SONGhY RET SOGhYLGhAN QONYRAU

(Talasbek Ásemqúlov turaly bir ýzik syr)

Talasbek. Biz Talas deushi edik. Qazir ol – Talasbek Ásemqúlov. Esimine layyq qúrmetti Talasbek ózi jasady. Eshqanday shen-shekpensiz, syi-siyapatsyz. Jalpy ol óz baghasyn biletin. Sondyqtan barlyq pendeshilikten biyik túrdy.

IYә, ol óz mýmkindigi men quat-qarymyn biletin. Biz de biletinbiz. Endi angharsan, ózgeler de biletin kórinedi. Dostary da kóp eken. Soghan tang qaldym. Gazet betterindegi azanamalar... Onda jazylghan nebir asyl sózder... Talasbek oqysa... Meni júbantpady.

Biz qatar oqydyq. Ol әu bastan sayaq jýretin. Studenttik ómirding kórigin qyzdyrghan dumandy topqa qosylghan joq. Qolynan qaryny qampighan qara sómke eshqashan týsken emes. Talantty jandardyng syrahanalardan tabyluy ol kezde qalypty jaghday dep qabyldanatyn. Al biz Tolik (qazir ol belgili aqyn) ekeumiz ózimizding talantty ekendigimizge bek senimdi edik. Talasbek bizge qosylmaytyn. Talanttylargha degen onyng kózqarasy bizding ólshemmen ýilespeytin. Solay bola túra biz ózimizdi bir jippen baylanghan jandarday sezinetinbiz.

Kónil tórinde ornyqqan jandar jadynnan shyqpaydy. Saghynyp jýresin. Izdeysin. Ózimsinesin. Kóriskende kóz kýlimdeydi. Qauqyldasasyn. Keybir syrlar da býkpesiz aitylady. Talas biz ýshin sonday jan edi. Solay bola túra biz tonnyng ishki bauynday bolyp aralasyp kete almadyq. Biraz jyl kórshi túrdyq. Ýiine bir-aq ret bas súqtym. Ras, telefonmen sóilesip túrdyq. Keyde úzaq sóilesetinbiz. Birtindep onday sәt te siyreksidi. Ol jana dostar tapty. Eskiler... Olardyng bir-ekeuimen ketisti. Biz Tolik ekeumiz ara-aghayyndyqqa jýre almadyq. Onyng ýstine... IYә. Talasbek iylikpedi. Keshire almady. Songhy telefon soghysqanymyzda men sol «eski dostar әuenin» qayta qozghadym. Talasbegim jyly shyray tanytpady. Olargha qosa únatpaytyn taghy bir-eki jigitting atyn atady. Auyzgha ilinip-aq jýrgen jigitter. Talasbek únatpasa... IYә. Bir kәkir bar.

Osyndayda eske týsedi. «Kóshpendilerdi» ekeumiz qatar otyryp kórdik. Men kinony lepire maqtadym. Ol ýnsiz kelisti. Tek «Abylaydyng әkesin filosofiyalyq mәnge ie jan siyaqty qylyp jiberipti, ә» dep qoydy. Ekeumiz jyly qoshtastyq. Odan keyin...

Odan keyin sotta kezdestik. Qarsylaspyz. Jaulasushy ózgeler, daulasushy ekeumiz. Ol – Maghauinning kýiin kýitteydi, men – Shahanovtyng joghyn joqtaymyn. Sot sayyn aitysamyz. Bitpeytin dau. Talaylarmen bet shayystyq. Biraq ekeumiz dostyq kónildi ol daudan biyik qoydyq. Áyteuir «ishshay» despey taghdyrdyng ol synynan da aman óttik. Keyin...

Keyin «Jalyn» jurnalyna onyng asharshylyq turaly jazghan maqalasyn jariyaladyq. Ol múqtaj bolmasa da «Jalyn» jurnaly jariyalaghan Gh.Mýsirepov atyndaghy syilyqtyng laureatyn beru oiymda bar edi. Jospar ayaq astynan búzyldy. Ol kez bizding (M.Shahanov bastaghan topty aitamyn) «qazaqstandyq últtyn» aldyn alsaq dep dauryghyp jatqan kezimiz edi. Qas qylghanda Doshan Joljaqsynov deytin әrtis «Qazaq bolghannan, qazaqstandyq últ bolghan jaqsy» dep bizge qarsy soyylyn kóterip shygha kelsin. Biz oghan jan-jaqtan shabuyldap, baspasóz betinde tópelep tastadyq. Sol kezde Talasbek Doshangha ara týsti. Ol ara týsudi biz ózimizge qarsy shyghu dep qabyldadyq. Syilyq turaly oghan deyin sóz kóterip qoyghan maghan Múhang «Sening ana dosyn...» dep bastap biraz әngime aitty. Sózin «Ol әu bastan Maghauinshil bolatyn. Sen «ózgergen» degenge senip qalyp em» dep bir-aq ayaqtady. Talasbekting ózgergendigin men Múhana bәribir úghyndyra almadym.

IYә, ol ózgergen edi. «Ózgergendi» M.Maghauinge qatysty aityp otyrmyn. Ony songhy ret telefonmen sóilesken kezde de anghardym. Kónilinde kirbing boldy.

Talasbekting sol M.Maghauin kókesi tayauda Almatygha kelip ketti. Kósheden eki tayaq tauyp alghan eken, sony tarihy jәdigerge balap muzeyge ótkizdi. Men ózimning kókeme (M.Shahanovty aitamyn) «Jeltoqsandy kóterdim dep jýrgen sizde bir tayaq ta joq, al anau attasynyzda bir emes, eki tayaq bar» dep qyjyrta әzil aittym. «Tayaqsyz qalghanym ózimning de janyma batyp túr. Bolashaq úrpaq aldynda sol-aq batyr atala bersin. Qaytemiz, әiteuir aman bolsyn» – dedi kókem.

IYә, aman bolsyn. Qansha degenmen Talasbekting ústazy. Bizding de. Áytse de... Ózgermepti. Áli «men» deydi eken. Tәnirdi auyzgha jii alatyn bolypty. Biz ózimizdi «Múhang tәnirshildikti emes, Allany aityp otyr ghoy» dep júbattyq.

Aytpaghymyz... IYә. Songhy telefonda kóterilgen әngime bolatyn. Oghan deyin... Taghy bir mәseleni aita ketken jón siyaqty. Shyny kerek, Talasbek kesh tanyldy. Onyng kóp uaqyty kýiding jayyn kýitteymin dep ótip ketti. Kýy turaly kóp jazdy. Onysyn eshkim oqyghan joq. Oqylatyn dýniyeni ol keyin qolgha aldy. Shymyr dýniyelerdi shamyrqanghan kezde jazdy. Ol – baz bireuler shamyna tiygen kezde shamyrqandy. Shamyrqandy da jan-jaghyn qynynan suyrylghan qylyshtay jaypady. Tang qalmaghan adam joq. Sol kezde de telefon shalghan. «Oqydyng ba?» dedi. «Oqydym» dedim men. «Qalay eken?» dedi. «Maghauinshilep aitsam tynysym tarylyp, tilim baylanyp qaldy» dedim men. «Búl әli basy» dedi ol. IYә, ol kez Talasbekting Ásemqúlov bolyp jalpaq júrtqa tanyluynyng basy bolatyn.

Songhy sózge keleyik. Telefondaghy әngimege. Kóp bolsa dýniyeden ozarynan bir aiday búryn. Ýige telefon shaldy. Ol әngimening birsypyrasyn jogharyda aittym. Songhy sóz:

«Men Múhana (Shahanovty aitady) eshqashan qarsy bolghan emespin. Qalay qarsy bolamyn? Ol kisi mening «Atayy» degen túnghysh әngimemdi «Jalyn» jurnalyna jariyalaghan adam. Men Múhana әr kez qúrmetpen qaradym. Ózing bilesin, bayaghyda sottasqan kezimizde de Múhang turaly bir auyz auyr sóz aitqan joqpyn. Jeke basyna, shygharmasyna tiyisip, maqala da jazghan emespin. Mening sol kónilimdi Múhana jetkiz».

Talasbek osylay dedi. Men jetkizdim. Múhang riyasyz sendi. «Jurnalgha jariyalaugha maqalasyn súrap almadyng ba?» dedi. «Súradym. Beretin boldy»  dedim men.

Shynynda da súraghanmyn. Qalamaqy jaghynan úyatty ekenimizdi bilgen song «Men qazir jazghandarymdy tәuirleu tólep jýrgen song «Almaty aqshamyna» berip jýrmin» dedi. «Maghan eskisi de jaraydy» dedim men. Sol kelisimmen qosh aitystyq. Mәngige.

Aldyng jaryq bolsyn, Talas dos! Bizding kózimiz júmylghansha dúghasyz bolmassyn.

Qúdiyar BILÁL 

Abai.kz