Búlay demeske amal joq. Óitkeni, qanday da bir mәsele, nendey de jaghday bolsyn, onyng negizgi qozghaushy kýshi ne­mese qaynar kózi bolady. Mәselege osy túrghydan kelgende, «Fokus» gazetining ýstimizdegi jyldyng 11 nauryz kýngi, № 39 sanynda jaryq kórgen oraldyq Margarita Romanova jәne ós­kemendik

Búlay demeske amal joq. Óitkeni, qanday da bir mәsele, nendey de jaghday bolsyn, onyng negizgi qozghaushy kýshi ne­mese qaynar kózi bolady. Mәselege osy túrghydan kelgende, «Fokus» gazetining ýstimizdegi jyldyng 11 nauryz kýngi, № 39 sanynda jaryq kórgen oraldyq Margarita Romanova jәne ós­kemendik

Oliga Veneskayanyng «Istoriya - ne prichina dlya pamyatiy?» - degen maqalasyndaghy birjaqtylyq erekshe kónil au­dartady. Adam­nyng jadynyng ózi, eng birinshi, tarihtan túrady. Tarih degen - ótkenindi saralau, onyng qadir-qasiyetin bilu. Sondyqtan, tarihsyz jady, jadysyz tarih joq. Daghystandyq ataqty aqyn Rasul Gamzatovsha aitqanda, «ótkenindi tapanshamen atsan, kelesheging saghan zenbirekpen jauap beredi» degen sózining týp-tórkini de sonda. Eger biz, ótkenimizdi syilap, odan sabaq almasaq, bolashaghymyzgha nyq senimmen kire almaymyz. «Fokus» gaze­tinde jariyalanghan óskemendik jәne oraldyq eki jurnalisting birlese jazghan maqalasyndaghy kemshilikting oryn alu túsy da sonda. Maqalagha taqyryp jauapsyz qoyylghan.
Bir qyzyghy, atalghan eki jurnalist ózderi maqalasyna qo­yyp otyrghan taqyrypta, onyng ishinde berip otyrghan oqyrman haty arqyly qarama-qayshylyqqa úry­nady. Jurnalister «IYs­toriya - ne prichina dlya pamyatiy?» dese, kóshe attaryn ózgeruge qarsy sayt arqyly shyqqan petropavldyq bir adam: «Osnovnoy argument protiv pereiymenovaniya - eto ne kon­kretnye iymena uliys, a, sam fakt pereiymenovaniya. IYmena ulisam davaly pokoleniya, kotorye stroily iyh. Posleduiyshie pokoleniya ne iymeiyt nikakogo moralinogo prava izmenyati nazvaniya. Eto kasaetsya y kommunistov v 20-e gody, y nashih sovremennikov v maslihate. Menyati iymena ulis - eto  proyavlenie neuvajeniya k nashim predkam. Mnogimy gorojanamy eto vosprinimaetsya kak oskorblenie pamyaty proshlyh pokoleniy» deydi. Osy bir sózderdi oqyp otyryp, atalghan jurnalister ózderining tarihtyng jadygha qanshalyqty baylanysty ekendigin sezindi me eken dep shimirkenesin. Eger jogharydaghy sózdi jazghandardyng jady bolmasa, onda olar osynau jalyndy tirkesterdi aitpaghan da, jazbaghan da bolar edi. Bizding «Tarih - jadynyng qaynar kózi» deuimizding syry da sonda. Sondyqtan da, ózin bilikti de, bilimdi sanaytyn kez kelgen azamat jalpy tarih pen adam jadyna degen kózqarasqa kelgende «Istoriya - ne prichina dlya pamyatiy?» demeuge tiyis. Onday jaghday bola qalsa, ony qazaq tilinde aitqanda, «teksizdik» dese, al, orys tilinde «koshunstvo» deydi.
Al, endi jogharyda tilge al­ghan «IYmena ulisam davaly pokoleniya, kotorye stroily iyh. Posleduiyshie pokoleniya ne iymeiyt nikakogo moralinogo prava izmenyati nazvaniya. Eto kasaetsya y kommunistov v 20-e gody, y nashih sovremennikov v maslihate. Menyati iymena ulis - eto  proyavlenie neuvajeniya k nashim predkam» degen sózge keletin bolsaq, shyndyghynda óte dúrys aitylghan, oryndy da ornyqty pikir-tújyrym ekendigine dau joq. Biraq, osy sózderdi jazyp otyrghan azamat qazaq dalasy nemese qazaq qalalarynyng búrynghy Kenester odaghyn bylay qoyghanda, patshalyq Resey otarlauy bastalghangha deyingi uaqyt aralyghynda qazaqsha ataulary bolghanyn nege elep-eskermeydi? Shynynda da, patshalyq Resey otarlaushylary qazaqtyng ózi qoyghan qala, dala attaryn nege ózgertti? KSRO-she? Ol da qala ataularyn ózgertuge kelgende aldyna jan salghan joq. Men búl jerde Aqmola ónirining Selinograd bolyp, Petropavlovskining búrynghy Qyzyljar degen tarihy qazaq­sha atauy auystyrylghandyghyn my­sal­gha keltiru arqyly, ózge de qazaq dalasy men qalasy, jer-su attarynyng qanshalyqty «týlegenin» tilge tiyek etpey-aq qoyayyn. Onda mәsele, tipti, kýrdelilene týsedi. Sonda me­ning pende oiym «Álgi kóshe, qala, jer-su attaryn ózgertuge «Posleduishie pokoleniya ne iymeiyt nikakogo moralinogo prava» deushiler búrynghy qazaqy ataulary ózgergen dala, qala, jer-su attaryn qaytaryp jatsa, janartyp, janghyrtyp jatsa ne sebepten qarsylyq kórsetedi» deydi-au. Shyn mәninde, olar aityp otyrghan «moralinyy prava» patshalyq Reseyge de, KSRO-gha da, jalpy qazaqtyng jer-su, dala, qala attaryn ózgertken azamattargha da birdey boluy kerek emes pe? Nege endi patshalyq Reseyden bastap, KSRO-gha deyingi aralyqtaghy ózge­ris­ter­ge «moralinyy pravamen» qaramaymyz da, al, endi kelip, qazaqsha ataulary qaytarylyp jatqan jaghdaylargha  «moralinyy prava» dep qaraytyn bolyp qaldyq. Búl birjaqtylyq emes pe? Áriyne, solay. Sondyqtan da, qazaq dalasy men qalasynyn, jer-su  attarynyng búrynghy ataulary qaytarylyp jatsa, oghan eshqanday qarsylyq kórsetilui tiyis emes. Syilastyq eki jaqqa birdey. Al, onday ataular men attar Oralda da, Óskemende de - shash-etekten. Bir ghana mysal, sol Oral ózenining aty  búryn - Jayyq bolghan. Endi ony ózgertip, óz atauyn qaytar desek, ne ersilik bar? Sol kezde patshalyq Reseyding Jayyq atyn ózgertuge «moralinyy pravosy» boldy ma? Nemese, Petropavl qalasynyng búrynghy atyn joyyp jiberuge kimning «moralinyy pra­vosy» boldy? Endi kelip, bar­lyghy «moralinyy prava» ait­qysh bolyp qalypty. Sodan son, «Últ taghdyry» qoghamdyq birlestigi  men aqsaqaldar alqasy jergilikti basshylargha qaladaghy keybir kóshe attaryn Úly jenisting 65 jyldyghyna baylanysty ózgertudi úsynyp jatsa, onyng nesi ersilik? Eger de, Óskemendegi kóshe attaryn ózgertuge jergilikti belsendi toptar ong niyet bildirse, onda ony qoldau kerek! Mysaly, Margarita Romanova men Oliga Veneskaya hanym maqalasynda «V svyazy s 65-letiyem Pobedy v Velikoy Otechestvennoy voy­ne y 20-letiyem nezavisimosty Respubliky Kazah­stan predlojeno pereiymenovati ulisu Vinogradova v uliy­su iymeny Rahymjana Kosh­karbaeva, Voroshilova - Shakarima Kudayberdiyeva, Dzerjinskogo - Alihana Bo­keyhanova, Ordjonikidze - Diyn­muhameda Kunaeva» dep jazady. Biz tap osydan eshqanday da teristik kórip otyrghan joq­pyz. Eger de, Reseyding ózinde Dzerdjinskiy eskertkishin alyp tastap, ýlken qalalarynyng attaryn qayta qalpyna keltirip, izgilik kórsetip otyrsa, onda ne ersilik bar? «Dzerjinskiydi - Álihan Bókeyhanov, Ordjonikidzeni - Dinmúhamed Qonaev, Voro­shilovty - Shәkәrim Qúday­berdiyev degende kim útyp, kim útylady?» deuge sayatyn әngime aitudyng ózi jogharydaghy biz tilge tiyek etken moralidyq qúqyqqa qarsy emes pe? Tipti, Dzerjinskiy men Álihan Bó­key­hanovty salystyrudyng ózi úyat emes pe? Álihan Bókeyhanov últ kósemderining biri, onyng qa­synda Dzerjinskiy kim? Keshegi Úly Otan soghysynda Reygstahqa birinshi tu tikken Rahymjan Qosh­qarbaevpen Vinogradovty sa­lystyrugha bola ma? Áriyne, bolmaydy. Qoshqarbaev - batyr, túlgha.
Bizdinshe, Margarita Romanova men Oliga Veneskaya ózderi kó­terip otyrghan mәselege, tarih pen jady baylanysyn teren, әri keleli de kósheli zerdelep baryp, «Istoriya - ne prichina dlya pamyatiy?» dese, kóp qatelese qoymaghan bolar edi. Sondyqtan da, orys tildi jurnalist aghayyndar qanday da taqyrypty algha tartsyn, memlekettik mýdde, el-jer taghdyryn tereng de, bilikti bilui arqyly jazsa, jogharydaghy aitqanday qatelikterge barmaghan bolar edi. Ókinishke qaray, orys tildi jurnalister múnday mәselelerge kelgende Tәuelsizdikting alghashqy jyldarynan bastap kýni býginge deyin bir jaqtylyqtan әli aryla almay-aq keledi. Ádebiyet qanshalyqty ardyng isi bolsa, jurnalistika da sonshalyqty ardyng is-әreketi. Osyny úmytpaghan jón.

Amanhan Álimúly

«Zan» gazetinen alyndy