Songhy onjyldyqta elimizde dinge qarqyndy betbúrys ýrdisi bayqaluda. Býginde ortaq Otanymyzda diny konfessiyalar arasynda kelisim men beybitshilik ornyghyp, azamattarymyz tatu-tәtti ómir keshude. Búl azamattardyng Konstitusiyamen qorghalghan nanym-senim bostandyghy men din salasynda atqarylyp jatqan jemisti enbekting nәtiyjesi.

Keshegi Kenester odaghyndaghy ortaq tarihymyzgha ýniler bolsaq azamattardyng senim bostandyghyna jasalghan qiyanattarynyng kuәgeri bolamyz. Kenester biyligi elimizdin, onyng ishinde qazaq qoghamynyng dәstýrli senimine, ata dәstýrmen jalghasyp kele jatqan hanafit mazhabyndaghy Islam dinin qyspaqqa aldy, meshitterdi jappay japty. Búl ýrdis tek qazaq topyraghyndaghy Islam dininde emes, kenes halyqtarynyng tól tarihymen bite qaynasyp jatqan dәstýrli dinderding qyzmetinde de bayqaldy. Qazirgi Qazaqstan Respublikasyndaghy din mәselesi sol Kenester Odaghyndaghy ruhaniyat salasyndaghy qyspaqtyng әserinen diny instituttardyng әlsireuining kórinisi bolyp otyr.

Ateistik qogham qúramyz degen jeleumen adamzattyng terende jatqan tarih qatparlaryna ýnilmegen kenes biyligi el bolam degen, bolashaqqa qadam basam degen qoghamda adamnyng diny senimine manyzdy oryn berilui qajettigin eskermegen. Diny senim tek ruhanilyqty saqtaudyng qúraly emes, ol әleumetti bir iydeyanyng auqymynda biriktiruding qúraly ispettes. Din azamattardy әleumettik instituttar tónireginde biriktirip, tanym men sanagha әser etip, dindar túlgha ómirin maghynaly etedi. Din tónireginde birikken azamattar ishki jan dýniyesinen ruhany izdeniste tuyndaytyn shygharmashylyq pen izdempazdyq bastauyn ashyp, ony әleumettik ómirding barlyq salasynda qoldana bastaydy. Osynyng arqasynda әleumettik ómir azamatqa baghyttalghan sipatqa enedi.

Kenes Odaghy qúramynan egemendik aluymen Qazaqstan Respublikasynda ekonomikalyq, sayasy jәne әleumettik ózgerister payda boldy. Egemendik alghannan keyin últtar men úlystar qúramy beyneli jas memleket ýshin ruhany negizde kelispeushilikterding tuyndap, búl kelispeushilikterding ary qaray kýrdelenip ketpeui ýshin din salasyndaghy mәselelerdi tez arada sheshu qajettigi tuyndady. Mәsele adamdardyng qúqyqtaryn qorghauda senim bastandyghyn úsynu, osy arqyly kóp últty jәne kóp konfessiyaly qoghamnyng auyzbirshiligin saqtau arqyly sheshildi. Tәuelsizdik alghannan keyingi jyldary senim bostandyghy qogham ishinde azamattardyng diny birlestikterge degen kózqarastaryn ózgertip, ruhany izdenisterin arttyrdy. Ruhany izdenisterding artqandyghyn Qazaqstan Respublikasynda 90-shy jyldardyng sonynda diny birlestikterding sany 700 shamasynda bolghany, al 2012 jylghy qayta tirkeuden keyin búl kórsetkishting 3 mynnan asyp otyrghandyghynan bayqauymyzgha bolady¹.

Elimizde diny birlestikterding sany tek dәstýrli baghyttaghy diny birlestiktermen emes, sonymen qatar dәstýrli emes diny birlestikter sanymen de tolyghyp otyr. Elimizde tirkelgen 3 mynnan asa diny birlestikterding 700-den astamy dәstýrli emes diny birlestikterge tiyesili².

