2016 jyldyng aqpanynda Dýniyejýzilik bank pen PISA-tyng (Programme for International Student Assessment, PISA)  birlese otyryp jýrgizgen zertteuining qorytyndysy jariyalandy.

Atalghan úiymnyng esebi dýniyejýzi elderining sauattylyghyn kórsetedi eken. Búl úiym óz zertteuinde әlemning әr týrli memleketterinde orta mektepterde oqityn 15 jasqa deyingi oqushylardyng bilim dengeyining koefiysentterin shygharghan.

Sonymen, PISA zertteulerining qorytyndysy boyynsha, Qazaqstandaghy oqushylardyng sauaty Reseymen salystyrghanda eki esege tómen bolyp shyqqan.

Orta jәne jalpy bilim beru mekemelerindegi (mektepter) oqushylardyng 58 payyzy beysauat bolyp shyghypty. Eng soraqysy sol – Qazaqstan mektepterinde oqyp jýrgen, alayda, bazalyq bilimdi de mengermegen oqushylardyng kórsetkishi 55 payyzdy qúraghan.

Odan әri qaray, PISA Qazaqstandaghy qazaq jәne orys mektepterin salystyrghan. «Qazaqstanda oqushylar eki tilde bilim alady. Biri memlekettik – qazaq tili bolsa, ekinshisi qarym-qatynastyng tili – orys tili. Qazaqstan mektepterinde eki tildi oqushylardyng aiyrmashylyghy – memleketting ishki geografiyalyq erekshelikterine emes, etnolingvistikalyq erekshelikterine sәikes alshaqtay beredi»,-deydi bayandamada.

Halyqaralyq sarapshylar, qazaqstandyq bilim beru jýiesindegi negizgi problema dep – etnolingvistikalyq faktordy kórsetedi.

Ótken joly QR Bilim jәne ghylym ministri Erlan Saghadiyev myrzanyng da mysal keltirip aitqany osy aiyrmashylyq bolsa kerek. Atalghan úiym (PISA) Qazaqstandaghy qazaq tildi mektepterdegi oqushylardyng bilimi ózgelermen salystyrghanda 2 esege artta qalghan dep kórsetedi.

«2009 jylmen salystyrghanda qazaq tildi orta mektepterdegi bilim dengeyi orys tildilermen salystyrghanda 88 balldy qúrapty. Búl degeniniz – shamamen 2 jyldyq artta qalu eken. Al, 2012 jyly búl kórsetkish 20 ballgha qysqarghan. Búl aiyrmashylyq Qazaqstandaghy qay mektepting audsayder ekenin kórsetedi»,- deydi bayandamada.

Desek te, PISA atalghan bayandamasynda Qazaqstandaghy mektepterding bilim beru mýmkindigin, oqushylardyng bilim dengeyin qanday derekterge sýiene otyryp jasaghany turaly naqty derekter keltirmeydi.

Osy arada esterinizge sala keteyik, 1990 jyldardyng basynda júrt balasyn jappay qazaqtilinde bilim beretin mektepterge qaray jeteley jónelgende, «qazaq mektepterindegi bilimning dengeyi tómen» degendi orystildi baspasóz birinen biri ilip alyp, aqyrynda qoghamdyq pikir tughyzyp qana qoymay, bilim-ghylym salasyndaghy reformalargha deyin yqpal etip, biylikting ústanymyn da ózgertip tynghan edi. Sonyng saldarynan orys tilinde dәris oqytatyn mektepterding bazasy kýsheyip, qazaq mektepterindegi ahual onalmady. Qarakóz qazaq balasy әli kýnge eki, key mektepterde ýsh auysymmen oqyp jýr. Múnday jaghdayda, әriyne, bilmining sapasynda kemdik boluy mýmkin. Bir tanqalarlyghy BGhM-ning basyna kelegenderding bәri reformalar men eksperiymentter jasap janyqqanymen qazaq mektepterining materialdyq bazasyna, ýlken qalalardaghy qazaq mektepterining sanyn kóbeytuge, ana tilinde oqyp, bilim nәrine suysyndaugha talpynghan jas úrpaqqa jaghday tughyzudy oilap, bas qatyrghan emes. Endi mine... qazaq mektebinde oqityn qazaq balasyn qatar qúrbysynyng aldynda qorlap, onyng bilimining kemdigin Álemdik bank pen  PISA arqyly әlemge pash etip, masqaralaugha kiristik. Búl nauqannyng basynda jaratylystanu pәnderin aghylshyn tiline qotaryp, dýniyening tarihyn oryssha oqytamyn dep otyrghan bas pedagogymyzdyng ózi túrghan siyaqty. Qysqasy, PISA-tyng auzyna sóz sap bergende Saghadiyev shyghar degen oidamyz.

P.S. Aytpaqshy, biz PISA-tyng bayandamasy turaly biligimiz kelip, birneshe mektep újymyna qonyrau shalyp kórdik. Bizge jauap bergen mektep әkimshiligi atalghan úiym turaly bilmeytindikterin, olarmen kezdespegenderin aityp tang qaldy.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz