وسكەمەندە ىزعار سىنعان ەكەن. قالا كوشەسi كۇندiز - كيiز، تۇندە  -ءمۇيiز. كۇنەس تۇستا - كۇنشۋاق، كولەڭكەدە - ىزعار. سىرت كيiمiڭنiڭ تۇيمەسiن بiرەسە اعىتىپ، بiرەسە قىمتاناسىڭ. جورا-جولداستار ماعان:

-الماتىدان جىلۋ اكەلدiڭدەر،- دەسiپ ەدi. قاي ويمەن ايتقاندارىن كiم بiلسiن، ويتكەنi تاسقىن تارىقتىرعان جۇرتتى سول جىلۋ ونشا قۋانتا دا قويماعان سىڭايلى. كۇننiڭ كۇرت جىلۋى قۇت اكەلمەيتiنi ەرتەڭiنە-اق بەلگiلi بولدى.

قالادان شىعا قىس بويعى سiرەسكەن قالىڭ قار قاساتقا اينالىپ، ءشوميiپ، شوگiپ بارا جاتقانىن بايقادىم. جول بويعى اعاشتاردىڭ باسى، قار-مۇزدان ارىلعان جول تابانى تولعان قالىڭ قارا قارعالار. توپ-توبىمەن شۋ-شۋ ەتەدi. بۇرىن ءدال مۇنشالىق كوپ قارعا بولا قويمايتىن سياقتى ەدi. بيىل...

بيىل ءبارi كەرiسiنشە. تابيعاتتىڭ يتi قىرىن جۇگiرگەلi قاشان؟

وسكەمەندە ىزعار سىنعان ەكەن. قالا كوشەسi كۇندiز - كيiز، تۇندە  -ءمۇيiز. كۇنەس تۇستا - كۇنشۋاق، كولەڭكەدە - ىزعار. سىرت كيiمiڭنiڭ تۇيمەسiن بiرەسە اعىتىپ، بiرەسە قىمتاناسىڭ. جورا-جولداستار ماعان:

-الماتىدان جىلۋ اكەلدiڭدەر،- دەسiپ ەدi. قاي ويمەن ايتقاندارىن كiم بiلسiن، ويتكەنi تاسقىن تارىقتىرعان جۇرتتى سول جىلۋ ونشا قۋانتا دا قويماعان سىڭايلى. كۇننiڭ كۇرت جىلۋى قۇت اكەلمەيتiنi ەرتەڭiنە-اق بەلگiلi بولدى.

قالادان شىعا قىس بويعى سiرەسكەن قالىڭ قار قاساتقا اينالىپ، ءشوميiپ، شوگiپ بارا جاتقانىن بايقادىم. جول بويعى اعاشتاردىڭ باسى، قار-مۇزدان ارىلعان جول تابانى تولعان قالىڭ قارا قارعالار. توپ-توبىمەن شۋ-شۋ ەتەدi. بۇرىن ءدال مۇنشالىق كوپ قارعا بولا قويمايتىن سياقتى ەدi. بيىل...

بيىل ءبارi كەرiسiنشە. تابيعاتتىڭ يتi قىرىن جۇگiرگەلi قاشان؟

كوكتەمنiڭ ەكiنشi ايى ورتالانىپ قالعانىمەن كiساپiر مiنەزiمەن اتى شىققان بايبۋرادان وتە بەرە كوكپەكتi اۋدانىنىڭ جەرi ءالi سiرەسكەن قار استىندا مىزعىماي جاتقانى مىناۋ. «جارىلماعان جانارتاۋلار قاۋiپتi, ال جارىلعان جانارتاۋلار داڭقتى» دەگەن ولەڭ جولدارى ەرiكسiز ويعا ورالدى. كiم جازعانىن مەن ۇمىتىپ قالعان ەكەم، اقسۋاتتا كەزدەسكەن اۋداندىق «تارباعاتاي» گازەتiنiڭ رەداكتورى ەرعالي جۇماحان ەسكە سالدى: اۆتورى كادiمگi ءوزiمiزدiڭ عۇلاما جازۋشىتۇرسىن جۇرتباي بولىپ شىقتى. كۇن بۇلاي اياق-استىنان جىلىپ قويا بەرسە، مىنا موپ-موماقان بولىپ مونتانسىپ جاتقان كوكپەكتi ءوڭىرى دە كەسiر مiنەز كورسەتۋi مۇمكiن-اۋ دەستiك، قاسىمداعى جولسەرiك iنiم تالانتتى قالامگەر، «شىعىس-اقپارات» مەديا حولدينگiنiڭ باسشىسى نۇرجان قۋانتايۇلى ەكەۋمiز. ونىڭ تۋعان جەرi وسى اۋداننىڭ «ۇلگiلi مالشى» دەگەن اۋىلى.  جولدان قيىس 40 شاقىرىمداي جەردە كورiنەدi. جايشىلىقتا بولسا قۋانا بۇرىلىپ، ات شالدىرىپ وتەر ەدiك، مىناداي جاعدايدا مۇرسات قايدا؟ نۇرجان دا بۇيراتتارى بۇيىققان ۇلان دالادا اپپاق كiلەگەيدەي بولىپ ۇيىپ جاتقان كول-كوسiر قارعا الدەبiر قاۋiپپەن كوز تiگiپ وتىر. باسقا ۋاقىت بولسا، وسى تابيعاتقا ءسۇيسiنiپ قاراپ، شابىت شاقىرار ما ەدiك؟

تارباعاتاي اۋدانىنىڭ شەتiنە iلiككەن ماڭدا قار كورپەسi سەتiنەپ، جەر الاشابىر تارتا باستاعان. بiر تۇسى ءالi مۇز، بiر تۇسى - بەتi جىلتىراعان سۋ.  شاعىن عانا ۋان اۋىلىنىڭ تۇسىنان وتە بەرگەنiمiزدە الدىمىزداعى جول شەتiنەن ويپاڭداعى الا قاردى القىمداپ، شىمىرلاي اعىپ كەلە جاتقان جاداعاي قىزىل سۋ كورiندi. بiر قاراعاندا بالا كەزدە باقشا سۋارىپ، بولماسا قوي-قوزى جايىپ ءجۇرiپ، مايكiمiزبەن ءسۇزiپ iشەتiن ارىقتاعى بوتانانىڭ ءوزi سياقتى، بiراق باتپاق تۇستەس، بوتەن، قوڭىرقاي، قوشقىل، كادiمگi لاي. بiرتە- بiرتە ەكپiن الىپ، جال بiتiپ، اندىزداي باستاعانى اڭعارىلدى. كولiگiمiزدi بۇرىپ بارىپ، قىزىل سۋدىڭ قارا الا قاتقاقتى كەمiرگەن جەمiر مiنەزiن تاڭىرقاي باقىلاپ كوردiك.

