Suretshi, aqyn, kompozitor Ersayyn Qayyrlyúly Japaqtyng QAZAQ HANDYGhYNYNG 550 JYLDYGhYNA ARNALGhAN «MENING MEKENIM – MAMYRAJAY» atty kórmesi ótedi. Shara qarasha aiynyng 6-synda Almaty qalasyndaghy «Grecheskaya taverna» meyramhanasynda bolady, - dep habarlaydy Abay-aqparat.

Men, Ersayyn Qayyrlyúly Japaq, dýniyege 1961 jyly 15 qantarda keldim. Mektepte 6 synyptyng oqushysy bolghan jasymda óleng shygharudy bastap, arasynda olardy qaghazgha týsirip qoyatynmyn. Al muzyka tuyndylaryn, kóbinese әn shygharumen 20 jasymnan bastap shúghyldandym. Qazirgi tanda notagha týsirilgen 100-den   astam әnderim bar. Suret salu da sol 20 jasar kezimnen bastau alady deuge bolady. 

Estoniyanyng Narva qalasynda әsker qatarynda jýrgenimde (1978-1981) ózim qyzmet etken rotanyng kazarmasyn mozaikamen bezendirgen bolatynmyn. Al muzyka men beyneleu ónerin týbegeyli úshtastyrghanym 1995 jyldan bastaldy. Almaty qalasyndaghy «Voyadjer», «Úlar», «Suretshiler ýii», DHV (Kórkem kórmeler diyreksiyasy), «Tәnir-Úmay» atty galereyalarda birneshe jeke kórmemdi, sonday-aq ózim úiymdastyrghan «Van-Gogtyng qúlaghyn kesu aksiyasynyng 111 jyldyghy» (1999), «Aqyn, batyr Mahambet Ótemisovting 200 jyldyghy», kompozitor Shәmshi Qaldayaqovtyng 70 jyldyghy qúrmetine «Letnie melodiiy» atty jәne t.b. kórmelerdi ótkizdim.

Mening kórmelerimde әrtýrli muzykalyq toptardyng óz ónerlerin ortagha salatyny ózindik bir dәstýrge ainaldy. Kezinde әnderine ózim sóz jazghan «Ýrker» toby qazir Europagha, tipti, әlemge tanymal. Olardyng «Nauryz», «Án-meken», «Saghynysh sazy», «Túran eli», «Besbarmaq», t.b. әnderining sózin men jazghan edim. Qazirgi tanda osy toptan enshisin alyp, jeke shygharmashylyqpen ainalysyp jýrgen Dәuren Syzdyqovtyng jobalaryna atsalysyp, әnderining sózin jazyp berip jýrmin. Sonday-aq, kompozitor Baqtiyar Amanjolovtyng ta kóptegen әnderine sóz jazghan bolatynmyn. Ekeuimizding búnday shygharmashylyq baylanysymyz әli de jalghasyp keledi. Al, ózimning әnderimdi naqyshyna keltire joghary kәsiby dengeyde oryndap jýrgen әnshi Azamat Nәdirbekovpen birlesip, oigha alghan jobalarymyz tipten kóp. Mysaly, ol mening әnderimdi jeke bir disk retinde shygharghysy keledi. «Mamyrajay-Muzyka» atty konsepsiyamnyng ayasynda ekeuimiz birlesip, 2009 jyldyng jazynda Latviyada ótetin óner jәrmenkesine aparsaq degen oiymyz bolghan. Sol jerde ózim shygharghan әnderdi jәne  olargha ýndesetin kartinalarymdy qatar qoyyp, eki týrli ónerding ózara jarasymyn pash etpek boldyq. Al Azamat Nәdirbekov sol әnderdi kórme ayasynda últtyq aspaptarmen (naqtyraq aitsaq, dombyramen) oryndaytyn bolghan.

Búnday ýrdis – әlemge әigili suretshilerding shygharmashylyghynda búrynnan jarasymdy sabaqtastyghyn tapqan belgili kórinis. Maghan olardyng ómiri, óneri, әsirese, shygharmashylyq kredosy únaydy. Mysaly, orys beyneleu ónerining maytalmany Konstantin Alekseevich Korovin ózining kóptegen tuyndylaryn muzykamen baylanystyrady. Ataqty kompozitor  P.I. Chaykovskiyding «Faust», «Konek-Gorbunok», «Shelkunchiyk» atty tuyndylary onyng «Buyrqanghan teniz jaghasyndaghy raushangýlder», «Parij kafesi», «Parij bulivary» atty aituly kartinalarynyng dýniyege keluine sep bolghan. Ónertanushylar búl jóninde bylay dep pikir bildirgen: «Osy jyldary onyng stanoktyq syrshyrayynyng suretshi shygharmashylyghyna búrynnan da tәn aighaylaghan dybystary men keng qúlashty jazu mәneri keyde shekten shyghyp ketip jaty». Onyng Rimskiy-Korsakovtyng «Altyn әtesh» operasyn Turindik opera teatry ýshin bezendirui orys muzykasy men últtyq tól mәdeniyetke degen yqylasyn bildirgendey edi. Ómirining songhy jyldary ol Europa, Amerika, Aziya jәne Avstraliya qúrlyqtarynyng iri teatrlarynda jemisti enbek etti. Onyng shygharmashylyghy jóninde K.F. Yuon mynanday tamasha pikir bildirgen bolatyn: «Korovinning syrshyrayy suretshining baqyty men ómir quanyshynyng beyneli kórinisi ispettes. Álemning barlyq boyaulary ony qyzyqtyrdy hәm oghan meyirlene qarady».

Maghan sonday-aq ózining beyneleu ónerin muzykamen úshtastyrghan orys suretshileri − Andrey Petrovich Ryabushkiyn, Vladimir Evgrafovich Tatlinning ómirleri óte qyzyqty da taghlymdy bolyp kórinedi. V.E. Tatlin − ejelgi trubadurlar siyaqtanyp kóshpeli muzykalyq toptarmen Europagha deyin qydyrystap baryp túrghan, ónerding sintezdik baghyttarynyng damuyna ýlken ýles qosqan suretshi.

Al kóptegen muzykalyq etudter, simfoniyalyq shygharmalar jazghan litvalyq kórnekti muzykant, ataqty suretshi Mihail Konstantinovich Churlenisting ómiri men óneri meni erekshe tebirentedi. Ol aitqan ghoy: «Álem maghan úly simfoniya siyaqty bolyp kórinedi, al adamdar sondaghy notalar ispettes». Onyng «Kóktem sonatasy», «Jaz», «Álemdi jaratu», «Raygardas» triptiyhi siyaqty suretteri jәne «Kýn sonatasy», «Jaz sonatasy», «Piramidalar sonatasy», «Mún» atty muzykalyq tuyndylarymen sabaqtas. M.K. Churlenis bylay deydi: «Men ózimning búrynghy jәne bolashaqtaghy júmystarymnyng bәrin Litvagha arnaymyn dep sheshtim». A. Saviskastyng mynaday bir sózi bar: «Halyq muzykasy men poeziyasynan nәr alghan óz iydeyalaryn kórsetu ýshin Churlenis ózining osy, M. Gorikiyding sózimen aitar bolsaq, «muzykalyq syrshyrayyna» birden bir jaramdy formany taba bildi. M. Gorikiy Churlenis ónerining mazmúny − armandy, qiyaldy, romantikany jәne onyng iyirimderi − yrghaq pen sazdylyqty óz qamqorlyghyna alghan edi. «Maghan Churlenisting únaytyn jeri, − degen bolatyn ol, − búl kisi meni әdebiyetshi retinde oilanugha mәjbýrleydi!»

Mening janyma jaqyn, bәlkim, sonysymen de bolar, әiteuir,  ózi de, óneri de, erekshe únaytyn suretshiler kóp-aq. Mysaly, qazaq beyneleu ónerine ózindik avangardtyq baghytpen kelgen Oral ónirining tumasy, balet-muzykalyq oqudy Sankt-Peterburgte bitirgen, ataqty suretshi, mening ústazym Sәken Ghúmarovtyng «Muzykalyq reste» atty muzykagha arnalghan suretter toptamasynyng mәn-maghynasy turaly men birneshe mәrte qalam terbedim.

Sonday-aq, óz suretterin muzykalyq shygharmalar qoyyp salatyn, qazaqtyng rulyq tanbalarynyng sakraldyq syryna arnalghan «Tanba» atty suretter siklin jazghan suretshi Abdrashit Sydyqanovtyng da tuyndylary yrghaq pen әuenge túnyp túrghan dýniyeler.

Ataqty gruzin suretshisi Nikolay Pirosmanishvily ózining «Ánshi Margarita» atty tuyndysyn muzykagha degen sheksiz qúshtarlyqtan tughyzghan. Al, Alla Pugachevanyng oryndauyndaghy «Milliony alyh roz» әni suretshining ómirindegi bir epizodqa arnalghan.

Maghan ónerding birsaryndylyghynan góri, onyng egizdigi, segizdigi, әrjaqtylyghy únaydy. Mysaly, ýndi aqyny, filosofy, romanist-jazushysy Rabindranat Tagor suret saludy 60 jasynan bastap qolyna alghan. Sonyng ózinde artyna beyneleu ónerining 3000-nan astam bagha jetpes tuyndylaryn qaldyryp ketti.

Mening kartinalarym men shygharmashylyq konsepsiyam turaly ónertanushy Irina Petrovna Yuferova bylay dep jazghan bolatyn: «Kórneki bolmys kónilding kók dónenining kýshimen qúbylyp sala beredi, sol sebepti emin-erkin, tura djazdaghyday, syrshyraylyq suyrypsalmashylyq tuyndaydy: syzyqtar әntek iyrelendeydi, janyp-óshken boyaular qaqtyghysy oryn alady, shym faktura diril qaghyp, týrden týrge bayau almasyp jatady…».

Al, ónertanushy, suretshi Ámir Jalynúly Jadaybaev bylay dep jazghan edi: «Ersayyn Japaq 1999 jyldan beri «Mamyrajay» atty bir ataumen biriktirilgen kóptegen kórmelerding úiymdastyrushysy boldy, ol kórmelerde qazirgi zamanghy qazaqstandyq jәne sheteldik suretshilerding tuyndylary kórsetilgen edi. Osy kórmelerding ortaq maniyfesti retinde Japaq óz iydeyasyn bylay jetkizgen bolatyn: «Mening armanym, ol − býkil adamzattyng armany: qoy ýstine boztorghay júmyrtqalaghan Jerúiyq. Álemge Úly Ýilesim − Muzyka, Syrshyray jәne Súlulyq ýstemdik etsin!»

Abai.kz