Osydan on kýn búryn «Qazaqstan Respublikasy qashyqtyqtan baqylau apparatyna $1 mln júmsady» degen aqparat shyqty. Ókinishke oray búl aqparat BAQ tarapynan esh eskerilmey, arhivke kómilip kete berdi.

Onda: «Privacy International ece6i boyynsha, amerikandyq Verint Systems jәne izrailidyq NICE Systems Ortalyq Aziya memleketterine óz azamattaryn, oppozisiyany jәne dissiydentterdi alystan baqylap otyrugha arnalghan baghdarlamasyn satady.  Bizde osy mekemeler ózderining ónimderin Orta Aziya memleket ýkimetterine qalay beretindigi jәne qalay aqsha alatyndyghy  turaly da mәlimetter bar. Osy aidyng basynda hakerler komandasy (Hacking Teat) baqylaytyn baghdarlamasyn qamtamasyz etetin óndirushilerding ishinde jasalghandargha jýrgizilgen auqymdy búzu salmaghy  400 gigabayt bolatyn qyzyq mәlimetter berdi. Onyng ishinde,  Wired basylymynyng mәlimetterinshe, «audiojazba, e-mail jәne kod derekteri bar papkalar bar», - dep jazdy The Diplomat.

Olar sonday-aq, Citizen Lab belsendi úiymynyng tarapynan anyqtalghan eng tanymal derek «kompaniya ózderining alystan  baqylap otyratyn jýiesin Ózbekstan men Qazaqstangha satqany» turaly aqparat ekenin jazady. The Diplomat mәlimetterinshe, Qazaqstan oghan shamamen $1 mln jaratyp, hakerler komandasynan baqylap otyru jýiesin satyp alghan.

$1 mln qarajat bir memleket ýshin, bir shetinen, kóp te emes shyghar. Eger shynymen Memleketting qauipsizdigi ýshin júmsalsa, tipti, óte azdyq etui mýmkin. Alayda, memlekettik organdardyng osy apparatty dúrys paydalana alyp otyrghanyna kýmәn kóp. Sebebi, Qazaqstandy ishten ydyratqysy keletin týrli din atyn jamylghan ekstremister; әleumettik jelide arandatushylar; qoydan qonyr, qozydan juas qazaqty basynyp, últaralyq mәselege iytermeleytin ózge últ ókilderi; ózge elding tuyn qoghamdyq oryndarda әshkere kóterip jýretin, qazaqtyng jerin jyrmyshtaghysy keletinder... Qazaqstan Konstitusiyasynda arnayy jazylyp, asa joghary memlekettik qúndylyqtar bolyp tabylatyn qasiyetti baptargha mýlde qayshy әreket etip jýrgen el «azamattary» qoghamda kóp. Solardy bәrinen búryn Qazaqstannyng bayandy, myzghymas tәuelsizdigin tileytin qazaqtar әshkerelep, BAQ betterinde, әleumettik jelilerde jazyp jatyr. Tipti, qúzyrly oryndargha jekeley hat tapsyryp jatqan sergek azamattar da jeterlik.

Birqatar mysaldar bereyik:

Biylghy mamyrda, Aqtau qalasy, 7  yqshamaudany, Kaspiy tenizining jaghajayyndaghy konsertte eki әiel Resey tuyn jelbiretti. Viydeodan kóringendey «Qazaqstan — mening jerim» dep әn salyp túrghan adamnyng janynda eki әiel Resey tuyn jelbiretip túr.

Taghy da biyldyng mamyry. Qostanay qalasyndaghy «Geolog» sayajayynda Reseyding Tuy jelbirep túrdy. Elshilikterde ghana ilinetin  Tu sayajaydaghy ýiding aulasyna tigilgen.

Oqyrmannyng esinde bolsa, biylghy jyldyng mamyrynda(II Dýniyejýzilik soghysta SSSR-ding Fashistik Germaniyany jengenin toylaytyn kýnde) Uraliskde (Oral qalasy ghoy) Jenis kýnine arnalghan avto sheru ótti. Qanday avto sheru deysiz ghoy? Ol sheru tartqyshtardyng "Spasibo dedu za pobedu", "Na Berliyn", "Pomnim y gordimsya!", "Za Stalina!", "Spasibo babule za metkie puli" degen jazularmen bezendirilgen kóligin júrttyng aldynda әbden kólbendetkenin búghan deyin jazghanbyz.

Al, myna suret 2014 jylgha tәn. Búl jyly da, Oralda tәuelsiz Qazaqstan túrghyndary «Stalin ýshin!» dep úrandatty. Oraldaghy avtosheruding jalghasy ispettes kórinis Petropavlda da aina-qatesiz qaytalanghan.

«Ya - russkiy imperialist» dep qoghamgha ashyq jar salyp, Resey ýshin «Otqa da janam, sugha da batam» dep qúrbandyq shalyp jýrgen Ermek Taychiybekovti qayda qoyamyz? Irisi bar, úsaghy bar (bir elding tәuelsizdigine qol súghu qylmysynyng ýlken-kishisi bolmaydy da) osynday myng mysal tabylady. Tachiybekov әli tayrandap jýr. Áleumettik jelidegi paraqshasynda imperiyalistik ýgit-nasihatyn emin-erkin jalghastyryp keledi.

Jogharydaghy jәiitterge mýlde kóz júma qaraghan qúzyrly organdar (osylardyng qúzyry nege jetetinin týsinbey-aq qoydym) Jandos Qúrmanbaevti qalay kóre qalghan?! Tughan jerinde ózining memleketining tuyn jelbiretken azamatqa QR «Ákimshilik qúqyq búzushylyq turaly» kodeksining 458-baby boyynsha memlekettik tudy zansyz paydalandy degen aiyp taghyldy. Somasy 396 400 tenge bolatyn aiyppúl da salmaq boldy.

Kóp qarajat júmsalghan qyraghy apparat, biluimzshe, oppozisiyany jәne dissiydentterdi baqylaugha alu ýshin kerek eken. Bizde oppozisiya qaldy ma ózi? Dissiydentterding bәri týrmede jәne shetelderde emes pe? Sonda biylik jogharydaghyday eldi bólshekteushi «iydeyalogiyasy nauqas» adamdardy kórmese, kimdi andymaq? Kimnen qorqady ol?

Núrghaly Núrtay

Abai.kz