Erkeghaly BEYSENOV. Qayran, qúndylyq!.. (derekti poema)
I
Basqagha qoldan bergen bay múrasyn,
Últymda ókinish pen qayghy basym.
Tayrandap tórge ozghan talayyna
Jilikting ústattyq-au, mayly basyn!
Qalaysha kýngeyimnen búlt týremin?!
Yghysty kólenkege últtyq renim -
Qazaqy qalpym jatyr angharylmay
Bayyrghy qonysymnan qútty menin.
Alashty shayqap ótken dauyly myn,
Álemdik órkeniyet - auyr úghym...
Áz tarih paraqtaryn qalyndatqan
Týtini siyrep qaldy auylymnyn.
Shirkin-ay, qanday edi, qanday edi,
Qazaqtyng tas qaladan shalghay eli?!
Tarpangha jer tarpytyp jýretúghyn
Shetinen sertke berik, narday eri.
Syndymyz qazir týgel ez bop ketken,
Namystan shyn bulyqqan kez joq tipten!
Qaraly myng segiz jýz jetpis toghyz -
Ólgen jyl songhy tarpan...
Lezde-ou, nýkten!
Tyrystyq kýrt qúruyn elemeuge,
Shorlandy býkpe sherli shemen keude.
Maqúrym bolar edi múqym halyq,
Almazov Boris «pogiyb...» demegende.
Búqpam-au, búl neghylghan shydamdylyq?
Kóz aldyn ala berding túman qylyp.
Taghy bir keremetim ketti siyrep,
Quantqan týz taghysyn qyran ilip.
Qay saytan týrtip tegi, demin sapty?
Ór qúspen bólispedik en ynsapty.
E dep qoy, el boyynsha eleusizdeu
I
Basqagha qoldan bergen bay múrasyn,
Últymda ókinish pen qayghy basym.
Tayrandap tórge ozghan talayyna
Jilikting ústattyq-au, mayly basyn!
Qalaysha kýngeyimnen búlt týremin?!
Yghysty kólenkege últtyq renim -
Qazaqy qalpym jatyr angharylmay
Bayyrghy qonysymnan qútty menin.
Alashty shayqap ótken dauyly myn,
Álemdik órkeniyet - auyr úghym...
Áz tarih paraqtaryn qalyndatqan
Týtini siyrep qaldy auylymnyn.
Shirkin-ay, qanday edi, qanday edi,
Qazaqtyng tas qaladan shalghay eli?!
Tarpangha jer tarpytyp jýretúghyn
Shetinen sertke berik, narday eri.
Syndymyz qazir týgel ez bop ketken,
Namystan shyn bulyqqan kez joq tipten!
Qaraly myng segiz jýz jetpis toghyz -
Ólgen jyl songhy tarpan...
Lezde-ou, nýkten!
Tyrystyq kýrt qúruyn elemeuge,
Shorlandy býkpe sherli shemen keude.
Maqúrym bolar edi múqym halyq,
Almazov Boris «pogiyb...» demegende.
Búqpam-au, búl neghylghan shydamdylyq?
Kóz aldyn ala berding túman qylyp.
Taghy bir keremetim ketti siyrep,
Quantqan týz taghysyn qyran ilip.
Qay saytan týrtip tegi, demin sapty?
Ór qúspen bólispedik en ynsapty.
E dep qoy, el boyynsha eleusizdeu
Qúsbegi qalghan eken elu shaqty.
Arqada qadirlengen búryn anyq,
Sayattyng órisi tar, qúny - gharip.
An-qústy shil qiynday qorghasynmen
Jayrattyq aidalada túryp alyp.
IYә, solay, enbeginning qúny ketip,
Kenidi kenistikte úly ketik:
Op-onay vintovkamen ata saldyq,
Bórini mәshiynemen quyp jetip.
Degenmen kólikterdi bóger silem,
Tónip kep tikúshaqpen tóbesinen,
Qopadan shyghara sap, shyghyndaghan
Toghaydyng qaban degen tóresi kem.
IYtelgi, túighyn, lashyn, súnqarmenen
Shyqqan er dabyldatyp, súltanym en...
Qaz, úlar, qyrghauyl, qúr, duadaqty
Sen emes, ónkey atqysh qúrta bergen!
Qúsqa qús sala biler ónerindi,
Tútpady batysshyldau óren ýlgi.
Babanyng kózi derlik balaqbaudy
Úlyng óz bólmesinen bólek ildi.
