Qazir elimizde oryn alyp jatqan týrli ekonomikalyq jәne qoghamdyq, әleumettik jaghdaylargha qatysty Ýkimet basshysynyng esimi jii atalyp jýr. Kәrim Qajymqanúlynyng qyzmetine qatysty týrli boljamdar da aityluda. Ásirese, Aqordadaghy songhy auys-týiisterding aqyry Ýkimet basshysynyng qyzmetinen ketuimen týiindeledi deytinder de joq emes. Elimizding egemendik alghan 25 jylynda Premier-ministr 7 ret auysqan bolsa, solardyng ishinde Ýkimetti basqaruda  rekord ornatqan  dәl osy Kәrim Qajymqanúly eken.

Osy jyldar ishinde Mәsimov myrzanyng múryndyq boluymen atqarylghan sharualar joq emes, desek te elding ishinde Ýkimet tizginshisi turaly teris pikirler jii aityluda.  Asqar Myrzahmetovting viyse-premierlikke taghayyndaluynyng da syry – Mәsimov mindetining ayaqtaluymen sәikes keledi deydi әleumettik jeli qoldanushylary. Sebep kóp-aq, Fransiyanyng Mediapart internet-basylymy "Qazaqstan Premier-ministri asa iri kólemde para aldy" dep aiyptaghanyn osynyng aldynda jazghan edik.  Tipti, Ýkimet basshysynyng әkesining de esim-soyy elge mәlim. Ásirese, «jetimder ýiin jekeshelendirip alu» isi boyynsha pikirler ekige jarylghan edi.

Jә, ol bólek әngime. Osy uaqytqa deyin Premier-ministrding atyna san mәrte «ashyq hattar» joldanyp, tikeley súraqtar qoyyldy. Ázirge osylardyng bireuine berilgen naqty jauapty kórgen joqpyz. Ras, Ýkimet basshysy bolu – elimizdegi jogharghy lauazymdy mindet.  Búl qyzmettegi adamnyng da jauapkershiligi atan týiening jýgindey auyr ekeni ras. Osy rette, biz Kәrim Qajymqanúlyna qayta bazyna aitqandy jón kórdik.

Qúrmetti Kәrim Qajymqanúly!

Jaqynda Jer reformasy turaly komissiyanyng mýshesi, qogham belsendisi Múhtar Tayjan ózining «Feysbuk» jelisindegi jeke paraqshasynda sizge hat jazypty. «Sizding Ýkimetiniz bizding elimiz ýshin tym qymbatqa týsip otyr» dep jazypty ekonomist-sarapshy.

Alyp-qosary joq, ras. Sebebi, Siz premierlik etken 10 jyldyng ishinde (Preziydent apparatyn basqarghan az ghana jyldy qosa eseptegende) elimizding syrtqy qaryzy 155 milliard dollargha jetti. Búl jan basyna shaqqanda әr qazaqstandyqqa (1 jasar balany qosa eseptegende) 9100 dollardan tiyedi. Biylghy qarjy daghdarysy kezinde múnaygha tәueldi elimiz taghy da shetelden qaryz alugha mәjbýr boldy. Ne ýshin? Budjetting jyrtyghyn jamau ýshin. Eng soraqysy – qarapayym halyqtyng (QR azamattarynyn) zeynetaqy qoryna qol saldynyzdar. Tenge baghamyn  retteu jәne Últtyq ekonomikany ayaqqa túrghyzu ýshin degen jeleumen – azamattardyng jyldap jinaqtaghan qarjysyn aldynyzdar. Qordaghy qarjyny júmsarda halyqtyng pikirin bildinizder me? Ókinishke oray - joq...

Býgingi tanda 9,6 million  elektorattyng (dauys berushilerdin) 7,3 milliony  tútynushylyq jәne ipotekalyq nesie alyp otyr. Tipti, olardyng 1,3 milliony songhy 3 aidyng sheginde nesiyelerin tóley almaghan. Búl - kedeylik. Elimizding azamattarynyng 1,3 millionynyng kedey ekendigin kórsetedi. Boljammen 80 payyzdan astam qazaqstandyqtar bankterge qaryz eken. Sizding Ýkimetiniz sol bankterge qoldau retinde neshe milliard dollar shyghyndady?

Sol 10 jyldyng ishinde memlekettik holdingterge qoldau bildiru ýshin budjetten 33 milliard dollar júmsalypty. Al bólingen qarjy budjetke qaytta ma?! Taghy da joq. 18 milliard dollar qaryzy bar «QazMúnayGaz» memleketke diviydentterin qaytarmaq týgili, qaytadan kómek súrap, alaqan jayyp otyr. Búl turaly Múhtar Tayjan da jazdy.

El-júrttyng kóbining  kókeyinde jýrgen kómeski súraq: "Milliardtaghan qarjy bólingen memlekettik baghdarlamalardyng nәtiyjesi qayda? Qaghaz jýzinde atqarylghan sharua shash etekten. Al shynayy ómirde she? Planshetter qayda? Samoletter qayda?"

Bir ghana mysal: Aqtaudaghy «Caspiy Electronics» JShS elimizde túnghysh bolyp planshetter shygharatyn zauyt bolyp iske qosylghan edi. Alghashqy jylyna 68 myng planshet, 40 myng teledidar jәne 43,5 myng monitor shygharatyn bolyp memleketten 800 mln tenge alghan-dy. Alayda zauyt osy uaqytqa deyin birde-bir ónim shygharghan joq. Keyin arada biraz uaqyt ótkende zauyt jihaz shygharumen ainalysyp ketipti.

Ol ol ma,  elimizde úshaq shygharatyn zauyt iske qosylghan edi. Qaraghandy oblysynda úshaq jasap shygharatyn bolyp edik. Búl da jel sóz bolyp shyqty. Al milliondaghan budjet qarjysy jelge úshty.

Sonday-aq, Siz premierlik etken 10 jyldyng ishinde biz EAEO-qa kirdik. Shyntuaytyna kelgende biz búl odaqqa kiru arqyly tәuelsiz ekonomikalyq sayasatymyzdy kisendep, eski odaq basshysynyng qolyna ústatyp berdik. Qaytadan ekonomikalyq bodangha ainaldyq. EAEO-gha mýshe bolghan alghashqy jyldarda-aq, elimizding odaqtaghy ýlesi 0,5 payyzdan әri asa almady. Europalyq odaqqa aliternativti odaq qúrmaq boldyq. Europalyq odaq qúrylghan 1957 jyly oghan mýshe 6 memleketting ekonomikalyq ahualy teng bolghan edi. Al 17 milliondyq naryghy bar Qazaqstandy 140 million naryqqa túnshyqtyru ekeni bile túra, bizding ónimder sol 140 milliongha shyghady dep sendik. Olay bolmady. Kerisinshe bizding jýk kólikteri Resey kedenderinde ailap jatty. Qatang baqylaugha úshyrady. Ekonomikalyq sanksiyagha ilinip, bizding eksporttyq kókónister «bulidozerdin» astynda taptaldy. Ótirik emes.

Odan keyin, Qytaydan ondaghan milliard dollar qaryz aldyq. Eng songhysy Óziniz Beyjinge baryp qaytqanda, oljalay kelgen 28 milliard dollar edi. Ol aqsha qayda júmsaldy? Belgisiz. Biraq, Sizding tizginshilik etip otyrghan Ýkimet elimizdegi mektepterde bastauysh synyp oqushylaryna tegin beriletin bir uaqyttyq ystyq tamaqty tartyp aldy. Balanyng auzynan jyryp, bankterge qoldau jasadynyzdar. Siz ýshin búl naghyz masqara emes pe?

Eng manyzdysy sol – Siz Premier-ministr bolghan jyldarda Elbasynyng pәrmenimen qolgha alynghan «kóshi-qon» túralap qaldy. Shette sher jútyp jýrgen qandastarymyzdyng elge oraluyna týrli kedergiler payda boldy.

Eng songhy, Sizding jiti baqylauynyzben dayyndalghan Jer kodeksindegi ózgertuler halyqtyq narazylyqqa úshyrady. Ondaghy óreskel qatelikter ýshin Elbasynyng ózi pәrmen berip, Zangha moratoriy jariyalady. Búl qalay bolghany?

Endi Sizding ministrler kabiynetindegi Bilim ministri Erlan Saghadiyev myrza janadan reforma jasap, elimizdegi orta mektepterge ýshtildilikti kýshtep engizbekshi. Sizding eki birdey ministrding kәsiby әdepsizdiginen kórshiles eldermen týsinispeushilikter oryn aldy. Olargha sógis jariyalanbaq týgili, eskertu de aitylghan joq. Elimizde terrorizm ushyqty. Qalalarda atys-shabystar jiyilep ketti. Sizding ministrler kabiyneti nege ýnsiz, issiz, qimylsyz otyr?

Siz Premier-ministr bolghan 10 jyldyng ishinde jarty auyz bolsa da qazaq tilinde jaq ashpadynyz. QR Konstitusiyasy Siz sekildi joghary lauazymdy qyzmetkerge memlekettik tilde sóileudi mindettep berse de, sizding Konstitusiyagha «týkirgeniniz bar» sekildi. Demek, Siz memleketti qúrushy últtyng qúndylyqtaryn qúrmettemeysiz. Áytpese, Sizding biliminizben  10 jyldyng ishinde qazaq tilin ýirene almapty degenge senu qiyn.

Osynyng bәri halyqtyng Sizge jәne Sizding basqaryp otyrghan Ýkimetke senimsizdigin tudyruda. Halyq Sizge narazy. «Halyq qaharyna minse, han taghynan týsedi» deydi. Sondyqtan, kesh bolmay túrghanda, oilanghanynyz abzal!

Núrzat Toghjan

Abai.kz