Aqtóbe qalasy júrtshylyghyna jaqsy tanys Qazanghap atyndaghy balalar óner mektebining diyrektory Sәniya Sansyzbayqyzy Aymaghambetovamen (surette) әngimelesken edik. Oqushylargha qosymsha bilim beru úyasynyng tynys-tirshiligine jasalghan sholu-súhbat bylay órbidi:

      –  Sәniya Sansyzbayqyzy, óziniz basqaryp otyrghan Qazanghap atyndaghy balalar óner mektebi jayly mәlimetter berip ótseniz?

      – Individting túlghalyq bolmysynyng qalyptanu negizi estetikalyq tәlim-tәrbiyede desek, ol ónerge kelip tireledi. Mektebimizding mindeti – balalargha qosymsha bilim berudi qamtamasyz etu. Yaghny әuestigi bar oqushylardy qalaghan mamandyghyna baulimyz, kәsibiylik sheberlikting mashyqtaryna baghdarlaymyz. Mektebimizdegi oqu – osy baghytta. Bilim úyasynda muzyka bólimi (dombyra, dәstýrli әn, vokal, hor, fortepiano, qobyz, qyl-qobyz, dombyra-prima, skripka, klassikalyq gitara, bayan (akkordeon), avtorlyq gitara әnderi), estrada-djaz bólimi (bas-gitara, klarnet, fleyta, truba, trombon, úrmaly aspaptar, ritm gitara, sintezator, saksofon), horeografiya bólimi (biy), kórkem suret bólimi, kiyim ýlgisi bólimi jәne mektepke deyingi damu studiyasy bar. Búl óner mektebining esigi 2004 jyly kýz aiynda ashylyp, kompozitor-dombyrashy, fenomen jerlesimiz Qazanghap Tilepbergenúly babamyzdyng esimi berildi. Osy azghana jyldar ishinde jetken jetistikterimiz az emes. Dәlel retinde solardyng birerin atap óteyin. «Vokal» klasynyng oqytushysy Aralbaeva Kenjegýlding shәkirtteri «Atlantic Breeze – My zajigaem zvyozdy» (Qyrghyzstan  Ystyqkól q.,) atty tele-konkursta jýldege ie boldy. «Vokal» klasynyng ústazy Shomko Larisanyng oqushylary respublikalyq, halyqaralyq «Aynalayyn» (Aqtóbe), «Raduga talantov» (RF Samara q.,), «Klassika» (Aqtóbe), «Art Olimpia» (Týrkiya Alaniya q.,) delinetin bayqaularda jenimpaz boldy. Bilim beru qyzmetkerleri arasynda ótken sayystargha qatysqan «Kórkem suret» klasynyng tәlimgeri Begemanova Mariyam «Qosymsha bilim beru isining ýzdik pedagogy» atandy, oblys әkimining grantyn iyelendi. «Fortepiano» klasynyng oqytushysy Dәuletova Áliya «Za vklad v razvitie obrazovaniya» tósbelgisimen jәne QR Bilim jәne ghylym ministrligining qúrmet gramotalarymen marapattaldy. Orkestr tobyna sabaq beretin Teliman Ermaghanbetov esimdi ústazymyz Y. Altynsarin medalining iyegeri. Tabystarymyzdy osylay sanamalap tizbektesek kete beredi. Búl – esime týsip otyrghandary ghana. Oqushylarymyz jyl sayyn respublikamyzda,   shet elderde ótetin týrli bayqaulargha qatysyp, әrkez jýldelermen oralady. Múnyng bәri ústazdardyng mehnatty enbekterining nәtiyjesi, bilim berudegi kórsetkishimiz...

     – Mektep újymynyng abyroyy osynday bilikti ústazdargha baylanysty ekeni belgili ghoy, bәri de joghary bilimdi bolar?

     –  Áriyne. Újymymyzda 82 oqytushy enbek etedi. Olardyng joghary bilimdisi – 72, arnauly orta bilimdisi – 10. 50 payyzy joghary sanattaghylar. Uaqyt talabymen tuyndap jatqan oqytudyng jana pedagogikalyq-psihologiyalyq tehnologiyalarymen tanysyp, óz tәjiriybesinde paydalanu maqsatynda ústazdarymyzdy biliktiligin kóteru kurstaryna jii jiberip túramyz.    

     –  Al tәlim alatyn balalar qansha?

     –  2014 – 2015 oqu jylyndaghy shәkirt sany – 1015 bolyp otyr. Búl tek biylghy emes, túraqty sifrymyz. Biraq búdan әri qabylday almaymyz. Sebebi sabaq ótkizetin bólmeler jetispeydi. Ghimaratymyzdyng qúrlymy mektep ýlgisine say kelmeydi. Sovet zamanyndaghy bala baqsha. Degenmen joghary jaq mәseleni sheshuge kómektesemiz dep ýmittendirip otyr...

     – Manyzdy mәdeny sharalardy ótkizudegi is-tәjiriybenizding mol ekenin jaqsy bilemiz. Óziniz basqaryp otyrghan mektep ómirinde biylghy jyly da atqarylar iygi sharualar bar shyghar...

     –  IYә, bar. 2014 jyly qazan aiynyn  30-31 kýnderinde tili, dili tuystas júrttardyng mәdeny qúndylyqtaryna qatysty ghylymy bas qosu jiynyn ótkizbekpiz. Konferensiya taqyrybynyng ózegi – týrki tektes   halyqtar әuezderi, ortaqtas kóne múralar, olardy oqytu mәseleleri.

     – Týrkilik muzykalyq ónerding ótkeni men býgini jayyndaghy mәselelerdi qauzaytyn búl jiyndy ótkizuding sebebi nede, keninen toqtalsanyz...

      – Qazirgi kezde týrkilik mәdeniyetti janghyrtu, damytu iydeyasy kóterilip otyr. Sózimizge TÝRKSOY úiymy – naqty dәlel. Búghan sәl toqtala ketkenimiz jón bolar. Mәn-jay týsinikti bolu ýshin. 1992 jyldyng kókteminde týrki tildes tәuelsiz alty memlekettin, Týrkiya, Qazaqstan, Qyrghyzstan, Týrkimenstan, Ázirbayjan Ózbekstan respublikalarynyng Mәdeniyet ministrleri Ystambúlda kezdesuinde mәdeniy-ruhany qarym-qatynasty nyghaytu túrghysynda Memorandumgha qol qoyghan bolatyn. Sol jyly jeltoqsanda atalghan Qúzyrly oryndar basshylarynyng Túraqty kenesi mәjilisinde úiymnyng kúqyqtyq mәrtebesi aiqyndalyp, kúrylymy bekitildi. Keyinnen búghan baqylaushy el retinde Tatarstan, Bashkúrtstan, Soltýstik Kipr, Hakasiya, Gagauz, Tyva qosyldy. TÝRKSOY tuystas júrttardyng mәdeny ómirindegi eleuli sharalardy ortaq mereke retinde ótkizip, bauyrlas elder ókilderining jii qauyshyp ortaq mәseleler jayynda pikirlesip, is-tәjirbie almasyp otyrularyna airyqsha mәn beredi.

       Týrkilerdi ruhaniy-mәdeny túrghydan tútastandyra týsu ýshin jәne bir asa manyzdy tarihy is qolgha alyndy. QR Preziydenti N.Nazarbaev 2009 jyldyng 3 qazanynda Ázirbayjan Respublikasynyng Nahchyvan qalasynda ótken Týrkitildes memleketter basshylarynyng IH Sammiytinde týrki órkeniyetining jalpyadamzattyq órkeniyettegi alatyn ornyn jәne ótkenin, býginin, bolashaghyn zertteytin halyqaralyq ghylymy ortalyq qúru turaly úsynys jasady. Búl iydeya qyzu qoldau tauyp, 2010 jyldyng 25 mamyrynda Qazaq júrtynyng elordasy – Astana shaharynda Týrki akademiyasy qúryldy, onda týrkilerding sonau kóne dәuirinen osy kýnge  deyingi tarihy, tili men әdebiyeti, ruhaniy-mәdeny qúndylyqtar jýiesi, diniy-dildik túghyry, geosayasy jәne ekonomikalyq damu strategiyasy, halyqaralyq qarym-qatynasynyng basym baghyttary tereng zertteledi.      

Aqtóbe oblystyq bilim basqarmasy, Aqtóbe oblystyq ghylymiy-әdistemelik ortalyghy jәne  Qazanghap atyndaghy balalar óner mektebining úiymdastyruymen fenomen kýishi Qazanghap Tilepbergenúlynyng 160 jyldyghy qúrmetine arnalyp ótkiziletin konferensiya «Týrki halyqtarynyng mәdeny múrasy» dep atalady. Dittegen maqsatymyz – týp tamyry bir halyqtar arasyndaghy yntymaqtastyqty nyghaytugha ýles qosu, oqytushylarymyzdyng tarihymyzdyng әuelgi bastauyn tany týsuine yqpal etu. Pikirimizdi naqtylay úghyndyrsaq, qazaqtardaghy muzykalyq ónerding týrleri, qoldanylatyn saz aspaptary ózge bauyrlastarda da bar. Aytalyq, noghaylarda qobyz, dombyra, bashkúrttarda, tatarlarda jәne qarashaylarda quray, haqastarda jetigen – olardyng últtyq әuen qúraldary. Sonday-aq, týrkilerding kómey әuezi dәstýrining san qily ýlgileri bolghanyn saha, tyva júrtynyng mәdeniyeti dәleldey týsedi. Qazaqta jyrlanatyn «Kóroghyly» jyry Anadoly týrikteri men týrkimenderding de foliklorlyq tól múralary sanalady. Ayta berse múnday aighaqtar tolyp jatyr. Demek, týp negizi bir ortaq ónerding baghzylyq әrtýrli belgileri, sarqynshaghy  tuystas әr halyqtyng jadynda, ruhany túrmysynda saqtalyp, býgingi kýnge sabaqtasyp keledi. Búlar – qazaq halqy mәdeniyeti arnasynyng tym terennen bastalatynyna búltartpas dәlel.  

Ghylymy jiyn myna baghyttar boyynsha josparlanyp otyr: Qazanghaptyng kýishilik mektebi, onyng týrkilik múrany sabaqtastyrudaghy ýlesi; ortaqtas kóne týrkilik aspaptar (qobyz, dombyra, sybyzghy, jetigen, shanqobyz, saz syrnay t.b.), olardy muzyka, óner mektepterinde oqytudyng ózektiligi; jyr aitu, әn ónerindegi ejelgi týrkiden jetken tamyrlastyq jәne sabaqtastyq (jyrshylyq, úzandyq, bahshylyq, manasshy t.b.), damytu joldary. Jiyn sony әr elden kelgen muzykant-oryndaushylardyng «Kóne týrkilik saryndar» atty konsertimen ayaqtalmaq. Mine osynyng bәri Aqtóbe óniri ústazdarynyng kóp jayttardy zerdeleuine ózindik sebin tiygizeri sózsiz. Ótkizilmek búl mәdeny sharanyng osynday paydaly jaqtaryn oilap qolgha aldyq. Konferensiyagha QR Bilim jәne ghylym ministrligining ókilderi, óz elimiz ben shetel ghalymdary, magistrler, izdenushiler, JOO studentteri, әdiskerler, pedagogtar qatysady dep kýtilude.

      – Ghylymy jiyngha keletin týrkilik ónertanu salasyndaghy myqty ghalymdardan kimder bar sonda?

      –  Konferensiyagha týrkilik ónertanu salasynyng enseli bilgirleri shaqyryldy. Birqataryn atap ótsek, olar:  Tyva Respublikasy ýkimetining janyndaghy Tyva gumanitarlyq zertteu institutynyng agha ghylymy qyzmetkeri, mәdeniyettanu ghylymdarynyng doktory V.ng. Suzukey, Baku Muzyka Akedemiyasy «Azerbayjan muzykasynyng tarihy men teoriyasy» kafedrasynyng oqytushysy, ónertanu ghylymdarynyng doktory, professor T.A. Mamedov, Qazan Memlekettik konservatoriyasy «Etnomuzyka jәne tatar muzykasy» kafedrasynyng mengerushisi, ónertanu ghylymdarynyng kandidaty, dosent L.I. Sarvarova, Bashqúrt Respublikasy Z. Ismagilov atyndaghy UGAY «Halyqtyq muzyka aspaptary» kafedrasynyng agha oqytushysy, qurayshy V.R. Elkibaev, ónertanushy ghalym T.M. Djaniy-Zade, sonymen qatar Qúrmanghazy atyndaghy Qazaq Últtyq konservatoriyasy foliklorlyq laboratoriyanyng mengerushisi, ónertanu ghylymdarynyng doktory S. Dәukeeva,  irgeli enbekterding avtory, professor S.A. Elemanova, M.O. Áuezov atyndaghy Ádebiyet jәne óner institutynyng agha ghylymy qyzmetkeri, ónertanu ghylymdarynyng kandidat B.J.Túrmaghanbetova, belgili dәuletkereytanushy, professor K. Saharbaeva t.b.   

      –  Búlardyng bәri de týrkilik muzykatanuda kóp is tyndyrghan esimderi belgili  jandar ghoy. Konferensiyada keleli mәseleler terennen qozghalatyny shýbәsiz... Búdan song jýzege assa degen ózge de josparlar, iydeyalar bar shyghar?

     – Bilim ornyn 12 jyldyq mamandandyrylghan óner mektebine ainaldyrsaq degen oi-arman bar. Jana aityp óttim, ol ýshin tiptik oqu ghimaraty kerek. Balalardyng qyzyghushylyghyn tudyrghan  mamandyghyna baulityn basqa da bólimderdi ashar edik... Qalay desek te qosymsha bilim beru úiymdarynyng úrpaq tәrbiyesindegi orny  airyqsha. Sózimizding kuәsi – mektebimizden jeti jyl tәlim alyp, sol óz mamandyghy boyynsha oquyn Oral, Almaty, Astana qalalarynda jalghastyryp jatqan shәkirtterimiz.

–  Sәniya Sansyzbayqyzy, Aqtóbe óniri ónerining tarihyna qosylatyn erekshe bir is jóninde asa qúndy hәm manyzdy súhbat berdiniz. Aldaghy ótetin týrki elderining mәdeny qúndylyqtary tarabyndaghy Halyqaralyq konferensiyagha sәttilik tileymin!

Súhbat qúrghan: Bóribay KÁRTEN,

QR Jurnalister odaghynyng mýshesi

Abai.kz