Eki auyz sóz...

                                   I.  Shirkin, eger...

Jaqynda feysbuktan Sәrsenghaly inimning shanyraq qúrghanyn oqyp eki úday sezimge bólendim.

Áueli, әriyne,  quandym!.. Quanghanym – qyryq besten asqanda inim aqyry jar sýiip, otau tigipti. Qútty bolsyn!.. «Bas ekeu bolmay, mal ekeu bolmaydy»... Alla jar bolsyn!..

Sosyn eriksiz oigha qaldym... Oilanghanym – keshe qanday ek, býgin qandaymyz? Keshe kim edik, býgin kimbiz?!

Qazirgi kýni elimizde betke ústar bes-alty kýishi bolsa, sonyng biri – Sәrsenghaly Jýzbaev. «Áu» degenning bәri әnshi emes. Qúdaygha shýkir, qazaqta dombyry ústaghan jigitter az emes, biraq bәri «Shәmshi emes»...

Sәrsenghalidyng basqalardan taghy bir artyqshylyghy – dombyra men qobyzda birdey oinaytyndyghy.

Esime ótkendegi bir kezdesuimiz týsti. «Túragha, kýy shyghardym... Tyndap atyn óziniz qoyynyz!» - dep arnayy kelgen. Kóp otyrdyq. Kósile kýy tartyp, sheshile syr shertti. Talay әngimening basyn qayyrdyq. Keter kezde «Túragha, kýiden qadir, kisiden qayyr ketken zaman ghoy. Aytarymdy aityp, tartarymdy tarta almay jýrmin. Erteng kózimiz ketken song Sәrsenghalidyng sausaghyn kim baghalaydy?!» dep edi.

Aytpaqshy, kýiding atyn «Qayran dýniye» qoydyq!.. Oghan da birtalay uaqyt bopty.

«Qazaq radiosy» Almatydan Astanagha qonys audaryp, Sәrsenghalidyng da astanalyq bolghanyna ýsh jyldyng jýzi bolypty. Bәrimiz qatar keldik. Qúday jazdy – biz kóndik. Kónbegende qaytesin?!

Qazir kýishi inim «Shalqar» últtyq arnasynda – jýrgizushi-redaktor. «Nariydirgen», «Kýy – shejire» atty avtorlyq habarlary óner sýier qauymgha jaqsy tanys.

Qyryq beske kelgenshe qyz tappay jýrgen eshtenesi joq, jaghdayy bolmady. Qyryq bes jyl ómirining jartysynan kóbi kisi esigende ótipti. Pәter jaldaumen. Qazir de solay. Shyqpa, janym, shyqpa dep, ailyqtan ailyqqa zorgha jetedi. Jasyratyn nesi bar, bәrimiz solay!..

Sóitip jýrip uaqyt ótkizip aldy. Qansha degenmen el aldynda jýrgen adam. Namys kórdi me, kim bilsin? Belgili jaghday ghoy... Kisi jas kelgen sayyn jasqanshaq bola beredi. Keyin tartar kedergi de kóbeyedi. Týsinikti jәit. Dese de, eshten kesh jaqsy... Qayyrly bolsyn!..

Ýkimetten qayran joq. Memlekettik túrghyn ýy baghdarlamasyna iline almasy aitpasa da týsinikti. Birinshiden, «Qazaqstan» tele-radio korporasiyasy – Aksionerlik qogham. Ekinshiden, jana qúrylghan jas otbasy bolghanmen – jasy kelmeydi. Bayaghy sol – bitpeytin syltau. Qol jetimdi baspanagha biz siyaqty beyshara qazaqtyng qoly ólse de jetpeydi. Say saygha, bay baygha qúighan zaman.

Bir qyzyghy, Astanagha kelgen ýsh jylda ýsh pәter auystyrdym. Ýsheui de memlekettik baghdarlama boyynsha berilgen ýiler. Eger, shynymen, ýisiz-kýisiz jýrgen múqtaj adamdar bolsa, ózderi nege túrmaydy? Tang qalamyn. Súrastyryp kórsem, kóbi sonday. Búl bir ýlken bizneske ainalghan sekildi. Naryq sayasaty. Ýii – ýi, aqshasy aqsha jasap jatyr. Bir qazaqty bir qazaq talaghan zaman.

«Qayyry joq baylyqtan, el qonbaghan shól artyq»... Keyde oilaymyn, baylyq adamgha ne ýshin kerek? Áriyne, ýlken mýmkindikterge qol jetkizu ýshin. Al ol – qanday mýmkindikter? Oigha alghan isindi, algha qoyghan maqsatyndy oryndau. Jaqynyna, dosyna, júrtyna jaqsylyq jasau. Artynda qalar is bitiru.

Al bizding býgingi baylar qanday? «Jarly baygha, bay qúdaygha jetsem degen» atanjarys. Danghaza daraqylyq. Birinen biri asady. Ne elge, ne jerge qayyry joq!..

Qayyrsyz baylyq, kisiliksiz biylik qúmgha singen su siyaqty... Kózden ketken son, kónilden de óship, iz-týzsiz joghalady. Múrat sol bolsa, aldynnan jarylqasyn!..

Bir ghana isimen mәngilik qalghandar bar. Alysqa barmay-aq Ábdildanyng Múqaghaligha, Núrghisanyng Shәmshige jasaghan qamqorlyghyn alynyz!.. Eshqashan úmytylmaydy. Qazaq barda!..     

Qay baydyn, qay әkimning este qalaryn uaqyt kórseter. Bәrine – bolashaq tóreshi. Biraq bir dausyz shyndyq – qazaq barda, qazaqtyng kýii barda – Sәrsenghaly bar. Qazaq qalghan jerde – Sәrsenghaly da qalady!.. Sol kezde ertengi úrpaq «Búl qalay? Eli qayda, júrty qayda?!» demey me? Sonda ne deysiz?..

Jaqsynyng aty jaqsy is, ýlgili sózimen, ónegeli óneri men iri tirligimen qalady. Basqanyng bәri – aldamshy, ótkinshi nәrse.

Zúlqarnayyngha «Kýnning kózin kólegeylemey, bylay túr!» - demese, Diogendi býgin kim biler edi?!

Shirkin, eger mening qolymda sonday mýmkindik bolsa, toygha tartu retinde Sәrsenghaly inime ýy syilar em!.. Átten, qol qysqa!..

Degenmen, «Tóbesiz jer, egesiz el bolmaydy»... Sәrsenghaly inimning de eli, jeri bar. Kim biledi, biri bolmasa – biri estir, biri bolmasa – ekinshisi oilanar!.. Bizding elimiz, bizding jerimiz! Qasiyetti Sozaq júrty!..

                                              II.  Eger mende...    

«Deydi-deydi» әngime kóp. Biri anany, biri mynany aitady. Tengemizden qún ketti, elimizden syn ketti deydi. Biri atyn ózgerteyik dese, ekinshisi zatyn ózgerteyik deydi. Taghy bireuler tipti «Jýie ózgermey eshtene ózgermeydi!» deydi. Dúrys...

Qansha Ýkimet, qansha Parlament auysty. Eki premierimiz isti bolyp, qansha ministrlerimiz ben әkimderimiz úry bop shyqty? Qandy balaq qaraqshy atanghandary da az emes. Taghy ne qaldy?!

Eki auyz sóz... Tek jýie eshqashan ózgermeydi. IYә, iyesi ózgermey!..

 Qansha minsiz jospar jasasang da, nebir ghajayyp baghdarlama dayyndasang da – eshtene shyqpaydy.

IYә, niyet ózgermey!..

 Abay atam aitpaqshy, «Eger mening qolymda... zang kýshi bolsa», aldymen sony ózgerter em!.. Biraq onday zang qayda?!

Túrmaghanbet Kenjebaev – aqyn,

Qazaqstan Jazushylar jәne Jurnalister Odaghynyng mýshesi.

Abai.kz