REDAKSIYaDAN:

Jaqynda «camonitor.kz» deytin sayt qazaq qoghamyndaghy ruhy oyau azamattardyng is-әreketin "shovinizm" dep baghalap, últtyq mýdde mәselesinde bas kóterip, sóz ústap  jýrgen  jannyng bәrin agressorlyq iydeyanyng sonyndaghy reaksionerler dep aiyptady.

Resmy qatynas tilinde jaryq kórip otyrghan atalghan sayttyng maqalasy әm ondaghy pikir bildirushi Súltanbek Súltanghaliyev degen sayasattanushynyng (búryn-sondy esimin el estimegen azamat) kóksegeni ne? Búl maqalanyng maqsaty - QR Qylmystyq kodeksining 174-babynda aitylatyn últaralyq arazdyqty qozdyru emes pe? Kópúltty Qazaqstandaghy týrli etnika ókilderin qazaq últshyldaryna qarsy qoi – últaralyq jik tudyrmay ma?

Osyghan qatysty Súltanbek Súltanghaliyev óz sózinde "shovinist" dep aiyptaghan qogham belsendileri hәm sayasatkerlerdi sóiletip kórmekpiz. Býginshe sizderding nazarlarynyzgha Rasul Júmaly men Aydos Sarymdardyng pikirlerin úsynyp otyrmyz.

 Rasul Júmaly, Sayasattanushy:

"PRO-RESEYShIL TOPTARDYNG ARANDATUShYLYGhY"

Birinshiden, búl - arandanushylyq material dep oilaymyn.  Búl sayttaghy pikir bildirushi de, sonday saryndaghy materialdy jariyalap otyrghan aqparat qúralynyng da dittegen maqsattary týsinikti jәne birjaqty aiyptaulargha toly eken. Búnday pikirler osyghan deyin de bolghan. Ókinishke qaray, qazir  bizding elimizde osynday reseyshil, Putinshil toptar bar. Olar kәdimgi sonau 20-30-40-jyldardaghy kolloniyalyq sayasattyng býgingi júrnaqtary. Maqsattary Tәuelsiz Qazastandy orys imperiyasynyng bólshegi retinde kórgisi keletin, kenestik zamandy ansaytyn,  sol integrasiyany kókseushi toptar, adamdardyng jasap otyrghan arandatushylyq әreketteri ghana. «It ýredi, keruen kóshedi» degen bar ghoy, sol sekildi qazaq últshyldary turaly búdan zorghy әngimeler aityldy ghoy.

Al osynday qara niyetti toptardyn, adamdardyng әreketterine biz layyqty dengeyde toytarys beruimiz kerek.

Óziniz qaranyzshy, últshyldyq degenimiz ne? Últshyldyq – últty sýn, otanynnyng patrioty bolu, sol otannyng gýldenui, kórkengi ýshin ýles qosu, ýn shygharu, enbek etu degen sóz. Últshyldyq ol – memleketshildik. Álemdegi kez-kelgen sayasatker ózin últshylmyn dep esepteydi.

Mysaly, Úlybritaniyanyng premier-ministri Devid Kameron: «Úlybritaniyanyng memlekettik sayasaty últtyq mýddemizge negizdelgen» dep aitady. Nemese Reseyding býgingi Preziydenti Vladimir Putinning ózi kezinde «Reseydegi eng birinshi últshyl menmin» dep aitqan.

Últshyldyq degen – memleketke qarsylyq emes, memleketshildik degen sóz. Ókinishke oray orta joldan kirisip, qazaq últshyldaryn memleketke jau etip kórsetushi aram pighyldy azamattar aramyzda kóp.

Arandatushy maqaladaghy pikir bildirip otyrghan sayasatker qazaq últshyldyghyn – shovinizm dep baghalapty.

Shovinizm – óz últyn jaqsy kórip, ózge últtardyng qúndylyqtaryn ezgige salu degen sóz. Ol degeniniz – nәsildik alalau, memlekettik qyzmetterge qabyldaytyn kezde últtyq jikke bólu. Últyna, dinine, nәsiline qarap alalap, ózge últtyng jeke qúndylyqtaryn ayaqqa taptap, bir ghana últtyq iydeyany halyqqa kýshtep ýiretip jatqan, basqynshylyq әreketter jasap otyrghan qay memleket ekenin kez-kelgeniniz bilesizder ghoy. Bir ókinishtisi – Qazaqstanda osynday qara niyetti toptardyng ýgit-nasihatyna toqtau salynbay túr. Qazir elimizde keybir BAQ ókilderi reseyshildik sayasatty ashyq jýrgizip otyr. Mysaly, jogharydaghy «Sentral Aziya Monitoring» sayty, KTK, ORT t.b. aqparat qúraldary qazaq últshyldaryn qaralau arqyly, olardy shovinist etip kórsetude. Biz búnymen últ bolyp kýresuimiz kerek. Osy memleketti qúrushy últ retinde biz eng aldymen ózimizding últtyq mýdemizdi oilayymyz kerek.

Áriyne, memleket eger RF-men integrasiya jasaghysy kelse, qarsylyghymyz joq. Hosh, seriktes bolsyn, әriptes bolsyn. Biraq, qazaq baylyghynyn, ekonomikasynyn, memleketting ishki sayasatynyng t.s.s. tútqasyn Reseyge ústatyp qoygha biz qarsymyz.

Aydos Sarym, sayasattanushy:

BÚL – ÚLTTYNG SÓZIN SÓILEP JÝRGEN AZAMATTARDY «HALYQ JAUY» ETIP KÓRSETUDING AMALY

Súltanbek Súltanghaliyevting qazaq últshyldaryn qaralaghan pikirin oqyp shyqtym. Oqyp otyryp, ol azamattyng qazaq últyna jany ashymaytynyn, kommunistik iydeologiyadan әli azat bola almaghanyn bayqadym. Meninshe, tәuelsiz Qazaqstan jaghdayynda dәl osynday baghyt-baghdarda jýrgen azamattardyng bar ekendigining ózi qorqynyshty. Olargha aqparat qúraldary betinen alang berip, gazet shyghartu, elimizding sayasatyna qarsy oilaryn ashyq aitqyzyp qoi – ýlken qauip. Sebebi, men kommunizm iydeyasy degendi qanisherlerding iydeologiyasy dep bilemin. Bolashaq úrpaq ýshin «kommunist» degen sóz «qanisher» degen sózding balamasy bolatynyna senemin. Eng ókinishtisi sol, bizding biylik últymyzdy tarihtan joyyp jiberu ýshin janyn salghan sol kommunisterge әli kýnge týrli minber berip, partiya qúrghyzyp, parlamentten oryn bólip otyr. Osynday kezde Súltanbek sekildi jigitterding býirekten siraq shygharuy – «qalypty jaghday». Óz basym, olardyng ne dep jatqanyna nazar audarmaymyn. Desek te, qazaq últynyng oyanuy, qazaq últshyldarynyng mәrtebesining óse bastauy keybireuler ýshin óte ýreyli jaghday bolyp otyr. Sondyqtan da olar últtyng sózin sóilep jýrgen azamattardy «halyqtyng jauy» etip kórsetkisi keledi. Sol baghytta júmys jasap jatyr. Osylaysha bizdi biylikke jamandap, elimizdi últtyq memleketke ainaluyna tosqauyl qoymaqshy.

Jalpy, qazaq kiyeli jerimiz ben elimizding iyesine ainalmay naghyz demokratiyagha qol jetkize almaymyz. Súltanghaliyev qara kýie jaghyp otyrghan azamattar búl elding iyesi kim ekenin aityp, jazyp jýrgen azamattar. Olardy orta dengeyli bilimi bar azamattar dep kýstәnalau da «sasqan ýirek artymen jýzedinin» keri. Men ózimdi aitpay-aq qoyayyn. Mysaly, Rasul Júmaly 4-5 tildi erkin mengergen, týrli lauazymdy qyzmetter satysynan ótken bilimdi azamat ekenin elding bәri biledi. Al, Múhtar Tayjan Polishada ekonomikalyq uniyversiytet bitirgen, әlemning mandayaldy ekonomisterinen dәris alghan – sauatty jigit. Múhtar da birneshe tildi jaqsy biledi. Sauattylyq, bilim jaghynan Múhtar Súltanbek Súltanghaliyevti myng orap alady.

Biz shamamyz jetkenshe qoghamdyq júmystarmen ainalysyp, elimiz ben jerimiz ýshin birtalay sharualar jasap jatyrmyz. Al, Súltanghaliyev sekildiler qanday iygilikti is tyndyrypty? Búl súraqqa jauap tabu qiyn. Taghy da bir mәselege nazar audarayyq. Últshyl azamattardy synap jatqan Súltanghaliyev qazaq tili men orys tilinen basqa qanday til biledi eken? Qazaq tilin de mandytpaytyn boluy mýmkin. Sóite túra últtyq mәselege tórelik aitqysy keledi. Oghan eshkim de jol bermeytinin týsingisi kelmeydi. Búl jigitke aitarym, aldymen biz jýrip ótken jolmen jýrip kórsin, biz basqan tóbeni basyp kórsin. Sonda ghana bizben bir jolda kele jatqan qazaqtyng jýzdegen halyq jazushysynyn, aqparat qúraldary basshylarynyn, jalpy qazaq elitasynyng betine qara kýie jaghudyng qanday auyr ekenin týsiner edi. Búlay kópke topyraq shashu ýshin aldymen qazaq tilin bilui, olardyng oilaryn, iydeyalaryn týisinui kerek. Al, «syrttan ton pishe» salu sayasattanushy ýshin – úyat nәrse.  

Abai.kz