Elimizdegi qyzmet atqaryp jatqan negizgi dәstýrli emes diny birlestikterdi ghalym E. Balagushkinning jikteuine sәikes³ tómendegidey kórsetuge bolady:

-  hristiandyq (Iisus Hrsitos songhy kýn qasiytettilerining shirkeui, Janaapostol shirkeui, Evangelidi hristian baptister shirkeui, Eluinshiler shirkeui, t.b.);

- shyghystyq (Krishna sanasy halyqaralyq qauymy, t.b.);

- sintetikalyq (Álemdik Bahay senimi, t.b.).

Azamattarymyzdyng dәstýrli emes diny birlestikter senushilerining qatarynan kóptep tabyluynyng sebebi retinde tómendegidey mәselelerdi keltiruge bolady:

- tәuelsizdikti alghannan keyingi tuyndaghan qogham ishindegi әleumettik-ekonomikalyq túraqsyzdyq;

- dýniyetanym jýiesindegi týsinikterding ózgerisinen tuyndaghan kýizelis pen qoghamnyng ótpeli qúndylyqtargha nazar audaruy;

- totalitarly jýie men onyng iydeologiyasynyng qúldaryuynan tuyndaghan ruhany bos kenistik әseri;

- qúdaysyzdandyrudan tuyndaghan dәstýrli diny instituttardyng kýizelisi jәne ghylymnyng damuy;

- zamanauy adamnyng ruhany qajettilikterin qamtamasyz ete almaghan dәstýrli diny senimderding qúrylymdyq kýizelisi;

- jahandanu jәne kóshi-qon ýderisterimen baylanysqan әlemde әrtýrli mәdeniyetterding bir-birimen qatynas qúruy;

-  jana ilimnin, ghibadattyng negizin qalaghan azamattardyng diny belsendiligi, jana diny ilim ortalyqtardyng diny senimdi taratugha degen qyzyghushylyqtary jәne din taratu toptarynyng әreketteri;

- jana dәuirde, jana mynjyldyqqa ótuden tuyndaghan eshatologiyalyq kónil-kýilerding taraluy;

- jana tehnologiyalardyng arqasynda әrbir adamnyng ruhany izdeniske ashylghan joly.

Býgingi Qazaqstan Respublikasy aumaghynda kórsetilgen dәstýrli emes diny birlestikterding kóbi taralu ýshin tiyimdi tәsilderge iye. Búl tәsilderdi tómendegidey kórsetuge bolady:

- azamattar sanasyna tiyimdi әser etu tetikterin mengergendigi;

- býgingi kýnde batysta damyghan qoldanbaly psihologiya әdisterin tiyimdi qoldanu;

- olardyng zamanauy ýrdisterge beyimdelgishtigi;

- qyzmet barysynda jana tehnologiyalardy, baspa qúrylghylaryn, internet jelilerin tiyimdi qoldanu;

- jergilikti halyqtyng tilinde basylghan baspa әdebiyetteri men baspa materialdarynyng boluy, osy arqyly jergilikti halyqtyng barlyq әleumettik toptyryn qamtu mýmkindigi;

- halyqtyng barlyq әleumettik toptarymen tiyimdi júmys isteu әdisteri;

- diny menedjment әdisterimen tiyimdi júmys isteu;

- adamnyng qarym-qatynas qijettilikterin qamtamasyz etu;

- qatynas qúraldarynyng әmbebaptylyghy;

- ilimderding sinkrettilikke qabilettiligi.

Jana zaman talaptaryna tez beyimdelgishtik dәstýrli emes diny birlestikterding qyzmetining qarqyn aluyna sebepshi bolyp otyr. Olardyng qyzmetinde jogharyda kórsetilgen әdis-tәsilderden ózge san-salaly әleumettik mәselelerdi sheshu tetikteri de bar. Mysal retinde olardyng qyzmetindegi manyzdy salalardy tómendegi ýlgide kórsetuge bolady:

- barynsha aiqyndalghan tylsym tәjirbiye;

- izbasarlardyng birlestik ishindegi qarym-qatynasta barynsha ashyqtyghy, osy arqyly әleumettik tiyimdi qarym-qatynas qúru;

- qozghalys jetekshisining avtoritarlylyghy arqyly toptyq birizdilikti qalyptastyru;

- birlestik ishindegi ishki qúrylymnyng barynsha qatandyghy;

- ishimdik, temeki shegu sekildi qúmarlyqtardan tiyimdi arylu joldaryn úsynu;

Jalpy alghanda dәstýrli emes diny birlestikterding elimizdegi qyzmeti barysynda olardyng zamanauy izdenisterge ashyqtyghyn atap óttik. Dәstýrli emes diny birlestikter әleumetpen, dәstýrli aghym ókilderimen tyghyz qarym-qatynas qúru barysynda da izdenisterge beyimshildikterin anghartady.

