جەر رەفورماسى بويىنشا جاساقتالعان كوميسسيانىڭ ءتورتىنشى وتىرىسى قارساڭىندا وتكەن وتىرىستارعا شولۋ جاساپ كورگەن ەدىك.

ءبىر قىزىعى ءتۇرلى قوعامدىق ۇيىمدار مەن پارلامەنت دەپۋتاتتارى، ۇكىمەت مۇشەلەرى، ساياسي پارتيالار مەن اگروبيزنەس، سالالىق قاۋىمداستىق وكىلدەرى، عالىمدار مەن قوعام بەلسەندىلەرى ەنگەن كوميسسيانىڭ تولىق قۇرامى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بىردە ءبىر رەت تەگىس باس قوسقان ەمەس. مىسالى، وسى جايتتى كوميسسيانىڭ ەكىنشى وتىرىسى بارىسىندا توراعا باقىتجان ساعىنتاەۆتىڭ ءوزى ايتتى.

«كوميسسيانىڭ 75 مۇشەسىنىڭ 67-ءسى ءوزىنىڭ وتىرىسقا قاتىساتىنىن راستاعان. ءبىراز ادامدار سۇحبات بەرىپ جاتىر، جولدا كەلە جاتقاندارى بار. 7 ادام بەلگىلى سەبەپتەرمەن قاتىسا الماي وتىر. ونىڭ ەكەۋى ءوز ەرىكتەرىمەن كوميسسيا قۇرامىنان شىعاتىندارىن ايتقان. قالعاندارى دەنساۋلىق جاعدايىنا بايلانىستى وتكەن جولى دا قاتىسا الماعان بولاتىن»، - دەدى ساعىنتاەۆ مىرزا ەكىنشى وتىرىستا.

ايتپاعىمىز ول ەمەس ەدى. 21-مامىر كۇنگى وقيعانى تالقىلاعان جەر كوميسسياسىنىڭ ەكىنشى وتىرىسىندا «اۋىل» پارتياسىنىڭ ەكس-توراعاسى، قازىرگى پروفەسسور عاني قاليەۆ مىرزا ءبىرتۇرلى پىكىر ءبىلدىرىپتى.

«بىرىنشىدەن، ارينە ءبىز وسى ۇلكەن ماسەلەنى تالقىلاپ وتىرمىز. بىزگە ءبارى قاراپ وتىر. ونىڭ ءبارىن قايتالاپ ايتقىم كەلمەيدى. ال دەگەنمەن، بىزدە وسى كوميسسيانىڭ سوزدەرىن، پىكىرلەرىن حالىق ءتۇسىنۋى ءۇشىن, ءبىز وسى كوميسسيانىڭ ىشىندە ءبىر-ءبىرىمىزدى ۇعىنىپ، جاقسى ءتۇسىنىپ الۋىمىز كەرەك. مۇقاڭا ايتايىن دەپ وتىرمىن (مۇحتار شاحانوۆ – رەد.) ءبىز سويلەگەندە، مەن مىسالى ءوزىم سويلەگەندە مەنىڭ ايتقان ءسوزىمدى وسى وتىرعان حالىق تۇگەل ۇقسا ەكەن، تۇسىنسە ەكەن دەيمىن. ال ەندى ءبارى ءبىر ءتىلدى مامان بولماعاندىقتان، وسىندا ءار ۇلتتىڭ ادامى وتىر. ونى ەندى ورىسشاسىن ءبىر ايتىپ، قازاقشاسىن ءبىر ايتىپ، قايتالاماي، كەيدە بارىنە ۇعىنىقتى بولسىن دەپ، ورىسشا دا ايتۋىمىزعا بولادى دەپ ويلايمىن. مۇقا، مەن اقىن، جازۋشى بولماسام دا، قازاقشا ءبىر ادامداي-اق بىلەمىن. ال مىناۋ بىرەۋىمىز ورىسشا ايتساق، مىناۋ جارتىلاي ورىس بوپ كەتكەن دەگەن اڭگىمەنى قويۋ كەرەك. ءبىز ءبىر-بىرىمىزگە سىپايىلىقپەن تۇسىنىسەيىك»، - دەدى عاني قاليەۆ مىرزا.

مەملەكەتتىك تىلگە تىكسىنگەن عاني ءالىمۇلىنىڭ وسى سوزدەرىنە تالداۋ جاساپ كورەلىك.

الدىمەن، «ەكس-پارتۆەدۋشي» «حالىق ءتۇسىنۋى ءۇشىن» دەدى. اتالعان كەڭەستە كوميسسيانىڭ كوتەرىپ وتىرعان نەگىزگى ماسەلەسى -  اۋىلشارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن اۋداندار مەن شالعاي  اۋىلدارداعى حالىقتىڭ تاعدىرى ەمەس پە ەدى؟! ەگىنىن ەگىپ، سۋىن سۋارىپ، مالىن باعىپ جۇرگەن اۋىل حالقى مىندەتتى تۇردە رەسمي تىلدە سويلەمەسە قازاق ءتىلىن تۇسىنبەيدى دەگەنىڭىز نە ساسقانىڭىز، عاني ءالىمۇلى؟!

ەكىنشىدەن، كوميسسيا قۇرامى ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنەن قۇرالعانى شىندىق. كوميسسيا قۇرامىنا مۇشە 75 ادامنىڭ 67-ءىنىڭ ۇلتى  قازاق جانە الەۋمەتتىك بيوگرافياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەندىگى جازىلعان.

قالعان 8 مۇشە وزگە ۇلت وكىلدەرى ەكەنى راس. ولاردىڭ ەكەۋى قر ءماجىلىس دەپۋتاتتارى – ۆلاديسلاۆ كوسارەۆ پەن ارتۋر پلاتونوۆ بولسا، ەندى ءبىرى باس پروكۋروردىڭ ورىنباسارى اندرەي كراۆچەنكو. بۇل ازاماتتار مەملەكەتتىك قۇرىلىمدا جوعارعى شەندى قىزمەتتەردە ىستەيتىندىكتەن، مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلەۋلەرى كەرەك-ءتىن.

دەمەك، كوميسسياداعى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەنسىنبەيتىن (قر كونستيتۋتسياسىنا سايكەس، مەملەكەتتىڭ ءتۇبىر ءتىلىن بىلمەۋى مەنسىنبەۋ ەمەي نەمەنە؟!) 5 ادام ءۇشىن قالعان 70 مۇشە ورىس تىلىنە جۇگىنۋى ءتيىس پە؟ بۇل ادىلەتتىلىككە جاتا ما، عاني ءالىمۇلى؟!

راس-اۋ، ءوز ءسوزىن عاني مىرزا  كوميسسيانىڭ تاعى ءبىر مۇشەسى مۇحتار شاحانوۆقا قاراتا ايتقان ەدى. اقىن ەكس-پارتۆەدۋشيگە قارسى جاۋابىندا بىلاي دەپتى:

- جاڭا ءسىز ايتىپ كەتتىڭىز عوي. ءبىز مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مۇددەسىن قولداۋىمىز كەرەك. قورعاپ وتىرۋىمىز كەرەك. ال ەندى وسى ءوزىڭىز ورىسشا جاقسى سويلەيسىز، قازاقشا دا جاقسى سويلەيسىز. بىراق، ونى مەنسىنبەي ءوز انا ءتىلىڭىزدى شەتكە قاعۋعا بولمايدى. وسىندا وتىرعان ادامداردىڭ بارلىعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مۇددەسىن سىيلاۋى كەررەك.

«اۋىلدىڭ» ەكس-توراعاسىنىڭ قازاق تىلىنە قىرىن قاراۋى كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ نارازىلىعىن تۋدىرعانى راس. اتالعان كوميسسيا مۇشەسى جانۇزاق اكىم دە  قازاق تىلىنەن قاشىپ، ورىس تىلىنە ويىسۋدى ۇسىنعان عاني قاليەۆكە مىنانداي ءۋاج ءبىلدىردى: «ەسىڭىزدە مە، وسى ءتىل ماسەلەسىنە قاتىستى ەلباسى: "ايۋدىڭ دا ءتىل ۇيرەنەتىن ۋاقىتى بولدى" دەپ ەدى عوي؟. قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندەر ەندى ءبىلسىن، ۇيرەنسىن. مەملەكەتتىك ءتىلدى، مەملەكەتتى سىيلاۋ كەرەك!» 

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz