi tandaghy bar, kazino siyaqty kýnәgha toly týngi klubtardy menzeydi.
5. Abdullah ibn Amr ibn Astan riuayat etilgen Payghambarymyzdyn: «Sózsiz Rabbym araqty, qúmar oiyndy jәne baraban men qinnindi haram etti» delingen hadiysi muzyka aspabtarynyng haramdyghyna baylanysty keltirilgen dәlelderding qatarynda keltirilgen. Alayda búl hadis әlsiz hadisterding qataryna jatady. Yaghni, dәlelge eseptelinbeydi.
6. Ibn Mәsghudtan riuayat etilgen «Án jýrekte eki jýzdilikti ósiredi» delingen hadiys. Búl hadis te әlsiz hadisterding qataryna jatady. Álsizdigin birqatar mәshhýr hadis ghalymdarymen qosa Nasruddin Álbany da bildirgen.
Keltirilgen dәlelderge qorytyndy:
Jogharydaghy muzykanyng haramdyghyna baylanysty keltirilgen dәlelerding arasyndaghy sahih hadisterding maghynasy jalpylay barlyq muzykanyng haramdyghyn bildiretindey naqty, aiqyn emes, al maghynasy naqty, aiqyn bolghandary týgeldey әlsiz yaky oidan qúrastyrylghan hadisterding qataryna jatady nemese araq ishilgen jerde aitylatyn әnderdi menzegen.

Muzykanynyng «paydalysy – adal, al ziyandysy – haram»
deytinderding dәlelderi

Mughauuiz qyzy Rubayghdan riuayat etildi. (Allah Taghala odan razy bolsyn!). Ol bylay dedi: Neke týnimning ertesine maghan Allah Elshisi (s.a.u.) kirdi. Sóitip sening otyrghan jerindey araqashyqtyqta mening tósegime otyrdy. Janymda kishkentay qyzdar danghara (tamburiyn) shalyp, Bәdir soghysynda qaza tapqan әkelerin joqtap jatyr edi. Ishterindegi bir qyz: «Bizding aramyzda erteng ne bolatynyn biletin payghambar otyr degen» edi, Payghambarymyz (s.a.u.): «olay dep aitpa, ne aityp jatqan bolsang sony jalghastyr» dedi. Yaghni, Bәdir shayqasynda sheyit bolghandardy joqtauyndy jalghastyra ber degeni.
әl-Buhariyde kelgen búl hadiste payghambarymyz (s.a.u.) danghara (tamburiyn) shalyp, soghysta qaza tapqan әkelerin joqtap otyrghan kishkentay qyzdarmen birge otyrghany aitylady. Eger jalpylay muzyka aspaby haram bolghada Payghambarymyz (s.a.u.) onday jerde otyrmas edi. Otyrghan jaghdayda da ózi turaly «bizding aramyzda erteng ne bolatynyn biletin payghambar otyr» dep aitqan sol jerdegi qyzdyng sózin qúptamay, «olay dep aitpa, ne aityp jatqan bolsang sony jalghastyr» dep eskertkeni sekildi «danghara shalmandar, danghara haram etildi» tәrizdi tyndy bildiretin sózderimen eskertuin jasar edi.
Hadis Ánas ibn Mәliktan riuayat etildi. (Allah Taghala odan razy bolsyn!). Ol bylay dedi: Payghambarymyz (s.a.u.) bir rette Mәdinanyng bir jerinen ótken edi. Sol jerde keybir (kishkentay) qyzdardyng dangharalaryn shalyp bylay dep әn aityp jatqandaryn estidi:
«Biz Bәny Nәjjardyng qyzdarymyz Múhammed qanday jaqsy kórshi» Payghambarymyz (s.a.u.) olargha: «Allah Taghala biledi, men senderdi qatty jaqsy kóremin» dedi. Ibn Mәjada kelgen búl hadisting dәrejesi hadis ghalymdary boyynsha sahih (Nasruddin Álbany da ózining «Sahih ua daghif Ibn Mәja» kitabynda búl hadisti «sahiyh» dep baghalaghan). Eger óleng aityp, muzyka aspabyn qoldanu haram bolghanda, payghambarymyz (s.a.u.) olargha jogharydaghy «Allah Taghala biledi, men senderdi qatty jaqsy kóremin» degen qoldau sózin aitpas edi. Jogharydaghy sahih hadisterden Payghambarymyzdyng (s.a.u.) danghara sýiemelinde bir neshe ret әn tyndaghanyna, tipti qúptap, qoldaghanyna kuә boldyq. Endi osy jerde keybir jandar jogharydaghy hadisterge sýiene otyryp, "tek danghara aspabyn ghana tyndaugha bolady" dep basqa muzykalyq asbaptargha shekteu qony mýmkin. Alayda payghambarymyzdyng múnday bir shekteudi bildiretin sahih eshbir hadiysi riuayat etilmegen. Bar bolghany "danghara" arabtarda keng qoldanysqa ie muzykalyq asbap bolghandyqtan payghambarymyzdyng (s.a.u.) onyng sýiemelindegi keybir әnderdi tyndaghan. Al búl jaghday basqa aspabtardyng haramdyghyn bildirmeydi. Sondyqtan kezkelgen muzyka aspaby eger adamdy elirtip, jamanshylyqqa jeteleytindey keyipte tartylmasa, onda oghan – rúqsat.

Qayrat JOLDYBAYÚLY,
QMDB-nyng Uaghyz-nasihat bólimining mengerushisi