Resmy derek kózderining aituyna qaraghanda, qanqasy sayyn dalada qalghan kiyikterding sany 132 mynnan asady. Al 2014 jylghy mәlimet boyynsha elimizde bókenderding sany 256,7 myng bolghan eken.

Parlament palatalarynyng birilesken otyrysyna kelgen Bilim jәne ghylym ministri Aslan Sәrinjipov kiyikterding qyryluyna baylanysty eshqanday ghylymiy-zertteu júmystary jýrgizilmegen, jýrgizilse de ayaqsyz qalghanyn rastay kelip bylay dedi: 

—Kiyikting qyryluyna baylanysty bizde arnayy ghylymy joba bolmapty. 1981jyly jәne 1984 jyldary qyrylghan kiyikterding sany 180-250 myngha jetken.  Al, 1988 jyly 440 myng kiyik óldi. Biraq, sol kezde de ghylymy zertteu júmystary  jýieli bolmaghan edi. Sondyqtan 2001 jyly ghylymy joba qolgha alynghan. Ýsh jyldyng ishinde kikterding qyrylu sebebi anyqtalyp, 6 týrli vaksina shygharyldy.  Biraq, ol júmysty jalghastyru ýshin klinikalyq testileu kerek. Oghan 1-2 jyl ketedi. Qosymsha qarjy qajet. Biz Auyl sharuashylyghy ministrligimen birlesip, osy jobany kelesi jyldan bastap jýzege asyra bastaymyz.

Bilim jәne ghylym ministri «qosymsha qarjy qajet» degende, Mәjilis deputaty Erbolat Múqaev songhy jyldary kiyikterding qyryluyn anyqtaugha respublikalyq budjetten  332 million tenge qarjy bólingenin aityp qaldy. Sonda, osynsha mol qarjy qayda júmsalyp kelgen? Búl súraqqa kim jauap beredi?

Jogharyda resmy derek kózi, qyrylghan kiyikterding sany 132 myng dese, qogham belsendisi Maqsat Iliyasúly «134 mynnan asady» deydi. Saytymyzda ýzbey jariyalanyp kele jatqan «Shynydyq ekspedisiyasynyn» joljazbasyna ýnileyik (ekspedisiyanyng kýndeligin myna siltemelerden tauyp oqy alasyzdar: http://abai.kz/post/view?id=3714; http://abai.kz/post/view?id=3742; http://abai.kz/post/view?id=3774):    

Qostanay oblysynyng Amangeldi jәne Jangeldin audanyndaghy jaghdaylar turaly biraz aqparat berildi dep oilaymyz. Desek te, Jangeldin audanynda bolghandaghy eng negizgi aitatyn mәsele, elimizdegi barlyq qyrylghan kiyikterding sany resmy jariyalanghanday 134 000-nan әlde qayda kóp ekeni anyq boldy. 

Sebebi, «Shyndyq ekspedisiyasy» Jangeldin audanynyng birneshe eldi mekenderin aralap, halyqpen kezdesu barysynda dalada taghy 5000 kiyikting ólgeni turaly aqparat aldy. Tipti, el ishinde ol 5000 kiyik songhy birneshe kýn ishinde qyryldy degen sóz de bar.

Sonymen birge Amangeldi men Jangeldin audanynyng basshylary dereu jergilikti halyqty jinap, qyrylghan kiyikterding ólikterin shúghyl kómip jatyr degen de aqparat týsti bizge. Audan әkimining Apparat basshysy audan әkimi men onyng orynbasarlary sol kiyik kómu júmysynda jýrgen kórinedi.    

Búl jaghdaydy kórip, naqty kóz jetkizu ýshin, ekinshi jaghynan audan basshylarymen «oqigha ortasynda» kezdesip, súhbat alyp, mәn-jaydy týsinu ýshin  jolgha shyqtyq. Dala joldarynyng nasharlyghy sonshalyq, asty biyik, jýrdek avto kólikting ózi jete almay, kólik auystyrugha tura keldi.

Týngi on ekiler shamasynda kiyik kómuge ketken adamdar keri qayta bastady. Auyr jýk mashinalary men traktorlar, shaghyn avtokólikterdi toqtatyp, mәn-jaydy súraghanymyzda 5000 kiyikting týgeldey kómilip bitkenin, barghan barlyq adamdardyng keri qaytqanyn estidik. Al sol jigitter «әkim men onyng orynbasarlary 8 mashinamen  artta kele jatyr» dedi. Alayda әkimning «kortejin» kezdestire almadyq. Ne de bolsa dep algha tarta berdik.

Qansha qiyndyq bolsa da, jergilikti halyqtyng kómegimen, nәtiyjesinde kiyikter qyrylghan aimaqqa da jettik týndeletip. Týnimen ashyq dalada qonyp, tang ata jan-jaghymyzgha qarap, bir-eki qyrdy asqanda әr jerde shashylyp jatqan kiyikterding ólekselerine tap keldik.

Eki jaldyng ortasyndaghy jazyq oipanda shamamen әrbir 25-30 metr jerde, key jerde odan da jiyirek, kiyikterding óligi shashylyp jatyr, negizinen analyq bas. Biz 30-40 minuttay aralap, 42 kiyikting óligin fotogha  týsirdik. Odan әri aralap, sanap shyghu mýmkin bolmady. Kiyikterding óligine qarap, olardyng keminde birneshe apta  búryn ólgenderin bayqadyq.  Auyl adamdary  aytqan 5000 kiyikting songhy eki-ýsh kýnde qyrylghany turaly mәlimet rastalmady.

(Kiyikter qyrylghan dalada suyrlar da ólip jatyr. Sonda olar da "qystan kóterem shyqan ba?" deydi ekspedisiya mýsheleri).

Sonymen, 5000 kiyik kómilgen song osynsha ólikting jatqanyna qarap, qyrylghan kiyikterding sany býginge deyin jariyalanghan sannan әlde qayda kóp ekenine kóz jetkizdik. Sayyn dalada әli kómilmey, kórinbey  jatqan kiyik ólikteri on myndap jatuy mýmkin-au degen oigha keldik.

Audandaghy birneshe eldi mekender men sharua qojalyqtaryn aralau barysynda mal shyghynynyng da ótken jyldan әlde qayda kóp ekenin bildik.

Alayda audan әkimdiginen resmy aqparat alu mýmkin bolmady. Jergilikti  әkimder Preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyn  memleket pen biylikting halyqqa esep berip otyruy qajettigin jәne aqparattardyng halyqqa qol jetimdi boluyn qamtamasyz etu turaly tapsyrmalaryn әli esty qoymaghan siyaqty. Áriyne, jer shalghay, «bәrine aua-rayy kinәli...»          

Maqsat Iliyasúly,

«Antiygeptiyl» qozghalysynyn,

«Shyndyq ekspedisiyasynyn» mýshesi.

Abai.kz