Óskemende yzghar synghan eken. Qala kóshesi kýndiz - kiyiz, týnde  -mýiiz. Kýnes tústa - kýnshuaq, kólenkede - yzghar. Syrt kiyiminning týimesin birese aghytyp, birese qymtanasyn. Jora-joldastar maghan:

-Almatydan jylu әkeldinder,- desip edi. Qay oimen aitqandaryn kim bilsin, óitkeni tasqyn taryqtyrghan júrtty sol jylu onsha quanta da qoymaghan synayly. Kýnning kýrt jyluy qút әkelmeytini ertenine-aq belgili boldy.

Qaladan shygha qys boyghy siresken qalyng qar qasatqa ainalyp, shómiyip, shógip bara jatqanyn bayqadym. Jol boyghy aghashtardyng basy, qar-múzdan arylghan jol tabany tolghan qalyng qara qarghalar. Top-tobymen shu-shu etedi. Búryn dәl múnshalyq kóp qargha bola qoymaytyn siyaqty edi. Biyl...

Biyl bәri kerisinshe. Tabighattyng iyti qyryn jýgirgeli qashan?

Óskemende yzghar synghan eken. Qala kóshesi kýndiz - kiyiz, týnde  -mýiiz. Kýnes tústa - kýnshuaq, kólenkede - yzghar. Syrt kiyiminning týimesin birese aghytyp, birese qymtanasyn. Jora-joldastar maghan:

-Almatydan jylu әkeldinder,- desip edi. Qay oimen aitqandaryn kim bilsin, óitkeni tasqyn taryqtyrghan júrtty sol jylu onsha quanta da qoymaghan synayly. Kýnning kýrt jyluy qút әkelmeytini ertenine-aq belgili boldy.

Qaladan shygha qys boyghy siresken qalyng qar qasatqa ainalyp, shómiyip, shógip bara jatqanyn bayqadym. Jol boyghy aghashtardyng basy, qar-múzdan arylghan jol tabany tolghan qalyng qara qarghalar. Top-tobymen shu-shu etedi. Búryn dәl múnshalyq kóp qargha bola qoymaytyn siyaqty edi. Biyl...

Biyl bәri kerisinshe. Tabighattyng iyti qyryn jýgirgeli qashan?

Kóktemning ekinshi aiy ortalanyp qalghanymen kisәpir minezimen aty shyqqan Bayburadan óte bere Kókpekti audanynyng jeri әli siresken qar astynda myzghymay jatqany mynau. «Jarylmaghan janartaular qauipti, al jarylghan janartaular danqty» degen óleng joldary eriksiz oigha oraldy. Kim jazghanyn men úmytyp qalghan ekem, Aqsuatta kezdesken audandyq «Tarbaghatay» gazetining redaktory Erghaly Júmahan eske saldy: avtory kәdimgi ózimizding ghúlama jazushyTúrsyn Júrtbay bolyp shyqty. Kýn búlay ayaq-astynan jylyp qoya berse, myna mop-momaqan bolyp montansyp jatqan Kókpekti óniri de kesir minez kórsetui mýmkin-au destik, qasymdaghy jolserik inim talantty qalamger, «Shyghys-aqparat» media holdingining basshysy Núrjan Quantayúly ekeumiz. Onyng tughan jeri osy audannyng «Ýlgili malshy» degen auyly.  Joldan qiys 40 shaqyrymday jerde kórinedi. Jayshylyqta bolsa quana búrylyp, at shaldyryp óter edik, mynaday jaghdayda múrsat qayda? Núrjan da búirattary búiyqqan úlan dalada appaq kilegeydey bolyp úiyp jatqan kól-kósir qargha әldebir qauippen kóz tigip otyr. Basqa uaqyt bolsa, osy tabighatqa sýisinip qarap, shabyt shaqyrar ma edik?

Tarbaghatay audanynyng shetine ilikken manda qar kórpesi setinep, jer alashabyr tarta bastaghan. Bir túsy әli múz, bir túsy - beti jyltyraghan su.  Shaghyn ghana Uan auylynyng túsynan óte bergenimizde aldymyzdaghy jol shetinen oipandaghy ala qardy alqymdap, shymyrlay aghyp kele jatqan jadaghay qyzyl su kórindi. Bir qaraghanda bala kezde baqsha suaryp, bolmasa qoy-qozy jayyp jýrip, mәikimizben sýzip ishetin aryqtaghy botananyng ózi siyaqty, biraq batpaq týstes, bóten, qonyrqay, qoshqyl, kәdimgi lay. Birte- birte ekpin alyp, jal bitip, andyzday bastaghany angharyldy. Kóligimizdi búryp baryp, qyzyl sudyng qara ala qatqaqty kemirgen jemir minezin tanyrqay baqylap kórdik.

Aldymyzdaghy toghayly auyl Jәntikeyding shetinde osharylghan júrt, qantarylghan avtobus, qiqy-jiqy tirelgen kólikter. Jetip kelsek - kópirdi júlyp әketerdey kýshenip aghyp jatqan kók doly su, odan әrirek jaqyndap barghanda kóshe-kóshening kýrkiregen  ózenge ainalyp ketkenin kórdik. Kóshelerden shygha qosylyp, ekilene aghyp jatyr. Auyl ýileri kishigirim kemedey bolyp qayyrlap túr. Jónkile aqqan jayqyn su biz kele jatqan joldan asyp, belinen basyp, aqtaryla buyrqanyp  jatyr. Jópshónki kólikter óte almay qalypty. Traktorlar, «djipter» men «uazikter» bolmasa. Olardyng ózi arly-berli bayqap-bayqap ótude.

Qúrghaq jol shetinde sugha ketken auylgha qarap túrmyz. Keybir ýiler qisaya qúlaghan. Keybiri meldektep, keybiri taghannan su keship qalypty. Qaysy bir aula-albarlarda yzghaqtap, dirdektegen  birli-jarym aryq-túraq mal kórinedi. Keybiri qora-qopsynyng tóbesine, shatyryna shyghyp ketken. Saban ba, saghdar ma, qamys pa, әiteuir birdeneni talghajau qylyp jýr. Qalay shyghyp ketkeni beymәlim. Ne manyraghan, ne móniregen bir dybys estimedim. Manyrap-mónirep bolghan siyaqty. Estiletini - sudyng saryly men qarghanyng shuyly, әredik motor dybysy ghana. Keyde manayda bosyp jýrgen itter úlyp, ýrip qoyady.  Kónil әlem-jәlem, jýrek tilkem-tilkem boldy. Ish ashyp, ózek órtendi. Júrttyng bәri týnerinki. Sózge saran. Jauaptary kelte.

-Ýi-jay, mal-janymyzdy syrtynan qaraqtap jýrmiz. Jem-shóp kýtip...

-Arghy kýni jyly janbyr jauyp edi. Taudaghy qardy eritip jiberipti. Sodan sel-tasqynnyng ekinshi ekpini bastaldy,- desti túrghandar. Kýnning jylyghanynan qorqaqtaytyn bolghan. Ózderi tipti tonudy úmytqanday. Mashinadan shyqqan meni suyq lezde qarmady. Tez-aq tonazy bastadym. Kýn yzgharly, tau jaqtan ókpek jel bar. Jergilikti júrt búl suyqty miyzer emes. Jaylap jaqyndap, jyly-jyly sóilesip, eki jaqtap syr suyrtpaqtap jatyrmyz.

-Ótken jolghy sel ainalayyn eken. Mynanyng ekpini tipti jaman, - desti.

-Onda qapyda qalyp, qara basty. Búl joly úiyqtamay, qamdanyp, týnimen kýttik. Aynalayyn ChS-shiler eskertti,-desti.

-Su sarynyn kelmey jatyp estidik. Myna tasqyn tanertengi saghat 9 -dyng shamasynda jetti. Eger týnde bolghanda, sóz joq, adam shyghyny bolatyn edi,-desti.

Núrjan Quantayúly maghan:

-Agha, tasqyngha baramyn, topandy kóremin, kózimmen kórip jazamyn dep ediniz, mine, siz ýshin po zakazu sel aghyzyp qoyypty,-dep qaljyndap  edi, menen kýlki shyqpady. Ezuim iykemge kelmedi.

Óz kózime ózim senbey,  aqtaryla aghyp jatqan sugha, sol sugha «qaryq» bolghan auylgha, rezinke etik kiyip, taghdyrdyng salghanyna qarsy qarap, túnjyrap tas-týiin túrghan qayran júrtqa qaray berdim. Auzyma sóz de týspedi. Ne deuge bolady? Ne dep júbatamyn? Qalay kómektesuge bolady?

Joldyng ózi ekige bólinip qalghan, arghy betten beri ótken «Djiyp» mashinasy túsymyzgha toqtady, týse qalyp bir jigit sәlem berdi: oblystyq jol bastyghy Serik Ahtanov  eken. Zaysandyq azamat, on shaqty jyl búryn Astanada bir ýide kórshi túrghanbyz. Tәjiriybeli, isker maman, biraz jyl Atyrau jolyn basqarghan, Qazaq avtojoldarynyng viyse-preziydenti de bolghan.

-Joldardyng syqpyty mynau, su búzyp ketip jatyr. Qarap, qórip, jóndeuding sharasyn qarastyryp jýrmiz. Óziniz de bayqap túrsyz. Búzylghannyng bәrin tez arada qalpyna keltiru kerek. Sol ýshin shapqylap jatyrmyz. Bir orynda otyru joq. Úiqy-kýlki qalghan,- dedi Serik bauyrym. Aytqany ras. Úiqy-kýlkiden qalghan jalghyz ol emes, tasqyn bastalghan bir aidan astam uaqyttan beri oblys júrtshylyghynda da, basshylarynda da maza joq. Qaydan bolsyn?!.

...Mening biletinim, ótken aidyng 17 kýni oblys әkimi Berdibek Saparbaev Tarbaghatay audanyndaghy tasqynnyng tosyn habaryn alysymen-aq, múnda osy ónirde kóp jyl әkim bolyp istegen óz orynbasary Týsiphan Týsipbekovty jiberdi. Búl - bizding jurnalist aghayyndar men Shyghystan shyqqan bas kóterer azamattar dabyl qagha bastaghan tús bolatyn. Óitkeni Qyzyaghash qyrghynynan es jiya almay jatqan qogham Tarbaghatayda adam shyghyny bolmaghan song ә degende ondaghy tasqyngha onsha mәn berip, nazar audara qoymaghan. Sol kýnderi student kezden bergi ýzengi joldas Týsiphangha telefon soqsam - jerde emes kókte, tikúshaq ishinde otyr eken:  tasqyn su basqan auyldardy aralaugha shyqqandaryn  aytqan.  Sonyng aldynda ghana, birneshe kýn búrynghy dәl osynday boranda   Óskemennen shyghyp, auyl-auyldan auyr nauqastardy terip alyp jýrgen  jedel jәrdem  vertoleti  qúlap, ishinde dәrigerleri, syrqattary, auyl әkimderi men úshqyshtary bar on shaqty adam mert bolghan edi. Búl  joly Týsiphannyng toby mingen tikúshaq ta ýiirip, oray soqqan kýshti borannan tónkerilip qala jazdap, aqyry Aqsuatqa qona almay, Óskemenge qaytugha mәjbýr boldy. Búl - manaydyng bәrin su alyp ketip, audan ortalyghy Aqsuat aralgha ainalghan kez edi. Ertenine boran ashylghanda qayta baryp  qonypty. Sodan  bastap, negizinen oblystyng mәdeniy-әleumettik mәselelerine jauap beretin T. Týsipbekov oblys әkimining tike tapsyrmasymen sol eng qiyn kezde, tasqyngha úshyraghan júrtty qútqarumen, qúrghaq jerge kóshirumen, ornalastyrumen, zardap shekkenderge jaghday jasaumen, qoldan kelgenshe kómek úiymdastyrumen jýrdi. Osy kezde el ishinen shyqqan qayratker azamattar satyp alyp, jinap,  jóneltken jyly kiyim-keshek, azyq-týlik, dәri-dәrmek tiyelgen  alghashqy «Kamazdar» da Astana men Almatydan shyghyp, Aqsuatqa jete bastaghan.

Shyghys ónirine basshylyqqa barghaly jarghaq qúlaghy jastyq kórmegen әkim B.Saparbaev ózi de jedel úshyp baryp, aralap, bar auyr jaghdaydy óz kózimen kórdi. Kórdi de, kelip qalghan Nauryz merekesine dayyndyqty shúghyl shegertip, aimaqta tótenshe jaghday jariyalady, bar kýshti tasqyngha tosqyn qoigha jәne apattyng zardabyn jonggha júmyldyrdy. Aynaldyrghan jiyrma kýnning ishinde apat aimaghyna edel-jedel 4 ret bardy. Elbasynan kómek súrady, ol jibergen Ýkimet basshysynyng orynbasary Ó.Shýkeevke apat aimaghyn aralatyp, kenetten kelgen kesapat pen mashaqattyng jәne  tóbeden tónip túrghan qauip pen qaterdin  oiynshyq emestigine kózin jetkizdi. Tótenshe jaghdaylardyng zardabyn jong jóninde shtab qúryp, oghan Óskemen qalasynyng әkimi,  osy salada mol tәjiriybesi bar  Islam Ábishevti jetekshilikke qoyghan.

-Qiyndyqty joi joryghy jýrip jatyr. Tótenshe jaghdaygha baylanysty Eki auyl týgel jana, basqa  jerden salynatyn bolady, birneshe auyl jarym-jartylay, qalghandary ishinara, qysqasy keminde 500-ge tarta ýy qayta túrghyzylady.  Jәntikey men Kókjyra auyldarynyng jana jerden qadasy qaghylyp qoyyldy.  Ózing barghanda kórersin. Jobalary bekitildi,- degen edi duanbasy IY.Ábishev keshe Óskemende kezdeskende. Býgin mine biz de tasqynnyng ekinshi tolqynymen betpe-bet kelip qaldyq...

-Asfalitty su opyryp barady. Degenmen sizderding kólikteriniz jana biz ótken jerden óte alady. Joldyng ortasyn ala jýrinizder. Shet-sheti orylyp qalghan, tayyp, týsip ketuden saqtanynyzdar. Sizder ótip alghansha ketpey qarap túramyn,-dedi Serik Ahtanov qoshtasyp.

-Al, bismilla, Qúday saqtasyn, - dep, su astynda qalghan  joldyn nobayyn oisha jobalap, arghy betke, Aqsuatqa  qaray bettedik. Biz mingen «Niva-Shevrolenin» terezesin ashyp qarap otyrdym, saryldap, sarqyrap, josyla aqqan sudyng ekpini qatty, kóligimizding tabaldyryghyn soqty. Jolsyzdyng budan-arbasy óz  ataghyn aqtady, joldan asyp, kese-kóldenendep, eki jýz metrdey jayyla jónkilgen aghysqa boy bermey, toqtalmay ajyldap, arghy betke óte shyqty. Dәl ortasyndaghy tereng túsynda tabany sәl qozghalaqtaghanday bolghanymen des  bergen joq.

Arghy bette de әlgindey kórinis: osharylghan júrt, qantarylghan kólikter. Sugha qarap otyryp, olardyng túsynan ótinkirep ketippiz.

-Anang qaranyzdar, auylda qayyq jýr,- dedi qyraghy jýrgizushimiz Eldar. Toqtay qaldyq.

Shynynda da, auyl kóshesimen beri qaray erneui doghal rezinke qayyq qaltylday jýzip kele jatyr eken. Ishinde kileng qyzyl keudeshe kiygen bes-alty eskekshi ózderine ózderi әl-quat  bere  «Áup -pa! Áup- pa!» dep qosyla dauystap,  yrghaqpen esip keledi. Búrqyray aqqan aghys alyp kete jazdap, jaghalaugha ainalghan danghyl jol shetine әreng jetti. Ortasynda bir-top әielder men shiyettey balalar, shal-shauqandar. Arghy jaghyndaghy toqal tamdardyng tóbesinde bizge qarap qolyn búlghaghan ýsh-tórt adam túr. «Qayyqqa simay qalghan-au, keler reysti kýtip túrghan bolar» dep dolbarlap edim, olay bolmay shyqty.

- Olar azghantay malyna, dýniye-mýlkine qaraylap qalyp qoyghandar, -dedi bizben tilge kelgen tótenshe jaghdaylar basqarmasynyng sugha batpaytyn qyzyl kýrteshesin, aq dulyghasyn kiygen jigit, - Birneshe otbasy «dýley tasqyn qaytalap jatyr!» desek te kónbey, ýilerinen shyqpay otyryp aldy. Tabaldyryghynan su attap kirmese shyqpaydy.  Bizdi tyndamaghan song auyl әkimi Aygýl Imanghaliyeva apaydy alyp baryp edik, әren  kóndirdi ghoy әiteuir. Solardy qayyqqa salyp alyp keldik.

Jaghagha jetken qayyqqa jaqyndap kele jatqanymyzda basyna shoshaq tóbeli bórik kiygen bir aghamyz kóldenendep:

-Esdәulet shyraghym, senbisin? Meni tanydyng ba? Sonau jyly Sәbit Dosanov, Sovet-Han Ghabbasov ýsheuing kelgende Bóritostaghanda bas tartqan Jambyl Júmanbaev aghang men bolam. Sonda sen suyryp salyp «Tas týbindegi bas» degen óleng shygharghan eding ghoy. Esinde me?- dedi aqkónilimen anqyldap. Aydaladaghy kókten týsken kók kemedey Bóritostaghan jartasy qaydan úmytylsyn, biraq óleng esime týse qoymady. Jambyl agha sózin jalghap:

-Bizde ýsh Boghas ózeni bar. Arghy kýngi kýni-týni jaughan janbyrdan erigen taudyng qary sol ýsh Boghasqa qosylyp, ýsheui birigip, ekinshi tasqyngha ainaldy. Búl ótken jolghydan tórt ese kóp, әldeqayda quatty. Osyghan jedeghabyl bir tasqyn sonau 80-jyldyng sәuirinde bir bolghany esimde. Onda anau Ortabaz degen jerde otyrghan shopan jigit әielimen, balasymen jolda  tasqynda qalyp, aty jan-dәrmen mónkigende arbanyng aldynghy eki dóngelegin biligimen júlyp alyp ketipti.Artqy dóngelekting qasynda aghashtyng týbinde jatqan ýsheuining sýiegin eki kýnnen keyin tauyp alghanbyz. Qúdaygha shýkir, búl joly adam shyghyny joq,-dedi.

Qútqarylghan bala-shaghany tondyrmay, jol shetinde túrghan qoy jasyl týsti auyr avtobusqa tezdete  otyrghyzyp, audan ortalyghy Aqsuatqa qaray ala jóneldi. Tótenshe oqigha jónindegi komiytetting kóligi eken. Bosaghan qayyqty әp-sәtte ekinshi bir kólikting ýstine artyp ýlgiripti. Sol qayyqtan әlginde týsken bir әiel ýstindegi sulyq qaptamasy men ayaghyndaghy saptamasyn qútqarushylar kómegimen sheship jatty. Jambyl agha onyng Jantikey auylynyng әkimi Aygýl Imanghaliyeva ekenin aitty. Jaqyndap kelip sәlemdestik. Ol meni birden tany ketti:

-Úleke, siz de osynda jýrsiz be? Ana jyly bizding Súlutalgha kelip klubta júrtpen kezdesu ótkizgen ediniz. Maghan qolma-qol shygharyp, әdemi óleng arnaghansyz. Endi mynaday qystalang jaghdayda kezdesip túrmyz,- dedi jymiyp. Osy búrynghy Súlutal, qazirgi Jәntikey auylynda sekseninshi jyldardyng basy men toqsanynshy jyldardyng ayaghynda eki ret bolghanym bar. Keyingi kelgendegi kezdesudi ózi jýrgizgenin aitty. Óni kýnge әbden totyghypty. Onay ma? Qansha jyl boyy er-azamattyng jýgin arqalap, mindetin atqaryp jýr. Tasqynnyng tausylyp bermes synaghy bolsa mynau.

-Býgin myna bir adamdar  kóshuge kónbey jatyr degen song qayyqpen ózim baryp «әke-kýkelep» әkeldim. «Tasqynyndy kórip aldyq. Búdan әri ne qylar deysin» deydi. Qynyrgha sóz óte me? Ákelgenimiz emshekte sәbii bar jas әiel, bala-shagha, kәri-qúrtandar...-dedi.

Tarbaghatay audanynyng ortalyghy Aqsuatty betke alyp jyljy bergenimizde Jambyl agha qoshtasyp túryp:

-Tasqyn bolmasa kelmeysing be? Jazda taghy soqsanshy, Bórtostaghangha aparayyn,- dep qaldy...