Emespiz endi jýirik atqa zәru.
Myltyqtan tabylmady asqan qaru.
Kónekóz shal-shauqangha ghana mindet
Jymdargha túzaq qúryp, qaqpan salu.
Jiberdi sóitip kәrin, jasyng aghat,
Ou, qazaq, sauapty oy basyna qat!..
Bapsyz-aq týlki shalar tazylaryn
Móleydi balkondargha asylyp ap.
Jyrymmen qúndaqtap...
Eh, óbektedim!
Artpassyng búl auyzsha kómekke min...
Mújyqtyng qos qabatty ýii manyn
Kýzetti bóribasar tóbetterin.
Jә, jeter!..
Menen últtyq ústyndy kýt!
Kezeymin namysymdy úshqyn jyr qyp.
Ant úrsyn, it jýgirtip, qús saludyn
Tarihyn tәmamdasam ýsh myng jyldyq!
II
Sayatqa anshylardyng azy bekem,
Dalamnyng ang qútylmas jazyghy ken.
Álemde jýz on alty týrli it bar,
Eng úshqyr - mening qúmay tazym eken!
Al tóbet jekpe-jekke shyn shydaydy,
Qúlatpay qabandy da, tynshymaydy.
Bórimen betpe-bet kep qalghan sәtte,
Baraqtar bútyn qysyp, qynsylaydy.
Moyyndap osylardyng ekeuin de,
Dering ras qasiyetin tete mýlde.
Sólpitking kelmes basqa tuysynday,
Qalalyq aqsausaqtyng jeteginde.
Qazaghym, syr tolqytsyn jarshyng onnan!..
Tazysy arlan alsa, anshy - qorghan:
Jylqygha qalynmaldyq aiyrbastap,
IYelik etpek jangha qarsy bolghan.
Jaratqan ózin bergen has kiyenin,
Men saghan últtyq ruhpen basty iyemin,
Tórening aq ordasyn ýishik etip,
Kerilip tórde jatqan aqsýiegim!
Aqsýiek?..
Nege syrtqa teptim ony?!
Býginde qashyp otyr betting óni.
Bayaghy ýrkinshilik jyldarynda
Baylarmen arghy betke ketti kóbi.
Qalghanyn sary taban әbden iylep,
Bir uaq tanytpady mәdeny kep.
Indetti qadaghalau syltauymen
Sau itti ata berdi әdeyilep.
Týsti de tik ensemdi túralata,
Maydanda qylmaq boldy-au, sirә, qapa!?
Nemisting tankterin jaru ýshin
Baylady tóbetterge granata.
Qinaydy ketken kegim Kenestegi.
Úlynnyng kesh pe, qazir egeskeni?
Menshikti qyryq shaqty túqym itten
Qalghan sol eki-aq týri emes pe edi...
Álde sen, júrtym, meni kýndeymisin?
Ilinse jazyqtymyn tilge key syn...
Reseyding últtyq itter sanatyna
Tóbetti qosyp aldy.
Bilmeymisin?
Qadirin sezbey әli taza baqtyn,
Kelemiz búiyrghandy jazalap tym.
Jerine túyaghyn bir tiygizbedik
Ashtyqta Qytay asqan qazanattyn.
Jiyendik irgetasy ersi bekip,
Kókpardy qyrghyz otyr menshik etip.
Qoyghanyng bәrinen de úyat boldy,
Qymyzdy nemisterge enshiletip!
Óz-akan, malynyng joq aqadaly,
Kýresti iyemdene jatar әli...
Babamnan qalyptasqan qúsbegilik -
«Sheyhtyng hobbiy» dep atalady.
Shashyldyq ekenmin dep darhan halyq,
Túr mine, alda saghym, arqamda qút:
Qúlpyrtty qyran, súnqar qústy arab,
Marjan men tomaghagha gauhar taghyp.
Qúshaghyn sәldelige qalghan jayyp,
Taqqam joq qandastargha jalghan aiyp.
Keyinnen qúsbegilik ónerine
Alsa da sertifikat, tandanbayyq!
Qalpyndy dәrmensiz el, qoshtadym al!..
Saltyna qyzyqty ma, bosqa búlar?
Ispandar jýz alpystay býrkit baqsa,
Ózinde Beligiyanyng toqsany bar.
Derekter býgingi ghoy. Óser erten!
Basqanyng bastan baghy kósher dep pe en?!
Daraqy bolmysynnan týk payda joq,
Josyqsyz «meniki» dep bóse ketken!