الدىمىزداعى توعايلى اۋىل جانتiكەيدiڭ شەتiندە وشارىلعان جۇرت، قاڭتارىلعان اۆتوبۋس، قيقى-جيقى تiرەلگەن كولiكتەر. جەتiپ كەلسەك - كوپiردi جۇلىپ اكەتەردەي كۇشەنiپ اعىپ جاتقان كوك دولى سۋ، ودان ارiرەك جاقىنداپ بارعاندا كوشە-كوشەنiڭ كۇركiرەگەن  وزەنگە اينالىپ كەتكەنiن كوردiك. كوشەلەردەن شىعا قوسىلىپ، ەكiلەنە اعىپ جاتىر. اۋىل ۇيلەرi كiشiگiرiم كەمەدەي بولىپ قايىرلاپ تۇر. جوڭكiلە اققان جايقىن سۋ بiز كەلە جاتقان جولدان اسىپ، بەلiنەن باسىپ، اقتارىلا بۋىرقانىپ  جاتىر. جوپشوڭكi كولiكتەر وتە الماي قالىپتى. تراكتورلار، «دجيپتەر» مەن «ۋازيكتەر» بولماسا. ولاردىڭ ءوزi ارلى-بەرلi بايقاپ-بايقاپ وتۋدە.

قۇرعاق جول شەتiندە سۋعا كەتكەن اۋىلعا قاراپ تۇرمىز. كەيبiر ۇيلەر قيسايا قۇلاعان. كەيبiرi مەلدەكتەپ، كەيبiرi تاعاننان سۋ كەشiپ قالىپتى. قايسى بiر اۋلا-البارلاردا ىزعاقتاپ، دiردەكتەگەن  بiرلi-جارىم ارىق-تۇراق مال كورiنەدi. كەيبiرi قورا-قوپسىنىڭ توبەسiنە، شاتىرىنا شىعىپ كەتكەن. سابان با، ساعدار ما، قامىس پا، ايتەۋiر بiردەڭەنi تالعاجاۋ قىلىپ ءجۇر. قالاي شىعىپ كەتكەنi بەيمالiم. نە ماڭىراعان، نە موڭiرەگەن بiر دىبىس ەستiمەدiم. ماڭىراپ-موڭiرەپ بولعان سياقتى. ەستiلەتiنi - سۋدىڭ سارىلى مەن قارعانىڭ شۋىلى، ارەدiك موتور دىبىسى عانا. كەيدە ماڭايدا بوسىپ جۇرگەن يتتەر ۇلىپ، ءۇرiپ قويادى.  كوڭiل الەم-جالەم، جۇرەك تiلكەم-تiلكەم بولدى. Iش اشىپ، وزەك ورتەندi. جۇرتتىڭ ءبارi تۇنەرiڭكi. سوزگە ساراڭ. جاۋاپتارى كەلتە.

-ءۇي-جاي، مال-جانىمىزدى سىرتىنان قاراقتاپ ءجۇرمiز. جەم-ءشوپ كۇتiپ...

-ارعى كۇنi جىلى جاڭبىر جاۋىپ ەدi. تاۋداعى قاردى ەرiتiپ جiبەرiپتi. سودان سەل-تاسقىننىڭ ەكiنشi ەكپiنi باستالدى،- دەستi تۇرعاندار. كۇننiڭ جىلىعانىنان قورقاقتايتىن بولعان. وزدەرi تiپتi توڭۋدى ۇمىتقانداي. ماشينادان شىققان مەنi سۋىق لەزدە قارمادى. تەز-اق توڭازي باستادىم. كۇن ىزعارلى، تاۋ جاقتان وكپەك جەل بار. جەرگiلiكتi جۇرت بۇل سۋىقتى ميزەر ەمەس. جايلاپ جاقىنداپ، جىلى-جىلى سويلەسiپ، ەكi جاقتاپ سىر سۋىرتپاقتاپ جاتىرمىز.

-وتكەن جولعى سەل اينالايىن ەكەن. مىنانىڭ ەكپiنi تiپتi جامان، - دەستi.

-وندا قاپىدا قالىپ، قارا باستى. بۇل جولى ۇيىقتاماي، قامدانىپ، تۇنiمەن كۇتتiك. اينالايىن چس-شiلەر ەسكەرتتi,-دەستi.

-سۋ سارىنىن كەلمەي جاتىپ ەستiدiك. مىنا تاسقىن تاڭەرتەڭگi ساعات 9 -دىڭ شاماسىندا جەتتi. ەگەر تۇندە بولعاندا، ءسوز جوق، ادام شىعىنى بولاتىن ەدi,-دەستi.

نۇرجان قۋانتايۇلى ماعان:

-اعا، تاسقىنعا بارامىن، توپاندى كورەمiن، كوزىممەن كورiپ جازامىن دەپ ەدiڭiز، مiنە، سiز ءۇشiن پو زاكازۋ سەل اعىزىپ قويىپتى،-دەپ قالجىڭداپ  ەدi, مەنەن كۇلكi شىقپادى. ەزۋiم يكەمگە كەلمەدi.

ءوز كوزiمە ءوزiم سەنبەي،  اقتارىلا اعىپ جاتقان سۋعا، سول سۋعا «قارىق» بولعان اۋىلعا، رەزiڭكە ەتiك كيiپ، تاعدىردىڭ سالعانىنا قارسى قاراپ، تۇنجىراپ تاس-ءتۇيiن تۇرعان قايران جۇرتقا قاراي بەردiم. اۋزىما ءسوز دە تۇسپەدi. نە دەۋگە بولادى؟ نە دەپ جۇباتامىن؟ قالاي كومەكتەسۋگە بولادى؟

جولدىڭ ءوزi ەكiگە ءبولiنiپ قالعان، ارعى بەتتەن بەرi وتكەن «دجيپ» ماشيناسى تۇسىمىزعا توقتادى، تۇسە قالىپ بiر جiگiت سالەم بەردi: وبلىستىق جول باستىعى سەرiك احتانوۆ  ەكەن. زايساندىق ازامات، ون شاقتى جىل بۇرىن استانادا بiر ۇيدە كورشi تۇرعانبىز. تاجiريبەلi, iسكەر مامان، بiراز جىل اتىراۋ جولىن باسقارعان، قازاق اۆتوجولدارىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتi دە بولعان.

-جولداردىڭ سىقپىتى مىناۋ، سۋ بۇزىپ كەتiپ جاتىر. قاراپ، قورiپ، جوندەۋدiڭ شاراسىن قاراستىرىپ ءجۇرمiز. ءوزiڭiز دە بايقاپ تۇرسىز. بۇزىلعاننىڭ ءبارiن تەز ارادا قالپىنا كەلتiرۋ كەرەك. سول ءۇشiن شاپقىلاپ جاتىرمىز. بiر ورىندا وتىرۋ جوق. ۇيقى-كۇلكi قالعان،- دەدi سەرiك باۋىرىم. ايتقانى راس. ۇيقى-كۇلكiدەن قالعان جالعىز ول ەمەس، تاسقىن باستالعان بiر ايدان استام ۋاقىتتان بەرi وبلىس جۇرتشىلىعىندا دا، باسشىلارىندا دا مازا جوق. قايدان بولسىن؟!.

...مەنiڭ بiلەتiنiم، وتكەن ايدىڭ 17 كۇنi وبلىس اكiمi بەردiبەك ساپارباەۆ تارباعاتاي اۋدانىنداعى تاسقىننىڭ توسىن حابارىن الىسىمەن-اق، مۇندا وسى وڭiردە كوپ جىل اكiم بولىپ iستەگەن ءوز ورىنباسارى ءتۇسiپحان تۇسiپبەكوۆتى جiبەردi. بۇل - بiزدiڭ جۋرناليست اعايىندار مەن شىعىستان شىققان باس كوتەرەر ازاماتتار دابىل قاعا باستاعان تۇس بولاتىن. ويتكەنi قىزىاعاش قىرعىنىنان ەس جيا الماي جاتقان قوعام تارباعاتايدا ادام شىعىنى بولماعان سوڭ ءا دەگەندە ونداعى تاسقىنعا ونشا ءمان بەرiپ، نازار اۋدارا قويماعان. سول كۇندەرi ستۋدەنت كەزدەن بەرگi ۇزەڭگi جولداس تۇسiپحانعا تەلەفون سوقسام - جەردە ەمەس كوكتە، تiكۇشاق iشiندە وتىر ەكەن:  تاسقىن سۋ باسقان اۋىلداردى ارالاۋعا شىققاندارىن  ايتقان.  سونىڭ الدىندا عانا، بiرنەشە كۇن بۇرىنعى ءدال وسىنداي بوراندا   وسكەمەننەن شىعىپ، اۋىل-اۋىلدان اۋىر ناۋقاستاردى تەرىپ الىپ جۇرگەن  جەدەل جاردەم  ۆەرتولەتi  قۇلاپ، ىشىندە دارىگەرلەرى، سىرقاتتارى، اۋىل اكىمدەرى مەن ۇشقىشتارى بار ون شاقتى ادام مەرت بولعان ەدi. بۇل  جولى ءتۇسiپحاننىڭ توبى مiنگەن تiكۇشاق تا ءۇيىرىپ، وراي سوققان كۇشتى بوراننان توڭكەرiلiپ قالا جازداپ، اقىرى اقسۋاتقا قونا الماي، وسكەمەنگە قايتۋعا ءماجبۇر بولدى. بۇل - ماڭايدىڭ ءبارiن سۋ الىپ كەتiپ، اۋدان ورتالىعى اقسۋات ارالعا اينالعان كەز ەدi. ەرتەڭiنە بوران اشىلعاندا قايتا بارىپ  قونىپتى. سودان  باستاپ، نەگىزىنەن وبلىستىڭ مادەني-الەۋمەتتiك ماسەلەلەرiنە جاۋاپ بەرەتiن ت. تۇسiپبەكوۆ وبلىس اكiمiنiڭ تiكە تاپسىرماسىمەن سول ەڭ قيىن كەزدە، تاسقىنعا ۇشىراعان جۇرتتى قۇتقارۋمەن، قۇرعاق جەرگە كوشiرۋمەن، ورنالاستىرۋمەن، زارداپ شەككەندەرگە جاعداي جاساۋمەن، قولدان كەلگەنشە كومەك ۇيىمداستىرۋمەن ءجۇردi. وسى كەزدە ەل iشiنەن شىققان قايراتكەر ازاماتتار ساتىپ الىپ، جيناپ،  جونەلتكەن جىلى كيىم-كەشەك، ازىق-تۇلىك، ءدارى-دارمەك تيەلگەن  العاشقى «كامازدار» دا استانا مەن الماتىدان شىعىپ، اقسۋاتقا جەتە باستاعان.

شىعىس وڭiرiنە باسشىلىققا بارعالى جارعاق قۇلاعى جاستىق كورمەگەن اكiم ب.ساپارباەۆ ءوزi دە جەدەل ۇشىپ بارىپ، ارالاپ، بار اۋىر جاعدايدى ءوز كوزiمەن كوردi. كوردi دە، كەلiپ قالعان ناۋرىز مەرەكەسiنە دايىندىقتى شۇعىل شەگەرتiپ، ايماقتا توتەنشە جاعداي جاريالادى، بار كۇشتi تاسقىنعا توسقىن قويۋعا جانە اپاتتىڭ زاردابىن جويۋعا جۇمىلدىردى. اينالدىرعان جيىرما كۇننiڭ iشiندە اپات ايماعىنا ەدەل-جەدەل 4 رەت باردى. ەلباسىنان كومەك سۇرادى، ول جiبەرگەن ۇكiمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ءو.شۇكەەۆكە اپات ايماعىن ارالاتىپ، كەنەتتەن كەلگەن كەساپات پەن ماشاقاتتىڭ جانە  توبەدەن ءتونiپ تۇرعان قاۋiپ پەن قاتەردiڭ  ويىنشىق ەمەستiگiنە كوزiن جەتكiزدi. توتەنشە جاعدايلاردىڭ زاردابىن جويۋ جونiندە شتاب قۇرىپ، وعان وسكەمەن قالاسىنىڭ اكiمi,  وسى سالادا مول تاجiريبەسi بار  يسلام ابiشەۆتi جەتەكشiلiككە قويعان.

-قيىندىقتى جويۋ جورىعى ءجۇرiپ جاتىر. توتەنشە جاعدايعا بايلانىستى ەكi اۋىل تۇگەل جاڭا، باسقا  جەردەن سالىناتىن بولادى، بiرنەشە اۋىل جارىم-جارتىلاي، قالعاندارى iشiنارا، قىسقاسى كەمىندە 500-گە تارتا ءۇي قايتا تۇرعىزىلادى.  جانتiكەي مەن كوكجىرا اۋىلدارىنىڭ جاڭا جەردەن قاداسى قاعىلىپ قويىلدى.  وزiڭ بارعاندا كورەرسiڭ. جوبالارى بەكiتiلدi,- دەگەن ەدi دۋانباسى ي.ابiشەۆ كەشە وسكەمەندە كەزدەسكەندە. بۇگiن مiنە بiز دە تاسقىننىڭ ەكىنشى تولقىنىمەن بەتپە-بەت كەلiپ قالدىق...

-اسفالتتى سۋ وپىرىپ بارادى. دەگەنمەن سىزدەردىڭ كولiكتەرiڭiز جاڭا ءبىز وتكەن جەردەن وتە الادى. جولدىڭ ورتاسىن الا جۇرiڭiزدەر. شەت-شەتi ورىلىپ قالعان، تايىپ، ءتۇسiپ كەتۋدەن ساقتانىڭىزدار. سiزدەر ءوتiپ العانشا كەتپەي قاراپ تۇرامىن،-دەدi سەرiك احتانوۆ قوشتاسىپ.

-ال، بيسميللا، قۇداي ساقتاسىن، - دەپ، سۋ استىندا قالعان  جولدىن نوبايىن ويشا جوبالاپ، ارعى بەتكە، اقسۋاتقا  قاراي بەتتەدiك. بiز مiنگەن «نيۆا-شەۆرولەنiڭ» تەرەزەسiن اشىپ قاراپ وتىردىم، سارىلداپ، سارقىراپ، جوسىلا اققان سۋدىڭ ەكپiنi قاتتى، كولiگiمiزدiڭ تابالدىرىعىن سوقتى. جولسىزدىڭ بۋدان-ارباسى ءوز  اتاعىن اقتادى، جولدان اسىپ، كەسە-كولدەنەڭدەپ، ەكi ءجۇز مەتردەي جايىلا جوڭكiلگەن اعىسقا بوي بەرمەي، توقتالماي اجىلداپ، ارعى بەتكە وتە شىقتى. ءدال ورتاسىنداعى تەرەڭ تۇسىندا تابانى ءسال قوزعالاقتاعانداي بولعانىمەن دەس  بەرگەن جوق.

ارعى بەتتە دە الگiندەي كورiنiس: وشارىلعان جۇرت، قاڭتارىلعان كولiكتەر. سۋعا قاراپ وتىرىپ، ولاردىڭ تۇسىنان وتiڭكiرەپ كەتiپپiز.

-اناڭ قاراڭىزدار، اۋىلدا قايىق ءجۇر،- دەدi قىراعى جۇرگiزۋشiمiز ەلدار. توقتاي قالدىق.

شىنىندا دا، اۋىل كوشەسiمەن بەرi قاراي ەرنەۋi دوعال رەزiڭكە قايىق قالتىلداي ءجۇزiپ كەلە جاتىر ەكەن. Iشiندە كiلەڭ قىزىل كەۋدەشە كيگەن بەس-التى ەسكەكشi وزدەرiنە وزدەرi ءال-قۋات  بەرە  «ءاۋپ -پا! ءاۋپ- پا!» دەپ قوسىلا داۋىستاپ،  ىرعاقپەن ەسiپ كەلەدi. بۇرقىراي اققان اعىس الىپ كەتە جازداپ، جاعالاۋعا اينالعان داڭعىل جول شەتiنە ارەڭ جەتتi. ورتاسىندا بiر-توپ ايەلدەر مەن شيەتتەي بالالار، شال-شاۋقاندار. ارعى جاعىنداعى توقال تامداردىڭ توبەسiندە بiزگە قاراپ قولىن بۇلعاعان ءۇش-ءتورت ادام تۇر. «قايىققا سيماي قالعان-اۋ، كەلەر رەيستi كۇتiپ تۇرعان بولار» دەپ دولبارلاپ ەدiم، ولاي بولماي شىقتى.

- ولار ازعانتاي مالىنا، دۇنيە-مۇلكiنە قارايلاپ قالىپ قويعاندار، -دەدi بiزبەن تiلگە كەلگەن توتەنشە جاعدايلار باسقارماسىنىڭ سۋعا باتپايتىن قىزىل كۇرتەشەسiن، اق دۋلىعاسىن كيگەن جiگiت، - بiرنەشە وتباسى «دۇلەي تاسقىن قايتالاپ جاتىر!» دەسەك تە كونبەي، ۇيلەرiنەن شىقپاي وتىرىپ الدى. تابالدىرىعىنان سۋ اتتاپ كىرمەسە شىقپايدى.  بiزدi تىڭداماعان سوڭ اۋىل اكiمi ايگۇل يمانعاليەۆا اپايدى الىپ بارىپ ەدiك، ارەڭ  كوندiردi عوي ايتەۋiر. سولاردى قايىققا سالىپ الىپ كەلدiك.

جاعاعا جەتكەن قايىققا جاقىنداپ كەلە جاتقانىمىزدا باسىنا شوشاق توبەلi بورiك كيگەن بiر اعامىز كولدەنەڭدەپ:

-ەسداۋلەت شىراعىم، سەنبiسiڭ؟ مەنi تانىدىڭ با؟ سوناۋ جىلى ءسابيت دوسانوۆ، سوۆەت-حان عابباسوۆ ۇشەۋiڭ كەلگەندە بورiتوستاعاندا باس تارتقان جامبىل جۇمانباەۆ اعاڭ مەن بولام. سوندا سەن سۋىرىپ سالىپ «تاس تۇبiندەگi باس» دەگەن ولەڭ شىعارعان ەدiڭ عوي. ەسiڭدە مە؟- دەدi اقكوڭiلiمەن اڭقىلداپ. ايدالاداعى كوكتەن تۇسكەن كوك كەمەدەي بورiتوستاعان جارتاسى قايدان ۇمىتىلسىن، بiراق ولەڭ ەسiمە تۇسە قويمادى. جامبىل اعا ءسوزiن جالعاپ:

-بiزدە ءۇش بوعاس وزەنi بار. ارعى كۇنگi كۇنى-ءتۇنى جاۋعان جاڭبىردان ەرiگەن تاۋدىڭ قارى سول ءۇش بوعاسقا قوسىلىپ، ۇشەۋى بىرىگىپ، ەكiنشi تاسقىنعا اينالدى. بۇل وتكەن جولعىدان ءتورت ەسە كوپ، الدەقايدا قۋاتتى. وسىعان جەدەعابىل بiر تاسقىن سوناۋ 80-جىلدىڭ ساۋiرiندە بiر بولعانى ەسiمدە. وندا اناۋ ورتاباز دەگەن جەردە وتىرعان شوپان جiگiت ايەلiمەن، بالاسىمەن جولدا  تاسقىندا قالىپ، اتى جان-دارمەن موڭكiگەندە اربانىڭ الدىڭعى ەكi دوڭگەلەگiن بiلiگiمەن جۇلىپ الىپ كەتiپتi.ارتقى دوڭگەلەكتiڭ قاسىندا اعاشتىڭ تۇبiندە جاتقان ۇشەۋiنiڭ سۇيەگiن ەكi كۇننەن كەيiن تاۋىپ العانبىز. قۇدايعا شۇكiر، بۇل جولى ادام شىعىنى جوق،-دەدi.

قۇتقارىلعان بالا-شاعانى توڭدىرماي، جول شەتiندە تۇرعان قويۋ جاسىل ءتۇستi اۋىر اۆتوبۋسقا تەزدەتە  وتىرعىزىپ، اۋدان ورتالىعى اقسۋاتقا قاراي الا جونەلدi. توتەنشە وقيعا جونiندەگi كوميتەتتiڭ كولiگi ەكەن. بوساعان قايىقتى ءاپ-ساتتە ەكiنشi بiر كولiكتiڭ ۇستiنە ارتىپ ۇلگiرiپتi. سول قايىقتان الگiندە تۇسكەن بiر ايەل ۇستiندەگi سۋلىق قاپتاماسى مەن اياعىنداعى ساپتاماسىن قۇتقارۋشىلار كومەگiمەن شەشiپ جاتتى. جامبىل اعا ونىڭ جانتiكەي اۋىلىنىڭ اكiمi ايگۇل يمانعاليەۆا ەكەنiن ايتتى. جاقىنداپ كەلiپ سالەمدەستiك. ول مەنi بiردەن تاني كەتتi:

-ۇلەكە، سiز دە وسىندا ءجۇرسiز بە؟ انا جىلى بiزدiڭ سۇلۋتالعا كەلiپ كلۋبتا جۇرتپەن كەزدەسۋ وتكiزگەن ەدiڭiز. ماعان قولما-قول شىعارىپ، ادەمi ولەڭ ارناعانسىز. ەندi مىناداي قىستالاڭ جاعدايدا كەزدەسiپ تۇرمىز،- دەدi جىميىپ. وسى بۇرىنعى سۇلۋتال، قازiرگi جانتiكەي اۋىلىندا سەكسەنiنشi جىلداردىڭ باسى مەن توقسانىنشى جىلداردىڭ اياعىندا ەكi رەت بولعانىم بار. كەيiنگi كەلگەندەگi كەزدەسۋدi ءوزi جۇرگiزگەنiن ايتتى. ءوڭi كۇنگە ابدەن توتىعىپتى. وڭاي ما؟ قانشا جىل بويى ەر-ازاماتتىڭ جۇگiن ارقالاپ، مiندەتiن اتقارىپ ءجۇر. تاسقىننىڭ تاۋسىلىپ بەرمەس سىناعى بولسا مىناۋ.

-بۇگiن مىنا بiر ادامدار  كوشۋگە كونبەي جاتىر دەگەن سوڭ قايىقپەن ءوزiم بارىپ «اكە-كۇكەلەپ» اكەلدiم. «تاسقىنىڭدى كورiپ الدىق. بۇدان ءارi نە قىلار دەيسiڭ» دەيدi. قىڭىرعا ءسوز وتە مە؟ اكەلگەنiمiز ەمشەكتە ءسابيi بار جاس ايەل، بالا-شاعا، كارi-قۇرتاڭدار...-دەدi.

تارباعاتاي اۋدانىنىڭ ورتالىعى اقسۋاتتى بەتكە الىپ جىلجي بەرگەنىمىزدە جامبىل اعا قوشتاسىپ تۇرىپ:

-تاسقىن بولماسا كەلمەيسiڭ بە؟ جازدا تاعى سوقساڭشى، بورتوستاعانعا اپارايىن،- دەپ قالدى...

