Almaty. 25 aqpan. QazTAG– Igori Kindop. Apta bastalghaly ýsh kýn ishinde Qazaqstan qor birjasyndaghy (KASE) valutalyq saudanyng tanghy sessiyasynda $1,2 mlrd satyldy. Songhy jyldary valutalyq naryqqa búl tәn emes túghyn. Naryqtaghy bolyp jatqan qúbylystargha týsinikteme beruin ótinip, agenttik KASE viyse-preziydenti Andrey Salukke jýgindi.

- Andrey Yurievich, aqpannyng 22-24-i aralyghynda birjada $1,2 mlrd satylghany belgili. Dollardyng satylu kólemining múnsha kóptigin nemen týsindiruge bolady?

- Birjada dollardyng úsynylu kólemi aitarlyqtay artyp otyrghany bayqalady. Boljam boyynsha búl eksporttaushylardyng valutalyq kirisi. Men ony sauda-satyqqa qatysyp otyrghan bankterge qarap aityp otyrmyn. Búl rette súranys pen úsynystyng monopolidanuy tym tómen. Yaghny valutany satu men satyp aluda aitarlyqtay kóp bankter qatysyp otyr.

Almaty. 25 aqpan. QazTAG– Igori Kindop. Apta bastalghaly ýsh kýn ishinde Qazaqstan qor birjasyndaghy (KASE) valutalyq saudanyng tanghy sessiyasynda $1,2 mlrd satyldy. Songhy jyldary valutalyq naryqqa búl tәn emes túghyn. Naryqtaghy bolyp jatqan qúbylystargha týsinikteme beruin ótinip, agenttik KASE viyse-preziydenti Andrey Salukke jýgindi.

- Andrey Yurievich, aqpannyng 22-24-i aralyghynda birjada $1,2 mlrd satylghany belgili. Dollardyng satylu kólemining múnsha kóptigin nemen týsindiruge bolady?

- Birjada dollardyng úsynylu kólemi aitarlyqtay artyp otyrghany bayqalady. Boljam boyynsha búl eksporttaushylardyng valutalyq kirisi. Men ony sauda-satyqqa qatysyp otyrghan bankterge qarap aityp otyrmyn. Búl rette súranys pen úsynystyng monopolidanuy tym tómen. Yaghny valutany satu men satyp aluda aitarlyqtay kóp bankter qatysyp otyr.

Men búl qanday da mausymdyq faktorlargha baylanysty aimaqtyq «shygharylym» dep oilaymyn. Odan basqa, men amerikanyng kompaniyalarynyng asa senimsizdeu qaghazdarynyng bir bóligin Qytay sata bastauyna baylanysty boluy mýmkindigin joqqa shygharmaymyn. Sonyng nәtiyjesinde bizding naryqtaghy dollardyng úsynylu kólemi qazir artuy mýmkin. Ádette aqpan valutalyq naryqtaghy «óli» ay ghoy.

- Al naryqtaghy qozghalystyng bet alysy qalay? Eger súranys pen úsynys shamamen birdey bolsa, onda baghamnyng da shamaly ghana ózgerui zandy da ...

- Bizde dәl solay. Bayqalyp otyrghan ózgerister aitarlyqtay emes, - mysaly býgin (24-shi aqpanda – QazTAG) 18 tiyn boldy. Siz baghamnyng absoluttik mәnining payyzdyq mólsherin eseptep kórip, aitalyq reseylik naryqpen qanday bolatynymen salystyryp kóriniz. Siz bizdegi naryq «jazyqtyqta» ekenin kóresiz – is jýzinde eshqanday ózgeris bayqalmaydy. Reseymen salystyrghanda bizdi tike syzyq tәrizdi, әriyne, devalivasiya siyaqty tústardy esepke almasaq. Tura sol siyaqty euro men yen naryghynda da jaghday sonday.

Bizding naryq ýshin aitarlyqtay dinamika bolatyny – ol ýsh, ýsh jarym, tórt tenge. Nazar audararlyq dinamika – sauda kezindegi 1,0 – 1,5 tenge. Biraq men onday saudanyng qashan bolghany esimde joq. Áriyne, ondaygha qazir Últtyq bank jol da bermes.

- Demek, alandarlyq ta eshnәrse joq qoy?

- Iya. Men әuelim deseniz qanday da aiqyn kórinip túrghan qysym tetigin de bayqap túrghan joqpyn. Sebebi baghamgha anyq kórinip túrghan qysym, aitalyq, jarty ay boyyna naryqqa qatysushynyng bireuimen ýnemi satyp alynyp otyrady da, al qalghandarynyng bәrimen satylatyn jaghdaydy men jaqsy bilemin.

Kestede jaqsy kórinip túr, tengege qysym shamamen byltyrghy qarashanyng 10-ynda bastalyp, qarashanyng sonynda joqqa tәn boldy. Odan song baghamnyng aqyryndap tómendeui men kólemning artuy bastaldy.

Búl dәl sol eksporterlerding valutalyq kirisi bolyp tabylady. Olar ýnemi alangha qúiylyp otyrady da, jәne Marchenko myrzanyng aituynsha, qanday da kólemde Últtyq bankpen satyp alynyp otyrady. Últtyq bank daghdarys kezinde ózining altyn-valutalyq qoryn azaytqan bolatyn, endi úsynystaghy artyq dollarlardy satyp alu arqyly ornyn toltyryp jatyr.

- Al eksporterler nege qazir satyp jatyr? Olar toqsan sayyn esep berip túrady emes pa? Búryn olar nege satpady?

- Birinshiden, olar ózderining kirisin belgili bir merzimge satuy shart emes. 

Salyq tólemderining kestesine belgili bir telinui bar, sebebi salyq tengemen tólenedi, Últtyq qor esebine aqsha audaru bar jәne t.b. Eksporttaushygha tengedegi ótimdilik jetispey túrghanda, ol ózining valutadaghy kirisin satady. Biraq qazir Qazaqstanda kiristi mindetti satu degen joq. Valutalyq kiristi satudyng ýlken kólemderi әdette nauryz ben sәuirge tura keledi, biraq eshuaqytta aqpangha emes. Sondyqtan búl jerde faktorlar әr týrli bolyp kelui mýmkin.

Is jýzinde ahualdy biraz uaqyt aralyghynda kóru kerek. Eger biz aghymdaghy jaghdaydy shamaly úzaq uaqytta qarastyrsaq, onda men eshqanday qauip pen tәuekeldi kórip otyrghan joqpyn.

Men tengening dollargha qaraghanda nyghang ýrdisin kórip otyrmyn. Jәne ol aitarlyqtay aiqyn kórinip túr. Búl ýrdis jaqsy negizdelgen, sebebi bankterding qaryzdaryn qayta qúrylymdau ózektiligi tómendedi, ol jaqtan dollargha degen súranys ta azaydy, múnay baghasy edәuir joghary, kiris naryqqa shyghyp jatyr. Ras, valutalyq naryqqa Kedendik odaqtyng qúrylghany qalay әser etetinin zertteu kerek.

Jalpy aitqanda, búl naryqty daghdarys aldynda 2005-2007 jyldary basqarghan ýrdisterge úqsaydy. Biraq ol kezde búghan bankterding shetten alghan kólemdi qaryzdary da qosylghan bolatyn. Olar Euronottardy aralastyryp, zaemdardy tartyp, odan keyin sol dollarlardyng bir bóligin birjada saudagha salghan, olardy Últtyq bank satyp alyp, ornyna tenge shygharyp otyrghan. Ol inflyasiyalyq tәuekelder tudyrdy, sebebi ol sheteldik qaryzgha әkelgen aqshalar, eksporttyq kiriske qaraghanda, Qazaqstanda әli eshnәrse óndigen joq bolatyn. Eksporttyq kiris – ol óndiristing nәtiyjesi. Qazir bizding bankterge eshkim qaryz bermeydi, jәne birjada qaryz aqshalar joq, jәne inflyasiyalyq tәuekel túrghysynan «syndarly» kiris qana bar.

- Naryqta alypsatarlar bayqala ma?

- Qazir is jýzinde naryqta alypsatarlar joq. Dәliz óte tar bolatyn.

Siz osynday jazyq naryqta ne istey alasyz? Ol qyzyq emes qoy.

Barlyq derlik bankter birja mýshesi bolyp tabylady. Aytalyq, birjada dollarlar satyp alyp, odan keyin ony Pavlodardaghy aiyrbas qosyndaryna úsynsanyz – osynday ónirlik arbitraj bar, jәne onda da aitarlyqtay ýlken marja bar. Birja men birjadan tys naryq arasynda arbitraj bar. Ol Últtyq bankting birjadan tys valutalyq naryq jónindegi resmy esebinde de kórinip túr. Al birjada taza bir sessiyanyng ózinde, nemese arasyna ýsh kýn salyp baryp qalay da alypsatarlyq jasau - ol qazir qyzyq bola qoymas.