Býgingi tanda dәstýrli emes diny birlestikterding qyzmeti san týrli. Olar diny senimdi taratu nemese meditasiyalyq praktika sekildi san qyrly qyzmetti qamtidy. Din jәne teologiya salasynda arnayy mamandanghan azamattardy eseptemegendi, dәstýrli emes diny birlestikterding qyzmetine qatysty payymdau jasaytyn azamattar azshylyq. Búnday azamattar dәstýrli emes diny birlestikter jýrgizgen nasihat barysynda ózine qoldanylatyn әdis-tәsilder jayly biliktiligi tómen. Osy sebepti ózining psihikalyq bolmysyna say emes ortanyng qúrbanyna ainalyp, ruhany quaty men shygharmashylyq izdenisterin ózining sanaly kelisiminsiz diny birlestik qyzmetine arnauy mýmkin.

Býgingi dәstýrli emes diny birlestikterding belsendi qyzmeti barysynda qoghamnyng biregey dili búzylyp, adamdardyng kýndelikti qarym-qatynasynda jana minez-qúlyq qalyptasuda. Dәstýrli emes diny birlestikterding qyzmetinde dindarlyqtyng syrt beynesi kórinip, adamnyng diny izdenisterine mәn berilmey, onyng mәtindi mengerui nemese birlestik kóshbasshylarynyn, qauymdastyqtyng pikiri negizinde oy týzuine jeteleydi.

Songhy kezderi elimizdegi dәstýrli emes diny aghym ókilderining qatary jastar qauymymen de tolyghyp otyr. Búl dәstýrli emes diny birlestikterding qyzmetindegi adamdardy baurau joldaryna degen izdempazdyqtarynan, olardyng adam izdenisterinen dep bilsek bolady. Al keybir jaghdayda dәstýrli emes diny birlestikterding qataryn ruhy jәne jany kýizeliske týsken azamattar belsendi týrde tolyqtyryp jatady. Birlestik senimine kelu múnday azamattarda shúghyl jýrip, dýniyetanymdyq kózqarastardyng tez arada ózgerui bayqalady. Múnymen qatar ómir saltyndaghy, otbasyna jәne qoghamgha degen qatynasynda da ózgerister bolady. Osy jerden jabyq kýide ótetin belsendi din taratu ýrdisi payda bolady.

Jalpy alghanda býgingi elimizdegi dәstýrli emes diny birlestikterding qyzmeti zamannyng jana talaptaryna talpynghan azamattardyng ruhany izdenisterin qamtamasyz etip otyr. Din isteri agentigi men oblystyq jәne jergilikti Din isteri basqarmalarynyng tiyimdi júmysynyng arqasynda dәstýrli emes diny birlstikterding qyzmeti tiyimdi jolmen jýielenip otyr. Búl ýrdis jyldan jylgha óz jalghasyn tauyp keledi.

Ruslan Ibraev

Hristiandyqty jәne Qazaqstan

ýshin dәstýrli emes diny birlestikterdi

Zertteu bólimining qyzmetkeri

Abai.kz

Qoldanylghan әdebiyetter tizimi:

1. i-news.kz sayty «V Kazahstane podvely itogy registrasiy religioznyh obediyneniy» maqalasy.
2. i-news.kz sayty «V Kazahstane podvely itogy registrasiy religioznyh obediyneniy» maqalasy.
3. Balagushkin E.G. Netradisionnye religiy v kapitalisticheskih stranah Zapada y ih vliyanie na molodeji. M., 1980.