اقسۋاتقا كەشتەتە جەتكەن بiزگە  قوناقۇيدە ورىن بولماي شىقتى. ازعانتاي بولمەلەر توتەنشە جاعداي جiگiتتەرiنەن ارتىلمايدى ەكەن. الدىن-الا ايتىپ قويعانىمىزدىڭ ارقاسىندا عانا بiز ءۇشiن قوناقۇي iشiندەگi نوتاريالدىق كەڭسەگە توسەكتەر قويعان ەكەن، نوتاريۋس بولماساق تا بiر ءتۇن قونىپ، قالتىراپ توڭىپ شىقتىق.

ەرتەڭiنە ارالاعان اۋىلدارىمىز جانتiكەي، كوكجىرا، قارعىبا-قۇمكول، ۋان... بارiندە ۇقساس جاعداي.  ۇدەرiپ، ۇرپيگەن ەل، كەتەۋi كەتكەن اۋىل، ىڭىرشاعى اينالعان مال. ءار اۋىلدىڭ تۇسىندا قىرلاۋىت جەرگە ۇلكەن پالاتكا-شاتىرلار تiگiلگەن. Iشiنە توسەك-ورىندار، پەشتەر  قويىلعان، قاسىندا قولجۋعىشتار، كوشپەلi  قازاندىقتارى بار. ءۇي-جايىنان ايرىلىپ، تەنتىرەپ، بوسقان ەلدi قابىلداۋعا ءبارi دايىن، بiراق قار-مۇزدىڭ ءالi ەرiپ بولماۋى، كۇننiڭ سۋىقتىعى، تاسقىننىڭ قايتالانۋ قاتەرi قولبايلاۋ. ءبارى دە ءالى توڭدى جەردە تۇر. سوسىن جۇقا شاتىر جۇرتقا قاشان باسپانا بولىپ جارىتۋشى ەدi? مىنا سۋىقتا وعان كىرگەن ەل دەنساۋلىعىنان ايرىلۋى دا مۇمكىن...  ۋاقىتشا iلدالدا عوي... ەرتەڭ كۇن جىلىنعاسىن، بۇلار دا كەرەككە جارايدى، ءالى...

قارعىباداعى ەڭ  العاش ۇستىنى قىڭىرايىپ، بەلى كەتكەن ۇلكەن كوپىردى جوندەۋگە كىرىسىپتى. قاسىنان تۇرعىزعان ۋاقىتشا جاڭا كوپىردى تاڭعى تاسقىن جۇلىپ اكەتىپتى. اباجاداي ۇلكەن ەكى-ءۇش قۇبىرى سۋدان باسىن شىعارىپ جاتىر.

قىزىلكەسىك جاققا وتە المادىق. كەشەگى كوپىر بۇگىن جوق. تاۋ جاقتاعى اۋىلدارمەن كولىك بايلانىسى ۇزىلگەن. جالپى، اۋدان كولەمiندە كوپiر بiتكەنگە زاۋال كەلiپ تۇر ەكەن.

اقسۋاتتاعى كارiم نۇرباەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتە جانە  مەكتەپ- ينتەرناتتا جانتiكەيلiكتەر مەن كوكجىرالىقتار جايعاسىپتى. ولار ارناۋلى بولىنگەن سىنىپتاردا تۇنەپ شىعىپ، كۇندiز ءوز جۇمىستارىمەن، ۇيلەرiندەگi ءتىرى قالعان مالدارىنا قاراپ، جەم-ءشوپ بەرۋ،  قۇلاعان ءۇيدi بۇزۋ، مۇزدان ارنا اشۋ، توپىراق تولى قاپپەن بوگەت بيiكتەتۋ، ولگەن مالىن  كومۋ، ت.ب. iستەرمەن اينالىسادى ەكەن. ءبىر قاراعاندا جاعدايلارى جامان ەمەس: ءۇش مەزگiل تاماعى تەگiن، اپتاسىنا مونشاسى دايىن. تاڭعى، تۇسكى استارى كاسىپكەر دەپۋتات شىنىباەۆتىڭ كافەسىندە، كەشكى استارى «راۋشان» مەيرامحاناسىندا، بالالارى مەكتەپتەردە وقىپ جاتىر. ستۋدەنت بالالارى  تولەمنەن بوساتىلدى. گۋمانيتارلىق كومەك كۇندە تولاسسىز كەلۋدە. مەكتەپ iشiندە تۇرىپ جاتقاندار ءۇشiن مادەنيەت ءمۇيiسi اشىلىپ، وعان ءماجiلiس دەپۋتاتى نۇرتاي سابيليانوۆ سىيلاعان اۋماقتى تەلەديدار قويىلعان. مەدپۋنكت جۇمىس iستەپ تۇر. وندا ءدارi-دارمەك جەتكiلiكتi ەكەنiن سۇراپ بiلدiم. بىراق وسىنىڭ ءبارى اركىمنىڭ ءوزىنىڭ ۇياداي شاڭىراعىنا قايدان جەتسىن؟ «اينالايىن ءوز ءۇيىم، كەڭ سارايداي بوز ءۇيىم» دەگەن ەمەس پە؟ مەكتەپتەگى ماتراستىڭ ۇستىندە ۇيىقتاپ جۇرگەن جۇرتتىڭ كۇيىسى كەتىپ-اق قالعانى بايقالادى.

زارداپ شەككەندەردىڭ اراسىندا شىبىق باسىن سىندىرماي تەككە سەندەلەتىن اس iشiپ، اياق بوساتارلار، iشiمدiك iزدەپ ەمiنگەندەر، بۇزاقىلىق جاساپ بۋىرقانعاندار دا تابىلىپتى. ولاردىڭ تارتiبiنە الدىمەن ەل سايلاعان ونباسىلار مەن ءجۇزباسىلار جاۋاپ بەرەدi. ءوز تەلىسى مەن تەنتەگىن ءوزى تيىپ كەلگەن ەل ەمەس پە؟

اۋداندىق گازەتتiڭ توتەنشە جاعدايعا بايلانىستى «تارباعاتاي» اتتى جەدەل شىعارىلىم-پاراعى جارىق كورە باستاپتى. وعان وبلىستىق «شىعىساقپارات» مەديا حولدينگى قول ۇشىن بەرiپ وتىرعانىن كوردiك. بۇل باسىلىم اۋدان كولەمىندە تاسقىن زاردابىن جويۋعا بايلانىستى جاسالىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ ايناسىنا اينالا باستاپتى. جالپى جۇرتشىلىققا  ءباسپاسوز جەتكىزۋ دە قولعا الىنعان.

نۇرباەۆ مەكتەبiنiڭ الدىندا كەۋ-كەۋلەسكەن جۇرتتىڭ ۇستiنەن تۇستiك. ولار - جانتiكەي اۋىلىن جاڭادان سالاتىن جەردiڭ جايلى-جايسىزدىعىن تالقىلاپ تۇر ەكەن. بiر ادۋىن جەڭگەي:

-ول جەر - سورتاڭ، مەن بالا-شاعا، ۇرپاعىمدى ونداي قۇنارسىز جەرگە قونىستاندىرىپ سورلاتا المايمىن،- دەپ جۇلقىندى. ەكiنشiسi:

-جازعان-اۋ،  بۇرىنعى وتىرعان ورنىمىز باتپاق ەدi عوي. ودان ءتاۋiر ەمەس پە؟-دەيدi. بiر اقساقال ماعان كەلiپ:

-اۋىلدىڭ جاڭا قونىسىن دۇرىس جەردەن تاڭدامادى، سونى جوعارىعا جەتكiزiڭiز،-دەدi.

باسقا بiر قاريا:

-وتكەن جولى جەر تاڭداعاندا ءبارiڭ باس يزەپ ، ماقۇل بولىپ، قول قويىپ بەرگەنسiڭدەر. ەندi نەسiنە قارسى بولىپ وتىرسىڭ؟-دەيدi.

وعان اناۋ:

-سەن قويساڭ قويعان شىعارسىڭ، مەن قويعان جوقپىن، -دەپ، بوي بەرەر ەمەس.  ءتىپتى تاعى  ءبىر اعامىز:

-باسقالارىڭدى بىلمەيمىن، مەنىڭ ءۇيىم سۋدان امان. باقشام دا، باسقام دا جاقسى. قورا-قوپسىم قانداي! مالعا جايلى. وزدەرىڭ كوشسەڭدەر - كوشە بەرىڭدەر. سەندەر كوشتى ەكەن دەپ... مەن ءوزىم ەشقايدا دا كوشپەيمىن!.. -دەپ تەبىتىپ قويادى.

-جالعىز ءوزىڭدى سۋ العان اۋىلدا قالدىرا قويار. سەن دە كوشەسىڭ! -دەيدى وعان.

مەنiڭ انىقتاعانىم، بۇلاردىڭ كەيبiرi قۇلاشىن كەش سەرمەپ وتىر. ويتكەنi, جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ ۇسىنىسىن ەسكەرە وتىرىپ، سۋ اياعى شىقپايتىن قىربەتكەيدەن جاڭا اۋىلداردىڭ ورنى تاڭدالىپ، ارناۋلى ماماندار ولشەپ-پiشiپ، ارحيتەكتورلار ونىڭ جوسپارىن سىزىپ-بەكiتiپ،  قازىعى قاعىلىپ، قارجىسى ەسەپتەلىپ، مەردىگەرلەرى تاڭدالىپ جاتىر. كۇنى ەرتەڭ قۇرىلىس باستالماق. ۋاقىت ىرعالىپ- جىرعالۋدى كۇتپەيدى.

اۋداندىق iشكi ساياسات ءبولiمiنiڭ مەڭگەرۋشiسi, اقىننىڭ ۇرپاعى ايدوس تايشوگەلوۆتiڭ ايتۋىنشا، جاڭادان سالىناتىن اۋىلداردا جاڭا مەكتەپتەر، ەمحانالار، كiتاپحانالار، مادەنيەت ۇيلەرi دە بوي كوتەرمەك. . بالالارعا كيىم كەشەك، وقۋلىق، داپتەرگە دەيىن تاراتىلۋدا. كەشە وبلىس اكىمى بەردiبەك ساپارباەۆ  اۋىلشارۋاشىلىق مينيسترi اقىلبەك كۇرiشباەۆپەن بiرگە اۋدانعا (بەسىنشى رەت) كەلiپ، ايماقتى ارالاپ، وعان تاۋداعى سۋ قويمالارى مەن بوگەتتەردىڭ  جاي-كۇيىن كورسەتىپ، ەل-جۇرتپەن تاعى كەزدەسiپتi. وندا جۇتقا ۇشىراعان جۇرتقا نەسيەگە ءتورت تۇلىك مال بەرۋ جايى تياناقتالىپتى.

...وسىدان ەكى كۇن بۇرىن عانا بەردiبەك ساپارباەۆ جامبىل اتىنداعى وبلىستىق دراما تەاترىندا  شىعارماشىل قاۋىمعا وبلىس اكىمىنىڭ وتكەن ەكى جىلدا  مادەنيەت پەن ونەرگە ەلەۋلى ۇلەس قوسقانى ءۇشىن بەرىلەتىن ون سىيلىعىن ءوز قولىمەن تابىس ەتتi. جۇلدەگەرلەر  قاتارىندا  جاقىندا عانا ومiردەن وزعان مەنىڭ ءىنىم، دارىندى جاس  رەجيسسەر، تەاتر ديرەكتورى بولعان  رۇستەم ەسداۋلەت تە بار بولىپ شىقتى. وعان تيەسiلi سىيلىق پەن ديپلوم مارقۇمنىڭ جارى اكتريسا مارجان مىرزاحمەتوۆاعا تابىس ەتiلدi. وسى كەزدەسۋدە اكiم وسكەمەندە وبلىستىق جاڭا قازاق دراما تەاترىن سالۋدىڭ جوبالاۋ جۇمىستارىنا العاشقى ترانش بولiنگەنiن تىلگە تيەك ەتە كەلىپ، اپات ايماقتارىندا جاڭادان مادەنيەت پەن ونەر وشاقتارىن اشۋعا ايرىقشا كوڭiل بولiنەتiنi تۋرالى ايتقانى ەرiكسiز ەسiمە ءتۇستi...

...ەرتەڭiنە قايتار جولدا جانتiكەيدەگi وتكەل اۋزىندا اكiم ايگۇلمەن تاعى كەزدەستiك. تايلانىپ بۋىلعان ءشوپ تيەۋلi «كامازداردىڭ» جانىندا تارباعاتاي اۋداندىق اۋىلشارۋاشىلىق ءبولiمiنiڭ باستىعى اسەت اقانجانوۆ ەكەۋi جۇرتقا جەم-ءشوپ تاراتىپ تۇر ەكەن. ول بiر تۇرعىننىڭ كەزەكتى ماسەلەسiن شەشiپ جاتىپ، مەنi كورە سالىسىمەن، ماڭىنداعىلارعا تانىستىرىپ، ازiلگە بۇرىپ:

-وسى سiزدەر، اقىن-جازۋشىلار، وسىندايدا كەلiپ، اپات-تاسقىننان رۋحاني ءنار الىپ، شىعارما جازاسىزدار عوي، ءا؟-دەدi.

اسەت سوزگە ارالاسىپ:

-جوق، بۇل كiسiلەر جازسا كوزiمەن كورiپ، جانىمەن قينالىپ، جۇرت قايعىسىن ءوز قايعىسىنداي ەتiپ جازاتىن شىعار؟-دەپ اراشا ءتۇستi. «ەكەۋiڭدiكi دە دۇرىس» دەپ قۇتىلدىم. مۇندايدا نە دەپ سايرارسىڭ؟ ءسوزiڭدi بiرەۋ سويلەپ جاتسا يەگiڭ نەسiنە  قىشيدى؟ ولاردا دا ۇزاق سويلەسەر، اسىقپاي تىڭدار مۇرشا جوق.

-مىنا «كامازدار» پاۆلودار وبلىسىنان كەلدi. ءشوپتiڭ ءار بۋماسىن 500 تەڭگەدەن ساتىپ الىپ، جۇرتقا بيۋدجەت ەسەبiنەن ارزانداتىپ، 300 تەڭگەگە ءتۇسiرiپ بەرiپ  جاتىرمىز.  «مەنىڭ قالام» قورىنان 200 توننا شوپكە قارجى بولiنگەن. وبلىستىڭ اۋداندارىنان 300 توننا جەم كەلدi. ازiرشە ازىق-تۇلiك، ءدارi-دارمەك جەتكiلiكتi. كۇنiنە 7-8 «كاماز» كومەك كەلەدi,-دەدi اسەت اقانجانوۆ. ءبىز ولاردان يسلام ابىشەۆتىڭ اقسۋاتقا ۇشىپ كەلگەنىن ەستىدىك. ول شتاب وتىرىسىن شاقىرىپ جاتىر دەستى.

اۋىل ادامدارىن وتىرعىزىپ، ءارi جەم-ءشوپ تيەپ العان كەشەگi جاسىل ماشينا تولقىنمەن الىسىپ، الاساپىران بوپ اعىپ جاتقان اۋىل كوشەسiنە كiردi. الدىندا بiر سالت اتتى جول كورسەتiپ ءجۇر. اتى سۋ iشiندە تالتiرەك قاعىپ كەتiپ بارادى.

قاسىمىزدان شاۋىپ وتكەن بiر جiگiت ات-ماتىمەن ومىراۋلاپ سۋعا قويىپ كەتiپ، الگiلەردiڭ سوڭىنان iلەستi. بiزدiڭ جانىمىزدا جول جاعالاپ، بiرەسە ءۇرiپ، بiرەسە قىڭسىلاپ، بiرەسە ۇلىپ قويىپ جۇرگەن يتi دە بiر كەزدە يەسiنiڭ سوڭىنان جانتالاسىپ سۋعا سەكiردi.  تولقىن ونى قاقپاقىلداپ الا جونەلدi. اساۋ اعىس iشiندە بiر باتىپ، بiر شىعىپ، قالتىلداپ بارا جاتقان يت بiر كەزدە قارا جەرگە تىرناعى iلiكتi-اۋ دەيمiن، ورعىپ-ورعىپ بiر ءۇيدiڭ اۋلاسىنا كiرiپ جوق بولدى.

سەرىك احتانوۆ تەلەفون سوعىپ، زايسان جاققا وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى سەرىك تاۋكەباەۆپەن بىرگە ۇشىپ بارعانىن ايتتى. تۇعىل ماڭىنداعى كوپىرلەرگە قاۋىپ ءتونىپتى. قارابۇلاق اۋىلىنا جەتكەن تاسقىن بوگەتتى ەرنەۋلەپ تۇرعان كورىنەدى. شىلىكتى زاردابىن جويۋ قولعا الىنعانمەن قاۋپى ءالى سەيىلگەن جوق. سەمەي وڭىرىندە دە وسىنداي احۋال. جالپى، بۇكىل شىعىستاعى   كۇللى  جۇرتتىڭ كوڭىلى ءالى كۇپتى، قاۋپى زور. ويتكەنى تاۋداعى قار مەن مۇزدىڭ بەتى بەرى قاراماي،  ءالى ءىشىن بەرمەي جاتىر.

الماتىعا ورالىپ، ۇيگە كەلسەم، بiر تانىسىم تەلەفون سوقتى. حال سۇراعان سوڭ، تارباعاتايدان كەلگەنiمدi, ول جاقتا تاسقىن سۋ باسقان اۋىلداردىڭ وزەنگە اينالعان كوشەلەرiندە جۇرتتى قايىقپەن قۇتقارىپ جاتقانىن ايتقانىمدا:

-ە، اۋىلدارىڭ ۆەنەتسياعا اينالعان ەكەن عوي،- دەدi كۇلiپ. كiمگە كۇلكi, كiمگە قايعى...

ال مەن بولسام، بiزدiڭ قاراپايىم،  قاراشا اۋىلدارىمىز الماتى مەن استاناعا اينالسا دا، استىنان سۋ شىققان ۆەنەتسياعا اينالماي-اق قويعانىن قۇدايدان تىلەر ەدىم...

ۇلىقبەك ەسداۋلەت

الماتى - وسكەمەن - تارباعاتاي.

تارباعاتاي - وسكەمەن - الماتى.