Jer reformasy boyynsha jasaqtalghan komissiyanyng tórtinshi otyrysy qarsanynda ótken otyrystargha sholu jasap kórgen edik.

Bir qyzyghy týrli qoghamdyq úiymdar men parlament deputattary, ýkimet mýsheleri, sayasy partiyalar men agrobiznes, salalyq qauymdastyq ókilderi, ghalymdar men qogham belsendileri engen komissiyanyng tolyq qúramy býgingi kýnge deyin birde bir ret tegis bas qosqan emes. Mysaly, osy jaytty komissiyanyng ekinshi otyrysy barysynda tóragha Baqytjan Saghyntaevtyng ózi aitty.

«Komissiyanyng 75 mýshesining 67-si ózining otyrysqa qatysatynyn rastaghan. Biraz adamdar súhbat berip jatyr, jolda kele jatqandary bar. 7 adam belgili sebeptermen qatysa almay otyr. Onyng ekeui óz erikterimen komissiya qúramynan shyghatyndaryn aitqan. Qalghandary densaulyq jaghdayyna baylanysty ótken joly da qatysa almaghan bolatyn», - dedi Saghyntaev myrza ekinshi otyrysta.

Aytpaghymyz ol emes edi. 21-mamyr kýngi oqighany talqylaghan jer komissiyasynyng ekinshi otyrysynda «Auyl» partiyasynyng eks-tóraghasy, qazirgi professor Ghany Qaliyev myrza birtýrli pikir bildiripti.

«Birinshiden, әriyne biz osy ýlken mәseleni talqylap otyrmyz. Bizge bәri qarap otyr. Onyng bәrin qaytalap aitqym kelmeydi. Al degenmen, bizde osy komissiyanyng sózderin, pikirlerin halyq týsinui ýshin, biz osy komissiyanyng ishinde bir-birimizdi úghynyp, jaqsy týsinip aluymyz kerek. Múqana aitayyn dep otyrmyn (Múhtar Shahanov – red.) biz sóilegende, men mysaly ózim sóilegende mening aitqan sózimdi osy otyrghan halyq týgel úqsa eken, týsinse eken deymin. Al endi bәri bir tildi maman bolmaghandyqtan, osynda әr últtyng adamy otyr. Ony endi orysshasyn bir aityp, qazaqshasyn bir aityp, qaytalamay, keyde bәrine úghynyqty bolsyn dep, oryssha da aituymyzgha bolady dep oilaymyn. Múqa, men aqyn, jazushy bolmasam da, qazaqsha bir adamday-aq bilemin. Al mynau bireuimiz oryssha aitsaq, mynau jartylay orys bop ketken degen әngimeni qon kerek. Biz bir-birimizge sypayylyqpen týsiniseyik», - dedi Ghany Qaliyev myrza.

Memlekettik tilge tiksingen Ghany Álimúlynyng osy sózderine taldau jasap kórelik.

Aldymen, «eks-partvedushiy» «halyq týsinui ýshin» dedi. Atalghan keneste komissiyanyng kóterip otyrghan negizgi mәselesi -  auylsharuashylyghymen ainalysatyn audandar men shalghay  auyldardaghy halyqtyng taghdyry emes pe edi?! Eginin egip, suyn suaryp, malyn baghyp jýrgen auyl halqy mindetti týrde resmy tilde sóilemese qazaq tilin týsinbeydi degeniniz ne sasqanynyz, Ghany Álimúly?!

Ekinshiden, komissiya qúramy týrli últ ókilderinen qúralghany shyndyq. Komissiya qúramyna mýshe 75 adamnyng 67-ining últy  qazaq jәne әleumettik biografiyasynda memlekettik tildi erkin mengergendigi jazylghan.

Qalghan 8 mýshe ózge últ ókilderi ekeni ras. Olardyng ekeui QR Mәjilis deputattary – Vladislav Kosarev pen Artur Platonov bolsa, endi biri Bas Prokurordyng orynbasary Andrey Kravchenko. Búl azamattar memlekettik qúrylymda jogharghy shendi qyzmetterde isteytindikten, memlekettik tildi bileuleri kerek-tin.

Demek, komissiyadaghy memlekettik tildi mensinbeytin (QR Konstitusiyasyna sәikes, memleketting týbir tilin bilmeui mensinbeu emey nemene?!) 5 adam ýshin qalghan 70 mýshe orys tiline jýginui tiyis pe? Búl әdilettilikke jata ma, Ghany Álimúly?!

Ras-au, óz sózin Ghany myrza  komissiyanyng taghy bir mýshesi Múhtar Shahanovqa qarata aitqan edi. Aqyn eks-partvedushiyge qarsy jauabynda bylay depti:

- Jana siz aityp kettiniz ghoy. Biz memlekettik tilding mýddesin qoldauymyz kerek. Qorghap otyruymyz kerek. Al endi osy óziniz oryssha jaqsy sóileysiz, qazaqsha da jaqsy sóileysiz. Biraq, ony mensinbey óz ana tilinizdi shetke qaghugha bolmaydy. Osynda otyrghan adamdardyng barlyghy memlekettik tilding mýddesin syilauy kerrek.

«Auyldyn» eks-tóraghasynyng qazaq tiline qyryn qarauy komissiya mýshelerining narazylyghyn tudyrghany ras. Atalghan komissiya mýshesi Janúzaq Ákim de  qazaq tilinen qashyp, orys tiline oiysudy úsynghan Ghany Qaliyevke mynanday uәj bildirdi: «Esinizde me, osy til mәselesine qatysty Elbasy: "Andyng da til ýirenetin uaqyty boldy" dep edi ghoy?. Qazaq tilin bilmeytinder endi bilsin, ýirensin. Memlekettik tildi, memleketti syilau kerek!» 

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz