Mәjiliste Palata Spiykeri Baqtyqoja Izmúhambetovtyng tóraghalyghymen ótken jalpy otyrysta deputat Baqytbek Smaghúl Qazaqstan Respublikasynyng Bilim jәne ghylym ministri Erlan Saghadiyevke deputattyq saual joldady.

«Mening deputattyq saual joldauyma saylaushylardan týsip jatqan ótinishter sebepshi boldy.

«Til taghdyry – el taghdyry» deydi halyq danalyghy. Ásirese, tәuelsizdigining 25 jyldyghyn atap ótip jatqan jas Qazaqstan ýshin til mәselesi memleketting bolashaghymen, elding eldigimen úshtasyp jatqan manyzdy mәsele. Sondyqtan da biz tilding taghdyryna bey-jay qaray almaymyz. Búl rette memleket eldegi sayasy túraqtylyq pen etnosaralyq kelisimdi saqtay otyryp, memlekettik tilding tolyqqandy damuyna yqpal etetin sayasatty iske asyrugha mýddeli.

Qazirgi uaqytta aghylshyn tilin bilu – zaman talaby ekeni anyq. Sol arqyly azamattarymyz ghylym men tehnologiyanyng barlyq salalary boyynsha әlemdegi ozyq ilim-bilimdi, janalyqtardy der uaqytynda iygerip, olardy halqymyzdyng iygiligine jaratady. Memleketimiz dýniyedegi damyghan otyz elding qataryna kirui ýshin de bizge kóptildi mamandar qajet.

Biraq sonymen birge tәuelsizdigimizding nyshany – memlekettik til de qanatyn kenge jayyp, óristey beruge tiyis. «Qazaqstannyng bolashaghy – qazaq tilinde. Qazaq tili 2025 jylgha qaray ómirding barlyq salasynda ýstemdik etip, kez kelgen ortada kýndelikti qatynas tiline ainalady» dedi Elbasy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev «Qazaqstan-2050» Strategiyasynda. Demek, qazaq tili – bolashaqtyng tili.

Osy aitylghandardy eskere kele, qúrmetti Erlan Kenjeghaliyúly, sizden kelesi súraqtargha jauap beruinizdi súraymyn:

Birinshiden, Tilderdi qoldanu men damytudyng 2011-2020 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasynyng nysanaly indikatorlarynyng biri – 2020 jylgha qaray mektep bitirushilerding 100% memlekettik tildi mengerip shyghuy bolyp tabylady. Atalghan baghdarlamany iske asyrudyng ekinshi kezeni ayaqtalugha tayau. Osy uaqyt ishinde búl jospar qanshalyqty oryndaldy?

Ekinshiden, jeksenbi, 24 sәuirde «Astana» telearnasyna bergen súhbatynyzda siz: «Ýshtildilikting negizgi mәni – Qazaqstan halqynyng birinshi kezekte qazaq tilin mengerui. Sebebi, orystildi mektepterdi bitirip shyqqan týlekter memlekettik tilde sóilemeydi. Sondyqtan biz 2017 jyldyng 1 qyrkýieginen bastap, orys tildi mektepterdegi qazaq tilin oqytu metodologiyasyn eleuli týrde ózgertudi bastamaqpyz» dediniz. Búl baghytta qanday ózgerister bolmaq?

Ýshinshiden, 2019 jyldyng 1 qyrkýieginen bastap, 11-shi, artynsha 10-shy synyp oqushylaryna matematika, jaratylystanu pәnderining birin nemese birnesheuin aghylshyn tilinde oqytu jappay qolgha alynatyngha úqsaydy. Osy maqsatta elimizdegi 7,5 mynday mektepter kitaphanalarynyng barlyghy birdey ýsh tildi resurstarmen, aghylshyn tilindegi oqulyqtarmen qamtamasyz etilgen be? Tilderdi tereng mengergen múghalimder dayarlau mәselesi qalay sheshilgen?

Tórtinshiden, auyldaghy bilim ordalarynda maman tapshy ekeni mәlim. Al búlarda balalardy aghylshynsha oqytatyn múghalimderdi tabu odan da qiyn. Búl mәsele auyldaghy mektep bitirushilerining matematika-jaratylystanu ghylymdary boyynsha bilimderining tómendeuine soqtyrmay ma? Pәnderdi ýsh tilde sapaly oqytatyn bilikti ústazdar auylgha baruy ýshin olardy yntalandyru, kótermeleu joldary qarastyryluy kerek!

Besinshiden, mamandardyng aituynsha, býginde bilimning irgetasy mektepke deyingi bilim beru úiymdarynda qalanady. Endeshe tek memlekettik qana emes, barlyq jekemenshik balabaqshalarda býldirshinderding qazaq tilin mengeruine basa manyz beru kerek. Osylaysha, jastardy memlekettik tilge baulu balabaqshada bastau alyp, ary qaray mektep qabyrghasynda, jogharghy oqu oryndarynda terendetile jýzege asyrylghany jón. Osy arqyly biz 100% qazaq tilin mengergen azamattardy tәrbiyeleymiz. Búl mәsele qalay sheshilude?

Memlekettik til – Elbasynyng 5 instituttyq reformasyna sәikes, «Bolashaghy Birtútas Últty» jasaytyn, Qazaqstan azamattarynyng basyn biriktiretin túghyrly til. Elbasy BÚÚ Bas assambleyasynyng minberinen qazaq tilinde sóz sóilep, memlekettik tildi әlemdik dengeyge kóterdi. Endeshe ana tilimizdi ozyq qoghamnyn, zamannyn, ghalamnyng tili etu – siz ben bizding ortaq paryzymyz.

Assambleyanyng XXIV sessiyasynda «Mәngilik El» patriottyq aktisi qabyldandy. Ony oryndau maqsatynda oqushylar arasynda ýsh tildi, sonyng ishinde qazaq tilin biludi kulitke ainaldyru kerek. Jas úrpaq tildi biletin maqtanysh tútqan ghana memlekettik til damidy», dedi deputat.

 QR Parlamenti Mәjilisi Apparatynyng Baspasóz qyzmeti 

Abai.kz