Dindi shynayy imandylyqqa jaqyndatu mәselesi eshqashanda kýn tәrtibinen týsken emes. Aytalyq, jastardyng dinde adasuy - Abay zamanynda da bolghan. Poeziyasy men ghaqliya múrasynda Abaydyng Qúrandy teris oqyghan dýmshe molda, jalghan ústazdy syn tezine aluy, dinge qatysty aqyl-kenesteri kóptep kezdesui osymen óz týsinigin tabady.

Áriyne, osy kýngi ahual asqynyp túr. Din atyn jamylghan jat aghym ókilderi anqau, diny sauaty tayaz jastardy toryna topyrlatyp týsirude. Shyn músylmandyq nede ekenin bile almay, momyn kópshilik daghdaryp qaldy. Eger Abay ata tirilip ortamyzgha kelse, saqal qoyghan, kelte shalbar kiygen jigit-jelender men hidjabqa oranghan qyz-kelinshekter qapa bolatyn shyghar-au. «Úrpaghymnyng mening aqyl-kenesterimdi oqyp-toqymaghany nesi?» der. Býgingini kóre bilgendey: «Kimde kim imannyng neshe nәrsemenen kәmәlat tabatúghynyn bilmey, qansha jerden búzylatúghynyn bilmey, basyna shalma orap, pirәdar atyn kóterip, orazashyl, namazshyl bolyp jýrgeni - kónilge qalyng bermey túryp, jyrtysyn salghangha úqsaydy», - deydi mysaly (12-sóz).

Iman tazalyq, ghylym, әdilet jәne mahabbatpen kәmәlat tabady. Sol ýshin: «Qúdaytaghala qalbyna (arabtyng «qalb» sózi «jýrek» degen maghynany bildiredi) әrdayym qaraydy» (17-sóz)  dep eskertedi Abay.   Qúdayshylyq saqal, kiyimde emes, sol siyaqty meshitke qúr әnsheyin sәn kórip, ya eliktep kelu de bәhra bermeydi.  Iman búzyluy mýmkin. Úlytaudaghy súhbatynda Elbasy: «Dinge bas úryp jýrip, biz onyng teris jaghyna týsip ketpeuimiz kerek. ...biz búdan ajyrap, dindi shynayy imandylyqqa jaqyndatyp, onyng jaqsy jaghyn aluymyz kerek» dep qadap aitty. Búl Abaydyng «músylmandyq jýrekte» degenine túp-tura keletin keneuli oi-payym.

«Tek meniki jón, seniki teris» nemese «taza islam» dep el ishin ala tayday dýrliktirip jýrgender bilgenderi jón – Abay ilimi kemel de tolyq. Aqynnyng danalyghy dinge, onyng qaynar kózderine negizdelgen.  Endeshe ústazdy syrttan izdeuding qajeti shamaly.

                            Baly tamghan jas qamys,

                            Ormasanshy kókteyin!

                            Seni jaqsy kórmese,

                            Sener me edi sózine?

                           «Yapyrmay?...» dep terlese,

                           Ar emes pe ózine? (1891).

Abaydyng aldaghysh, jalghan «ústazdy» sókken búl sózderi qazir de ózekti.

Asan Omarov, abaytanushy

Abai.kz