Aqsuatqa keshtete jetken bizge  qonaqýide oryn bolmay shyqty. Azghantay bólmeler Tótenshe jaghday jigitterinen artylmaydy eken. Aldyn-ala aityp qoyghanymyzdyng arqasynda ghana biz ýshin qonaqýy ishindegi notarialdyq kensege tósekter qoyghan eken, notarius bolmasaq ta bir týn qonyp, qaltyrap tonyp shyqtyq.

Ertenine aralaghan auyldarymyz Jәntikey, Kókjyra, Qarghyba-Qúmkól, Uan... bәrinde úqsas jaghday.  Ýderip, ýrpiygen el, keteui ketken auyl, ynyrshaghy ainalghan mal. Ár auyldyng túsynda qyrlauyt jerge ýlken palatka-shatyrlar tigilgen. Ishine tósek-oryndar, peshter  qoyylghan, qasynda qoljughyshtar, kóshpeli  qazandyqtary bar. Ýi-jayynan airylyp, tentirep, bosqan eldi qabyldaugha bәri dayyn, biraq qar-múzdyng әli erip bolmauy, kýnning suyqtyghy, tasqynnyng qaytalanu qateri qolbaylau. Bәri de әli tondy jerde túr. Sosyn júqa shatyr júrtqa qashan baspana bolyp jarytushy edi? Myna suyqta oghan kirgen el densaulyghynan airyluy da mýmkin...  Uaqytsha ildalda ghoy... Erteng kýn jylynghasyn, búlar da kerekke jaraydy, әli...

Qarghybadaghy eng  alghash ústyny qynyrayyp, beli ketken ýlken kópirdi jóndeuge kirisipti. Qasynan túrghyzghan uaqytsha jana kópirdi tanghy tasqyn júlyp әketipti. Abajaday ýlken eki-ýsh qúbyry sudan basyn shygharyp jatyr.

Qyzylkesik jaqqa óte almadyq. Keshegi kópir býgin joq. Tau jaqtaghy auyldarmen kólik baylanysy ýzilgen. Jalpy, audan kóleminde kópir bitkenge zaual kelip túr eken.

Aqsuattaghy Kәrim Núrbaev atyndaghy orta mektepte jәne  mektep- internatta jәntikeylikter men kókjyralyqtar jayghasypty. Olar arnauly bólingen synyptarda týnep shyghyp, kýndiz óz júmystarymen, ýilerindegi tiri qalghan maldaryna qarap, jem-shóp beru,  qúlaghan ýidi búzu, múzdan arna ashu, topyraq toly qappen bóget biyiktetu, ólgen malyn  kómu, t.b. istermen ainalysady eken. Bir qaraghanda jaghdaylary jaman emes: ýsh mezgil tamaghy tegin, aptasyna monshasy dayyn. Tanghy, týski astary kәsipker deputat Shynybaevtyng kafesinde, keshki astary «Raushan» meyramhanasynda, Balalary mektepterde oqyp jatyr. Student balalary  tólemnen bosatyldy. Gumanitarlyq kómek kýnde tolassyz kelude. Mektep ishinde túryp jatqandar ýshin mәdeniyet mýiisi ashylyp, oghan Mәjilis deputaty Núrtay Sabilyanov syilaghan aumaqty teledidar qoyylghan. Medpunkt júmys istep túr. Onda dәri-dәrmek jetkilikti ekenin súrap bildim. Biraq osynyng bәri әrkimning ózining úyaday shanyraghyna qaydan jetsin? «Aynalayyn óz ýiim, keng sarayday boz ýiim» degen emes pe? Mekteptegi matrastyng ýstinde úiyqtap jýrgen júrttyng kýiisi ketip-aq qalghany bayqalady.

Zardap shekkenderding arasynda shybyq basyn syndyrmay tekke sendeletin as iship, ayaq bosatarlar, ishimdik izdep emingender, búzaqylyq jasap buyrqanghandar da tabylypty. Olardyng tәrtibine aldymen el saylaghan onbasylar men jýzbasylar jauap beredi. Óz telisi men tentegin ózi tiyp kelgen el emes pe?

Audandyq gazetting tótenshe jaghdaygha baylanysty «Tarbaghatay» atty jedel shygharylym-paraghy jaryq kóre bastapty. Oghan oblystyq «Shyghysaqparat» media holdingi qol úshyn berip otyrghanyn kórdik. Búl basylym audan kóleminde tasqyn zardabyn joigha baylanysty jasalyp jatqan júmystardyng ainasyna ainala bastapty. Jalpy júrtshylyqqa  baspasóz jetkizu de qolgha alynghan.

Núrbaev mektebining aldynda keu-keulesken júrttyng ýstinen týstik. Olar - Jәntikey auylyn janadan salatyn jerding jayly-jaysyzdyghyn talqylap túr eken. Bir aduyn jengey:

-Ol jer - sortan, men bala-shagha, úrpaghymdy onday qúnarsyz jerge qonystandyryp sorlata almaymyn,- dep júlqyndy. Ekinshisi:

-Jazghan-au,  búrynghy otyrghan ornymyz batpaq edi ghoy. Odan tәuir emes pe?-deydi. Bir aqsaqal maghan kelip:

-Auyldyng jana qonysyn dúrys jerden tandamady, sony jogharygha jetkiziniz,-dedi.

Basqa bir qariya:

-Ótken joly jer tandaghanda bәring bas iyzep , maqúl bolyp, qol qoyyp bergensinder. Endi nesine qarsy bolyp otyrsyn?-deydi.

Oghan anau:

-Sen qoysang qoyghan shygharsyn, men qoyghan joqpyn, -dep, boy berer emes.  Tipti taghy  bir aghamyz:

-Basqalaryndy bilmeymin, mening ýiim sudan aman. Baqsham da, basqam da jaqsy. Qora-qopsym qanday! Malgha jayly. Ózdering kóshsender - kóshe berinder. Sender kóshti eken dep... Men ózim eshqayda da kóshpeymin!.. -dep tebitip qoyady.

-Jalghyz ózindi su alghan auylda qaldyra qoyar. Sen de kóshesin! -deydi oghan.

Mening anyqtaghanym, búlardyng keybiri qúlashyn kesh sermep otyr. Óitkeni, jergilikti júrttyng úsynysyn eskere otyryp, su ayaghy shyqpaytyn qyrbetkeyden jana auyldardyng orny tandalyp, arnauly mamandar ólshep-piship, arhiytektorlar onyng josparyn syzyp-bekitip,  qazyghy qaghylyp, qarjysy eseptelip, merdigerleri tandalyp jatyr. Kýni erteng qúrylys bastalmaq. Uaqyt yrghalyp- jyrghaludy kýtpeydi.

Audandyq ishki sayasat bólimining mengerushisi, aqynnyng úrpaghy Aydos Tayshógelovting aituynsha, janadan salynatyn auyldarda jana mektepter, emhanalar, kitaphanalar, mәdeniyet ýileri de boy kótermek. . Balalargha kiyim keshek, oqulyq, dәpterge deyin taratyluda. Keshe oblys әkimi Berdibek Saparbaev  auylsharuashylyq ministri Aqylbek Kýrishbaevpen birge audangha (besinshi ret) kelip, aimaqty aralap, oghan taudaghy su qoymalary men bógetterdin  jay-kýiin kórsetip, el-júrtpen taghy kezdesipti. Onda jútqa úshyraghan júrtqa nesiyege tórt týlik mal beru jayy tiyanaqtalypty.

...Osydan eki kýn búryn ghana Berdibek Saparbaev Jambyl atyndaghy oblystyq drama teatrynda  shygharmashyl qauymgha oblys әkimining ótken eki jylda  mәdeniyet pen ónerge eleuli ýles qosqany ýshin beriletin on syilyghyn óz qolymen tabys etti. Jýldegerler  qatarynda  jaqynda ghana ómirden ozghan mening inim, daryndy jas  rejisser, teatr diyrektory bolghan  Rýstem Esdәulet te bar bolyp shyqty. Oghan tiyesili syilyq pen diplom marqúmnyng jary aktrisa Marjan Myrzahmetovagha tabys etildi. Osy kezdesude әkim Óskemende oblystyq jana qazaq drama teatryn saludyng jobalau júmystaryna alghashqy transh bólingenin tilge tiyek ete kelip, apat aimaqtarynda janadan mәdeniyet pen óner oshaqtaryn ashugha airyqsha kónil bólinetini turaly aitqany eriksiz esime týsti...

...Ertenine qaytar jolda Jәntikeydegi ótkel auzynda әkim Aygýlmen taghy kezdestik. Taylanyp buylghan shóp tieuli «Kamazdardyn» janynda Tarbaghatay audandyq auylsharuashylyq bólimining bastyghy Áset Aqanjanov ekeui júrtqa jem-shóp taratyp túr eken. Ol bir túrghynnyng kezekti mәselesin sheship jatyp, meni kóre salysymen, manyndaghylargha tanystyryp, әzilge búryp:

-Osy sizder, aqyn-jazushylar, osyndayda kelip, apat-tasqynnan ruhany nәr alyp, shygharma jazasyzdar ghoy, ә?-dedi.

Áset sózge aralasyp:

-Joq, búl kisiler jazsa kózimen kórip, janymen qinalyp, júrt qayghysyn óz qayghysynday etip jazatyn shyghar?-dep arasha týsti. «Ekeuindiki de dúrys» dep qútyldym. Múndayda ne dep sayrarsyn? Sózindi bireu sóilep jatsa iyeging nesine  qyshidy? Olarda da úzaq sóileser, asyqpay tyndar múrsha joq.

-Myna «Kamazdar» Pavlodar oblysynan keldi. Shópting әr bumasyn 500 tengeden satyp alyp, júrtqa budjet esebinen arzandatyp, 300 tengege týsirip berip  jatyrmyz.  «Mening qalam» qorynan 200 tonna shópke qarjy bólingen. Oblystyng audandarynan 300 tonna jem keldi. Ázirshe azyq-týlik, dәri-dәrmek jetkilikti. Kýnine 7-8 «Kamaz» kómek keledi,-dedi Áset Aqanjanov. Biz olardan Islam Ábishevting Aqsuatqa úshyp kelgenin estidik. Ol shtab otyrysyn shaqyryp jatyr desti.

Auyl adamdaryn otyrghyzyp, әri jem-shóp tiyep alghan keshegi jasyl mashina tolqynmen alysyp, alasapyran bop aghyp jatqan auyl kóshesine kirdi. Aldynda bir salt atty jol kórsetip jýr. Aty su ishinde tәltirek qaghyp ketip barady.

Qasymyzdan shauyp ótken bir jigit at-matymen omyraulap sugha qoyyp ketip, әlgilerding sonynan ilesti. Bizding janymyzda jol jaghalap, birese ýrip, birese qynsylap, birese úlyp qoyyp jýrgen iyti de bir kezde iyesining sonynan jantalasyp sugha sekirdi.  Tolqyn ony qaqpaqyldap ala jóneldi. Asau aghys ishinde bir batyp, bir shyghyp, qaltyldap bara jatqan it bir kezde qara jerge tyrnaghy ilikti-au deymin, orghyp-orghyp bir ýiding aulasyna kirip joq boldy.

Serik Ahtanov telefon soghyp, Zaysan jaqqa oblys әkimining orynbasary Serik Tәukebaevpen birge úshyp barghanyn aitty. Túghyl manyndaghy kópirlerge qauip tónipti. Qarabúlaq auylyna jetken tasqyn bógetti erneulep túrghan kórinedi. Shilikti zardabyn jon qolgha alynghanmen qaupi әli seyilgen joq. Semey ónirinde de osynday ahual. Jalpy, býkil shyghystaghy   kýlli  júrttyng kónili әli kýpti, qaupi zor. Óitkeni taudaghy qar men múzdyng beti beri qaramay,  әli ishin bermey jatyr.

Almatygha oralyp, ýige kelsem, bir tanysym telefon soqty. Hal súraghan son, Tarbaghataydan kelgenimdi, ol jaqta tasqyn su basqan auyldardyng ózenge ainalghan kóshelerinde júrtty qayyqpen qútqaryp jatqanyn aitqanymda:

-E, auyldaryng Venesiyagha ainalghan eken ghoy,- dedi kýlip. Kimge kýlki, kimge qayghy...

Al men bolsam, bizding qarapayym,  qarasha auyldarymyz Almaty men Astanagha ainalsa da, astynan su shyqqan Venesiyagha ainalmay-aq qoyghanyn Qúdaydan tiler edim...

Úlyqbek Esdәulet

Almaty - Óskemen - Tarbaghatay.

Tarbaghatay - Óskemen - Almaty.