پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) ءان، مۋزىكاعا رۇقسات ەتەتىن دە، تىيىم سالاتىن دا كوپتەگەن حاديستەرى بار. مۋزىكاعا بايلانىستى دالەلدەردىڭ ءار ءتۇرلى بولۋىنا بايلانىستى عۇلامالاردىڭ كەيبىرەۋى جالپى مۋزىكانى حارام دەسە، ەندى بىرەۋلەرى ادامعا پايدالىسى ادال، ال زياندىسى حارام دەپ ءپاتۋا بەرگەن.

جالپىلاي بارلىق مۋزىكانى حارام دەيتىندەردىڭ دالەلدەرى
1. «ادامداردىڭ اراسىندا ەشبىر (دالەلگە سۇيەنىپ،) بىلىمگە جۇگىنبەستەن ەلدى اللاھتىڭ جولىنان اداستىرۋ ءۇشىن بوس سوزدەردى ساتىپ الاتىن (نەمەسە اقيقاتپەن ايىرباستايتىن) ءارى حاق جولىن كەلەكەگە اينالدىراتىن ادامدار بار. ولارعا اللاھتىڭ قورلايتىن ازابى بولادى» (لۇقمان سۇرەسى، 6-ايات.)
بۇل اياتتاعى قازاقشا «بوس ءسوز» دەپ اۋدارىلىپ وتىرعان «ءلاھۋال-حاديس» ءسوزى كوڭىل كوتەرۋ ءۇشىن ويىن-ساۋىق ماقساتىندا ايتىلاتىن ءارتۇرلى حيكايا، ءازىل –وسپاق، ەرتەگى سەكىلدى سوزدەردى، اڭگىمەلەردى دە قامتيدى.
كەيبىر عالىمدار «ءلاھۋال-حاديس» ءسوزىن يبن ابباس سياقتى كەيبىر ساحابالاردىڭ «ءان» دەپ تاپسىرلەگەنىن نەگىزگە العاندىقتان مۋزىكانىڭ حارامدىعىن بىلدىرەتىن دالەلدەردىڭ قاتارىندا قولدانۋعا تىرىسقان.
الايدا بۇل ايات جالپىلاي بارلىق مۋزىكانىڭ حارامدىعىنا دالەل بولا المايدى. سەبەبى، تاپسىرشىلەردىڭ ءبارى بىردەي «ءلاھۋال-حاديس» ءسوزىن تەك قانا «ءان» دەپ تاپسىرلەمەگەن. بۇل اياتتىڭ ءتۇسۋ سەبەبىنە ۇڭىلەر بولساق «ءلاھۋال-حاديس ءسوزىنىڭ جالپىلاي بارلىق مۋزىكانىڭ حارامدىعىن بىلدىرمەيتىنىن تۇسىنەمىز.

پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) ءان، مۋزىكاعا رۇقسات ەتەتىن دە، تىيىم سالاتىن دا كوپتەگەن حاديستەرى بار. مۋزىكاعا بايلانىستى دالەلدەردىڭ ءار ءتۇرلى بولۋىنا بايلانىستى عۇلامالاردىڭ كەيبىرەۋى جالپى مۋزىكانى حارام دەسە، ەندى بىرەۋلەرى ادامعا پايدالىسى ادال، ال زياندىسى حارام دەپ ءپاتۋا بەرگەن.

جالپىلاي بارلىق مۋزىكانى حارام دەيتىندەردىڭ دالەلدەرى
1. «ادامداردىڭ اراسىندا ەشبىر (دالەلگە سۇيەنىپ،) بىلىمگە جۇگىنبەستەن ەلدى اللاھتىڭ جولىنان اداستىرۋ ءۇشىن بوس سوزدەردى ساتىپ الاتىن (نەمەسە اقيقاتپەن ايىرباستايتىن) ءارى حاق جولىن كەلەكەگە اينالدىراتىن ادامدار بار. ولارعا اللاھتىڭ قورلايتىن ازابى بولادى» (لۇقمان سۇرەسى، 6-ايات.)
بۇل اياتتاعى قازاقشا «بوس ءسوز» دەپ اۋدارىلىپ وتىرعان «ءلاھۋال-حاديس» ءسوزى كوڭىل كوتەرۋ ءۇشىن ويىن-ساۋىق ماقساتىندا ايتىلاتىن ءارتۇرلى حيكايا، ءازىل –وسپاق، ەرتەگى سەكىلدى سوزدەردى، اڭگىمەلەردى دە قامتيدى.
كەيبىر عالىمدار «ءلاھۋال-حاديس» ءسوزىن يبن ابباس سياقتى كەيبىر ساحابالاردىڭ «ءان» دەپ تاپسىرلەگەنىن نەگىزگە العاندىقتان مۋزىكانىڭ حارامدىعىن بىلدىرەتىن دالەلدەردىڭ قاتارىندا قولدانۋعا تىرىسقان.
الايدا بۇل ايات جالپىلاي بارلىق مۋزىكانىڭ حارامدىعىنا دالەل بولا المايدى. سەبەبى، تاپسىرشىلەردىڭ ءبارى بىردەي «ءلاھۋال-حاديس» ءسوزىن تەك قانا «ءان» دەپ تاپسىرلەمەگەن. بۇل اياتتىڭ ءتۇسۋ سەبەبىنە ۇڭىلەر بولساق «ءلاھۋال-حاديس ءسوزىنىڭ جالپىلاي بارلىق مۋزىكانىڭ حارامدىعىن بىلدىرمەيتىنىن تۇسىنەمىز.
نادر يبن حاريس دەگەن مەككەلىك مۇشرىك يراندا ساۋدا جاساپ ءجۇرىپ، سول جاقتان قىزىق داستاندار مەن حيكايالارعا تولى كىتاپ ساتىپ الىپ كەلەدى. سول كىتاپتاعى حيكايالاردى مەككەلىكتەرگە وقىپ بەرىپ وتىرىپ بىلاي دەيدى: «مۇحاممەد اد جانە ءسامۋد قاۋىمدارى تۋرالى بايانداسا، مىنە مەن دە سەندەرگە ريم جانە وزگە ەلدەردىڭ ماسالدارىن اڭگىمەلەيمىن» دەپ حالىقتىڭ كوڭىلىن قۇراننان قايتارماق بولعان. وسى وقيعاعا بايلانىستى جوعارىداعى ايات تۇسكەن.
ەكىنشىدەن اياتقا تولىقتاي ۇڭىلەتىن بولساق، «...ەلدى اللاھتىڭ جولىنان اداستىرۋ ءۇشىن بوس سوزدەردى ساتىپ الاتىن ءارى حاق جولىن كەلەكەگە اينالدىراتىن ادامدار بار...» دەلىنگەن. ياعني، بوس سوزدەردى جاي ساتىپ الاتىن ادامدار ەمەس، اللاھتىڭ جولىنان ەلدى اداستىرۋ ماقساتىندا ساتىپ الاتىن جانە حاق جولىن، قۇران اياتتارىن كەلەكەگە اينالدىراتىن ادامدار دەلىنىپ تۇر. ال حالىقتىڭ كوڭىلىن قۇراننان الشاقتاتىپ، حاق دىننەن اداستىرۋ ماقساتىندا اتقارىلاتىن قانداي دا ءبىر ءىستىڭ، ءتىپتى پيعىلدىڭ كۇپىرلىك ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
ەندەشە، اياتتىڭ مۇسىلمان جاندارمەن ءارى دۇرىس مۋزىكا، پايدالى اۋەنمەن تىكەلەي بايلانىسى جوق ەكەنى انىق. ال ەگەر مۋزىكانى ادامداردى اداستىرۋ ءۇشىن، ءدىندى كەلەكە ەتۋ ماقساتىندا قولدانسا، وندا ول اتالمىش اياتتىڭ اياسىنا كىرگەندىكتەن ونداي مۋزىكانىڭ حارامدىعىندا ەش ءشۇبا جوق.
2. پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) ساحيحۋل-بۋحاري حاديس كىتابىنداعى:
«ۇممەتىمنىڭ اراسىنان ايەلدىڭ جىنىس مۇشەسىن (ياعني، زينانى), جىبەكتى، اراقتى جانە مۋزىكا اسپابتارىن ادال سانايتىن قاۋىم (توپ) شىعادى...» ءحاديسى مۋزىكانىڭ حارامدىعىن بىلدىرەتىن ەڭ قۋاتتى دالەل رەتىندە كەلتىرىلەدى.
بۇل حاديستەن ءبىر قاراعاندا مۋزىكانىڭ حارام ەكەندىگىن تۇسىنۋگە بولادى. الايدا پايعامبارىمىزدىڭ داڭعارانىڭ (تامبۋرين) سۇيەمەلدەۋىندە ايتىلعان ءاندى تىڭداعانىنا بايلانىستى ساحيح حاديستەردى دە نازارعا الا وتىرىپ اتالمىش ءحاديستىڭ ءاربىر سوزىنە نازار سالىپ، مانىنە تەرەڭ ۇڭىلەتىن بولساق باسقاشا ۇكىمگە دە بارۋعا بولاتىنى ءسوزسىز. سەبەبى پايعامبارىمىز ەگەر جالپى مۋزىكا اسپابتارىن حارام ەتكەن بولسا، وندا ءوزى مۋزىكا اسپابتارىن مۇلدەم تىڭداماس ەدى، ءارى مۋزىكا اسپابتارىن قولدانعان جانداردى دا دەرەۋ تىيار ەدى. حاديستەگى «مۋزىكا اسپابتارى» ماعىناسىنداعى «ءال-ماعازيف» ءسوزى داڭعارانى دا قامتيدى. سەبەبى تامبۋرين مۋزىكا اسپابىنا جاتادى. الايدا پايعامبارىمىزدىڭ داڭعارانىڭ سۇيەمەلىندە ايتىلعان ءاندى تىڭداعانى جايلى ءتىپتى ايتىلۋىن قۇپتاعانى جايلى ءال-بۋحاريدە جانە باسقا دا حاديس كىتاپتارىندا ساحيح حاديستەر بار. سوندىقتان جوعارىداعى ءحاديستى بىلاي تۇسىنگەنىمىز ءجون: حاديستە ايتىلعان «ايەلدىڭ جىنىس مۇشەسى»، «جىبەك»-ءتىڭ جالپىلاي حارام ەمەس ەكەنى بارشاعا ءمالىم. سەبەبى ايەلدىڭ جىنىس مۇشەسى نەكەلى جانعا ادال، ال نەكەسىزگە – زينا بولعاندىقتان حارام. جىبەكتىڭ دە ادالى مەن ارامى بار. جىبەك ەركەكتەرگە – حارام ال، ايەلدەرگە – ادال. ءدال وسى سەكىلدى مۋزىكا اسپابتارىن دا اجىراتىپ قاراۋعا بولادى. ياعني، حاديستەن جالپى مۋزىكا اسپابتارىن ەمەس، كىسىنىڭ عيباداتىنا كەدەرگى كەلتىرىپ، جۇرەگىنە بوتەن سەزىم ۇيالاتاتىن زياندى مۋزىكانى ادال ەتەتىن قاۋىم شىعادى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. وسى حاديستە ايتىلعان اراقتى عانا بۇلاي ءبولىپ قاراي المايمىز. سەبەبى اراقتى جالپىلاي حارام قىلعان ناقتى ايات پەن ءبىر تامشىسىن بولسا دا تىيعان ساحيح حاديستەر بار (مۋحاممەد ابدۋر-راحمان ءال-مارعاشلي، ءال-عينا ءۋال-ماعازيف فيل-يعلاميل-مۋعاسير ءۋا حۋكمۋھا فيل-يسلام، 257-بەت. «ءدارۋل-ماعريفا» باسپاسى، ءبايرۋت. 2006 ج.).
3. نافيعدان ريۋايات ەتىلگەن باسقا ءبىر حاديس.
جولدا يبن ومارمەن بىرگە ەدىم. ول شوپاننىڭ سىرنايىنىڭ ءۇنىن ەستىدى دە جولدان الىستاي ءتۇستى. ساۋساعىمەن ەكى قۇلاعىن بىتەدى. سوسىن ۋا، نافيع ەستىپ تۇرسىڭ با؟ دەدى. مەن: «جوق» دەگەن ەدىم، ساۋساعىن ەكى قۇلاعىنان شىعاردى دا، ۋا، نافيع پايعامبارىمىزدىڭ وسىلاي ەستىگەنىن جانە ءدال وسىلاي ىستەگەنىن كوردىم» دەدى.
كەلتىرىلگەن بۇل حاديس تە جالپىلاي بارلىق مۋزىكانىڭ حارامدىعىنا دالەل بولا المايدى. سەبەبى اتالمىش حاديس بىرىنشىدەن ساحيح ەمەس، ءابۋ ءداۋىد ءوزىنىڭ حاديس جيناعىندا بۇل ءحاديستى كەلتىرگەننەن كەيىن بۇل حاديس «مۇنكار» دەگەن. ال ەندى ءحاديستى ساحيح دەپ قابىلداعاننىڭ وزىندە جالپىلاي بارلىق مۋزىكانىڭ حارامدىعىن بىلدىرمەيدى. سەبەبى پايعامبارىمىز وزىنە ۇناماعان جاعىمسىز ۇننەن دە قۇلاعىن بىتەۋى مۇمكىن. ياعني، سول كەزدە تارتىلعان سىرنايدىڭ ءۇنى جاعىمسىز بولۋى دا ىقتيمال. بۇعان قوسا ەگەر جالپى سىرنايدىڭ ءۇنى حارام بولعاندا پايعامبارىمىز جانىنداعى يبن ومارعا دا قۇلاعىن بىتەۋىن بۇيىرار ەدى. ياعني، يبن وماردىڭ كۇنا ىستەۋىنە جول بەرمەس ەدى.
4. مۋزىكانىڭ حارامدىعىنا دالەل رەتىندە كەلتىرىلگەن حاديستەردىڭ ءبىرى يبن ءماجانىڭ حاديس كىتابىنداعى ماليك ءال-اشعاريدىڭ اكەسىنەن ريۋايات ەتىلگەن پايعامبارىمىزدىڭ ( س.ا.ۋ.) مىنا ءحاديسى: «ۇممەتىمنەن كەيبىر ادامدار اراق ىشەدى دە ونى باسقا اتپەن اتايدى. جاندارىندا مۋزىكا اسپابى وينالىپ ايەل انشىلەر ءان ايتادى. اللاھ تاعالا جەردى ولاردىڭ ۇستىنە توڭكەرەدى جانە ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرىن مايمىل مەن شوشقاعا اينالدىرادى»
پايعامبارىمىزدىڭ بۇل حاديسىندە دە مۋزىكانىڭ جالپىلاي حارامدىعىنا ەشبىر دالەل جوق. بۇل جەردە اراقتى پيۆا، ۆينو، ۆيسكي سەكىلدى ءارتۇرلى باسقا اتتارمەن اتاپ، ادالعا ساناپ ىشەتىن ءارى ايەلدەرگە ءان ايتقىزىپ، بي بيلەتكىزىپ، مۋزىكا ويناتاتىن جانداردىڭ دۋشار بولاتىن ازابىن ەسكەرتۋدە. اراق ءىشىلىپ، ايەلدەرگە ءان ايتقىزىلعان وتىرىستىڭ قانداي وتىرىس ەكەنىن، وندا ايتىلاتىن ءان مەن وينالاتىن اۋەننىڭ قانداي سيپاتتا بولاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
ەندەشە، بۇل جەردە ساليحالى ولەڭمەن مەن پايدالى اۋەننىڭ حارامدىعىنا ەشبىر دالەل جوق. پايعامبارىمىزدىڭ بۇل ءحاديسى قازىرگى تاڭداعى بار، كازينو سياقتى كۇناعا تولى تۇنگى كلۋبتاردى مەڭزەيدى.
5. ابدۋللاھ يبن امر يبن استان ريۋايات ەتىلگەن پايعامبارىمىزدىڭ: «ءسوزسىز راببىم اراقتى، قۇمار ويىندى جانە بارابان مەن قيننيندى حارام ەتتى» دەلىنگەن ءحاديسى مۋزىكا اسپابتارىنىڭ حارامدىعىنا بايلانىستى كەلتىرىلگەن دالەلدەردىڭ قاتارىندا كەلتىرىلگەن. الايدا بۇل حاديس ءالسىز حاديستەردىڭ قاتارىنا جاتادى. ياعني، دالەلگە ەسەپتەلىنبەيدى.
6. يبن ماسعۋدتان ريۋايات ەتىلگەن «ءان جۇرەكتە ەكى جۇزدىلىكتى وسىرەدى» دەلىنگەن حاديس. بۇل حاديس تە ءالسىز حاديستەردىڭ قاتارىنا جاتادى. السىزدىگىن بىرقاتار ءماشھۇر حاديس عالىمدارىمەن قوسا ناسرۋددين ءالباني دا بىلدىرگەن.
كەلتىرىلگەن دالەلدەرگە قورىتىندى:
جوعارىداعى مۋزىكانىڭ حارامدىعىنا بايلانىستى كەلتىرىلگەن دالەلەردىڭ اراسىنداعى ساحيح حاديستەردىڭ ماعىناسى جالپىلاي بارلىق مۋزىكانىڭ حارامدىعىن بىلدىرەتىندەي ناقتى، ايقىن ەمەس، ال ماعىناسى ناقتى، ايقىن بولعاندارى تۇگەلدەي ءالسىز ياكي ويدان قۇراستىرىلعان حاديستەردىڭ قاتارىنا جاتادى نەمەسە اراق ىشىلگەن جەردە ايتىلاتىن اندەردى مەڭزەگەن.

مۋزىكانىنىڭ «پايدالىسى – ادال، ال زياندىسى – حارام»
دەيتىندەردىڭ دالەلدەرى

مۋعاۋيز قىزى رۋبايعدان ريۋايات ەتىلدى. (اللاھ تاعالا ودان رازى بولسىن!). ول بىلاي دەدى: نەكە ءتۇنىمنىڭ ەرتەسىنە ماعان اللاھ ەلشىسى (س.ا.ۋ.) كىردى. ءسويتىپ سەنىڭ وتىرعان جەرىڭدەي اراقاشىقتىقتا مەنىڭ توسەگىمە وتىردى. جانىمدا كىشكەنتاي قىزدار داڭعارا (تامبۋرين) شالىپ، ءبادىر سوعىسىندا قازا تاپقان اكەلەرىن جوقتاپ جاتىر ەدى. ىشتەرىندەگى ءبىر قىز: «ءبىزدىڭ ارامىزدا ەرتەڭ نە بولاتىنىن بىلەتىن پايعامبار وتىر دەگەن» ەدى، پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.): «ولاي دەپ ايتپا، نە ايتىپ جاتقان بولساڭ سونى جالعاستىر» دەدى. ياعني، ءبادىر شايقاسىندا شەيىت بولعانداردى جوقتاۋىڭدى جالعاستىرا بەر دەگەنى.
ءال-بۋحاريدە كەلگەن بۇل حاديستە پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.) داڭعارا (تامبۋرين) شالىپ، سوعىستا قازا تاپقان اكەلەرىن جوقتاپ وتىرعان كىشكەنتاي قىزدارمەن بىرگە وتىرعانى ايتىلادى. ەگەر جالپىلاي مۋزىكا اسپابى حارام بولعادا پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.) ونداي جەردە وتىرماس ەدى. وتىرعان جاعدايدا دا ءوزى تۋرالى «ءبىزدىڭ ارامىزدا ەرتەڭ نە بولاتىنىن بىلەتىن پايعامبار وتىر» دەپ ايتقان سول جەردەگى قىزدىڭ ءسوزىن قۇپتاماي، «ولاي دەپ ايتپا، نە ايتىپ جاتقان بولساڭ سونى جالعاستىر» دەپ ەسكەرتكەنى سەكىلدى «داڭعارا شالماڭدار، داڭعارا حارام ەتىلدى» ءتارىزدى تىيۋدى بىلدىرەتىن سوزدەرىمەن ەسكەرتۋىن جاسار ەدى.
حاديس ءاناس يبن ماليكتان ريۋايات ەتىلدى. (اللاھ تاعالا ودان رازى بولسىن!). ول بىلاي دەدى: پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.) ءبىر رەتتە ءمادينانىڭ ءبىر جەرىنەن وتكەن ەدى. سول جەردە كەيبىر (كىشكەنتاي) قىزداردىڭ داڭعارالارىن شالىپ بىلاي دەپ ءان ايتىپ جاتقاندارىن ەستىدى:
«ءبىز ءباني ءناججاردىڭ قىزدارىمىز مۇحاممەد قانداي جاقسى كورشى» پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.) ولارعا: «اللاھ تاعالا بىلەدى، مەن سەندەردى قاتتى جاقسى كورەمىن» دەدى. يبن ءماجادا كەلگەن بۇل ءحاديستىڭ دارەجەسى حاديس عالىمدارى بويىنشا ساحيح (ناسرۋددين ءالباني دا ءوزىنىڭ «ساحيح ۋا داعيف يبن ءماجا» كىتابىندا بۇل ءحاديستى «ساحيح» دەپ باعالاعان). ەگەر ولەڭ ايتىپ، مۋزىكا اسپابىن قولدانۋ حارام بولعاندا، پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.) ولارعا جوعارىداعى «اللاھ تاعالا بىلەدى، مەن سەندەردى قاتتى جاقسى كورەمىن» دەگەن قولداۋ ءسوزىن ايتپاس ەدى. جوعارىداعى ساحيح حاديستەردەن پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) داڭعارا سۇيەمەلىندە ءبىر نەشە رەت ءان تىڭداعانىنا، ءتىپتى قۇپتاپ، قولداعانىنا كۋا بولدىق. ەندى وسى جەردە كەيبىر جاندار جوعارىداعى حاديستەرگە سۇيەنە وتىرىپ، "تەك داڭعارا اسپابىن عانا تىڭداۋعا بولادى" دەپ باسقا مۋزىكالىق اسباپتارعا شەكتەۋ قويۋى مۇمكىن. الايدا پايعامبارىمىزدىڭ مۇنداي ءبىر شەكتەۋدى بىلدىرەتىن ساحيح ەشبىر ءحاديسى ريۋايات ەتىلمەگەن. بار بولعانى "داڭعارا" ارابتاردا كەڭ قولدانىسقا يە مۋزىكالىق اسباپ بولعاندىقتان پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.ۋ.) ونىڭ سۇيەمەلىندەگى كەيبىر اندەردى تىڭداعان. ال بۇل جاعداي باسقا اسپابتاردىڭ حارامدىعىن بىلدىرمەيدى. سوندىقتان كەزكەلگەن مۋزىكا اسپابى ەگەر ادامدى ەلىرتىپ، جامانشىلىققا جەتەلەيتىندەي كەيىپتە تارتىلماسا، وندا وعان – رۇقسات.

قايرات جولدىبايۇلى،
قمدب-نىڭ ۋاعىز-ناسيحات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى