Jaqynda qazaqstandyq nur.kz sayty óz oqyrmandary arasynda songhy uaqyttary elimizde oryn alghan ekonomikalyq jaghdaylargha baylanysty Qazaqstannyng enbek naryghyndaghy ózgerister azamattardyng qalta kiristerine qalay әser etkenin anyqtaghan.  Sayt jýrgizgen arnayy saualnamanyng qorytyndysy boyynsha qazaqstandyqtardyng basym kópshiligi óz jalaqylaryna kónilderi tolmaytyndyqtaryn jetkizgen.

Saualnama nәtiyjesinde, respondentterding  85%-y resmy mekemelerde júmys isteytinin, al qalghan  15%-y kelisidey qyzmetterde tirkelgenin kórsetken.

Qazaqstandyq enbekkerlerding  5%-y eshbir jerde resmy tirkelmegen bolsa, dauys berushilerding 4%-y ózderine qyzmet isteytini jetkizgen. Al qalghan  6% dauys berushiler esh jerde júmys jasamaytyn bolyp shyqqan.

Al jalaqy alu mәselesinde  76.8% dauys berushiler resmy bank jýiesi arqyly tolyq jalaqymen qamtamasyz etilgen bolsa,  taghy  15.7% júmyskerler enbekaqylarynyng jartysyn ghana resmy mekemeler arqyly, qalghan jartysyn «konvert» arqyly alatyn bolyp shyqty. Saualnama nәtiyjesinde, tek 4.9% dauys berushiler jalaqylaryn tolyqtay beyresmy resurstardan alatynyn aitqan.

Sonday-aq, júmyskerlerding 95.3%-ynyng  jalaqylary valiuta baghamyna baghynbaytyn bolyp shyqty. Al saualnamagha qatysushalyrdyng  2.4%-ynyng jalaqylary tenge baghamyna tikeley baylanysty eken. Tek respondentterding 1%-ynyng ghana jalaqylary shetel valiutasymen esepteletin bolyp shyqty.

Sonymen qatar, ótken jylmen salystyrghanda 2015 jyly qazaqstandyqtardyng 54.5%-nyng jalaqylary ózgermegen eken.

Saualnama qorytyndysy kórsetken taghy bir mәsele, ótip bara jatqan 2015 jyly 60.5% qazaqstandyqtardyng jalaqylary uaqyty tólenbegen. Taghy 14.3%-ynyng enbekaqylary aitarlyqtay uaqyt  keshiktirilip tólense,  15.3% qazaqstandyqtardyng jalaylary key uaqyttary ghana keshiktirilgen. Tek 10% qazaqstandyqtardyng ghana enbekaqylary uaqytynan mýlde keshiktirilmegen bolyp shyqty.

Saualnama qorytyndysy boyynsha, 11.4% qazaqstandyqtar óz jalaqylaryna razy ekendikterin jetkizse, qalghan 88.6%  enbekkerler jalaqylaryna mýlde kónilderi tolmaytyndyqtaryn bildirgen.

Taghy bir doghal derekke nazar audarynyzdar. QR Statistika komiyteti Qazaqstanda 2015 jyldyng qantar-qazan ailary aralyghynda júmyssyzdar sany 441 myng adamnan asty, dep habarlady. Komiytetting osy jylghy on aidaghy mәlimetteri boyynsha, júmyssyzdyq dengeyi enbekke jaramdy halyq sanynyng 4,9 payyzy bolghan eken.
Álbette, dәl osy doghal derekke dau aitar adam tabylady: «Óz kýnin ózi kórgen halyqty qay qisapqa qosasyz?» – deytin.

Ony da eseptep kóreyik.

Taghy da sol resmy statistikalyq aqparat boyynsha, Qazaqstanda 2,7–2,8 million mólsherde «óz kýnin ózi kórgen» halyq bar. Búl jalpy halyqtyng – 15, al enbekke jaramdylardyng – 30 payyzy. 

Osy 30 payyzdyng teng jarymyna juyghy (1,4 million adamnyng many) – azyn-aulaq maly men egistik jeri bar sharualar. Olarda ay sayyn alyp túratyn túraqty jalaqy joq. Maly – semirgende, egini – piskende satyp, auzy az-maz aqqa jarityn «kýn kórushiler». Al qazirgi reseylik jәne belorustik azyq-týlikting qazaqstandyq naryqqa jappay ekspansiya jasau jaghdayynda ol sharualar óndirgen et pen egin qara baqyrlyq qúny joq kýige týsti. Endeshe osy 1,4 million adamnyng arasynda «óz kýnin ózi kórushiler» kóp bolmasa kerek.
Al enbekke jaramdy halyqtyng qalghan jartysy (ol da 1,5 million adamnyng tóniregi) – qala-daladaghy bazar saudagerleri, bazar-vokzalda arba sýireushiler, 30–40 myng tengeni tirshilik sanaghan «ohrannikter», qúrylysqa qaraday jaldanghan janbaghyldar. Sol 1,5 millionnyng arasynda «óz kýnin ózi kóredi» degen patent qolyna zorlyqpen berilgen shemishke men bәlish satushylar bar.

Aytpaqshy, jaqynda, Qazaqstanda halyqtyng әleumettik osal toptaghylarynyng sany 1 mln adamgha deyin artuy mýmkin, dep mәlim etti QR densaulyq saqtau jәne әleumettik qorghau ministri Tamara Dýisenova hanym.

«...Negizgi azyq-týlik týrlerine baghanyng kóteriluinen kelip, biz osal toptaghy adamdar sany artady dep kýtemiz. Olardyng sany 1 mlngha jeter dep oilaymyz», – dedi T. Dýisenova dýisenbi kýngi ýkimet otyrysynda.

«Halyqtyng osal toby» degenimiz kim nemese kimder? Ministrding mәimónkelep, «osal» degeni – kәdimgi kedeyler. Olar ózdiginen «osal» bolayyn degen adamdar emes, el biyligi jýrgizgen synarjaq sayasattyng saldarynan kedeylikting kebin kiygen halyq.

Býginde múnday «osal» halyqtyng naqty statistikasy joq. Eger resmy derekterding degenin mólsherge alar bolsaq, búl sanatqa Qazaqstandaghy әleumettik qorghausyz qalghan halyqty jatqyzugha bolady. Olardyng resmy statistikasy 700 myng adamgha juyq. Búl sanatqa 500 myngha juyq júmyssyzdardy tolyghymen qossaq, «osaldardyn» orta sany 1,2 milliongha jetip jyghylady.  

Endi oghan jogharydaghy óz jalaqysyna kónili tolmaytyn 88 payyz qazaqstandyqty taghy qosynyz.

Týiin: Jogharyda mysalgha keltirgen ýsh birdey doghal derek eshqanday da sypsyng sóz emes. Shyndyq. Naqty faktiler. Endeshe, múnday keri kórsetkishke jetip otyrghan Qazaqstanda jylyna 100 million tonnagha juyq múnay óndiriletinin eskersek, elding ekonomikalyq sayasaty eshqanday syn kótermeydi degen sóz. Dәl osy jaghdayda Kәrim Mәsimovting ýkimeti daghdarysqa qarsy jospar jasaugha endi ghana kiriskenin eske alsaq, «osal» kýnimizge de zar bop qalar kezimiz kelip qalghanyn op-onay bayqaysyz.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz