Jalghasy. Basyn myna siltemeden oqy alasyz.

Sauna

Maqsat Sartaich jaysang jigit eken. Mal bitse, jal bitip, shalqaqtap qalatyn jaman baylar syqyldy qytymyr, jәisiz emes,  sabyrly, keng minez. Aghalap syilap túrady.

Júma kýni týsten keyin qasyma kelip:

– Toqsandyq otchetti tapsyryp, nәnkýr-mәnkýrden bir qútyldyq–au, әiteuir! – dep yshqyryn bir kótere, saba qarynymen qosyla irkildey kýldi. – Arqamyzdan bir qara tas týskendey boldy. Sizge rahmet, aghasy!

– Rahmetti shyghyndap qaytesin, ol mening júmysym emes pe?

– Júmysty istey alatyn da, istey almaytyn da adam bar ghoy. Býgin bir arqa-basymyz kenip demalayyqshy. Saunagha barayyq.

– Oi, saunany qaytem? – dedim artyq shyghyndy jek kóretin әdetimmen at-tonymdy alaqashyp. – Ýide vanna bar ghoy.

Bastyghym basyn shayqap myrs etti:

– Oi, agha, ómirden sәbsem artta qapsyz. Sauna degen keremet qoy!

Nesi keremet ekenin bilse kerek, betine iyne tyghyp alsa da  bylq etpeytin shofer jigit te iyghy mónkip bir jymyng etip qoydy.

Qúlqym bolmasa da bastyqtyng sózin, bir jaghy әmir kórip, ekinshiden, syilaghandy bilmeytin sorly  eken dep renjip qala ma dep qorqyp, eriksiz kóndim. Qasymyzgha taghy eki jigitti qosyp alyp, Rayymbek kóshesindegi «Dóit» deytin oiyn-sauyq keshenine tartyp kettik. Ýsti toyhana, birinshi qabaty sauna eken. Qayqang qaqqan semizshe, múrtty qara iyilip-býgilip elpeng qaghyp jýr. Sauna degen atyn estigenim bolmasa, kim búryn kelip kórgen. Juynyp-shayynatyn monshanyng biri ghoy desem, kishigirim restorangha kirip kelgendey boldyq. Tóbesin kýmbezdep, qabyrghasyn dóngelete tilshe taqtaymen qaptaghan keng bólme. Aghyp kele jatqan tamshyday әr tústan salbyraghan ýshkil lampalardan júp-júmsaq, kógiljim saghym jamyraydy. Tórdegi sopaqsha, ýlken ýstel jasanyp túr. Aq jibek qolghap kiyip, «babochka» taghyp syqighan egdeleu erkek әrqaysymyzdan ne iship, ne jeytinimizdi súrap, babymyzdy qalay tabam dep qalbalaq qaghady. Anda-sanda qara múrt ta kelip, «qalay bop jatyrsyzdar?» dep ketedi. Árkim óz sýigenine qaray, koniyak, viskiymen tamaq jibitip, jenil taghammen ar jaghymyzgha el qondyryp alghannan keyin, ornymyzdan túryp, shomylugha kiristik. Jigitter ýr jalanash sheshinip tastady. Men saqaldy basymmen óituge ynghaysyzdanyp, balaghy tizeme týsken qara dambalymdy, art jaghy setinep, sharby búlttyng arasynan sýzilgen aidyng sýlderindey  qúiryghym  agharandap túrsa da sheshkem joq. Fin monshasy keremet eken. Qúrghaq bu sýiegimizdi shymyrlatyp, әbden alty airyghymyzdan ter shýmektep boy-boyymyz shyqqanda, múzday basseynge kýmp-kýmp qoydyq ta kettik. Aldymdaghy juan-juan, jaltyr bókseler sopang etip sudan suyrylyp, jaghadaghy tepkishekpen órlep barady. Men de tepkishekting birining jaqtauynan ústay  berip edim, daliya jayylghan qara dambaldy su tartyp, sypyrylyp bara jatqan son, jalma-jan bir qolymmen yshqyrgha jarmastym. Qara dambaldyng balaghynan sytyrlay su sorghalap, shidiygen, jýndes siraqtarym qisayyp – bir әdemi poshymda túrsam kerek, qara múrt yrjiya kýlip qasyma  keldi de:

– Aghay, «ybkanyzdy» sheshsenizshi! – dep, týkti, qonyr pijamdy iyghyma kóldeneng laqtyra saldy.

 Bólmege qayta baryp, ystyq kofe men koniyakti soraptay tartyp, qyzdy-qyzdymen biraz jerge baryp qalghanbyz. Sol babymyzdy kýtip túrghanday, úzyn dәlizding túiyghyndaghy esik aiqara ashyldy da, alakeuim sharshynyng auzynan әppaq tәnderi shorshyghan sazanday búlt-búlt suyrylyp, bir top qyz qara múrttyng jeteginde oinaqtay basyp shygha keldi. Tórt qyz. Tósi men abyroyyn qalqalaghannan góri qayta qadala týs degendey jarty elige jeter-jetpes jiptey lypa bar demeseng ýrdey jalanash. Suretterden, «Qayta qúrudyn» alghashqy jyldarynda tiyip-qashyp pornofilimderden bolmasa, tiri jalanash әieldi qol sozymnan kórip túrghanym osy. Boyymda janym bar, men de erkek emespin be?. Jýregim shapqan attyng túyaghynday dýrs-dýrs soghyp, kózim qylilanyp ketti. Qalay dymyndy qúrtyp qylymsudy biledi-au, qúrghyrlar! Bylq-sylyq erkeley basyp, aldymyzgha kelip túra qaldy. Tomsaryp, erinderi tompayyp, nazdana qaray ma-au! Sýi, qúsh, qúshaghymda órtenshi mening dep túrghanday. Birinen biri ótken. Arshyn tós, ýzilgen bel, odan tómen... silekeyimdi qylq-qylq jútyp tamsanghanym bolmasa, sipattaugha  mening sózge orasholaq bayqús tilim mýldem qauqarsyz. Tilim deymin-au, aityp jetkizetin sózding ózi әli jaratylmaghan siyaqty, qazaqta. Ony tek kóru kerek, sezinip sýi kerek. Pa, shirkin, qazaqtyng qazirgi qyzdary qanday kórkem bop ósip keledi, ne bir hasa súlu bar-au! Búl pәtshagharlar búryn qayda boldy eken desenshi. Mening Dýisen deytin  bir qyrt qúrdasym: «Men ýilengen kýnning erteninde-aq súlu qyzdar kóshede qaptap ketti!» dep kýrsinetin. Rasynda da qazirgi boyjetkender súlulanyp kele me, әlde әiel alarda  kózing baylanyp qala ma eken? Tәiir-ay, biz de qatyn aldyq dep jýrmiz-au, mynalardyng qasynda. Sonyng ózine kәdimgidey ólip-óshkenimizdi aitsanshy! Tórteuine kezek telmirgen sayyn kózim shúbartyp, basym ainalyp, keudeme bir shaytan kirip aldy. Qysylu, qymsynu joq. Búlar da bireuding kózining aghy men qarasy ghoy, osylardyng ókshesin basyp ósip kele jatqan ózimning de qyzym bar emes pe, úyat-obal ghoy degen oidan adasyp qalghandaymyn. Esesine sonau aily týndegi ózen jaghasy, qaraqat terip jýrgendegi qalyng bútanyng qalqasy, jataqhananyng qaranghy bólmesindegi bayaghyda úmyt bolghan qaydaghy bir pәleler kónil týbinen qalqyp shyghyp, býiirinnen qytyqtay ma-au... Jýrek qúrghyr órekpip keudege syimay lýp-lýp soghady.

Qara múrt tauaryn jaymagha qoyghan saudagerdey qyzdargha qydyrta bir qarap, bizge búryldy:

– Qalay, kónilderinizden shyqty ma? Bolmasa, Ózbekstan men Ukrainadan kelgen «tauarlar» bar, pajalysta.

Bәrimiz ýshin shette otyrghan jalpaq sary jauap qatty:

– Bismillәsin ózimizdikinen bastayyq ta. Búlargha da nәpaha bolsyn!

Sartaich iyghy selkildep myrs etti:

– Shirkin, bizding Bәkeng últjandy patriot qoy! Bir tamshy bolsa da ózimizge tamsyn deydi...

 Qyzylsyrap otyrghan qutaqym qyrghilar uaqyt ozdyrmay birden «tauar» bólisuge kiristi. Jalandap әrqaysysy óz kónili qúlaghangha qolyn soza berip edi, Sartaich jón biletin jampoz ghoy, qabaghymen tejep tastady da, maghan qaray iyek qaqty:

– Osy jigitter ýlken syilaudy bilmeydi-ey. Sabyr qylsandarshy. Agha, jol– sizdiki. Tandanyz.

«Nesin tandaymyn, maghan kez-kelgeni pәidót qoy!» deymin ishimnen. Shynymdy aitsam, lezde bәrine ghashyq bop qaldym. Bәrin birdey sýietin siyaqtymyn. Bireuin tandasam, opasyzdyq jasaghanday basqalary renjip qalatyn tәrizdi, әri olardy myna jalandaghan ýsh qasqyrdan qyzghanyp ta otyrghandaymyn. Kýmiljy berip edim, Sartaich:

– Oi, kóke, shaynap bergendi júta almaysyz–au! – dep, shette túrghanyn jetelep әkep, bileginen ústatty.

– Al, qyzdar, aghalaryna jaqsylap qyzmet kórsetinder! – dep qara múrt ósiyetin aityp shyghyp ketti.

Tostaghandaghy surguchi siyaqty qonyr qoymaljyndy búl ne zat dep otyrghamyn, sóitsem súiyq shokolad eken. Qyzdar sony úshtary býldirgendey bórtken emshekterine jaghyp, sausaqtaryn bir-bir jalap aldy da әrqaysysy óz «sýigenderine» sýikene kózderin tónkerip, erkeley bastady. «Qúday-au, onsyz da tәtti nәrsege tәtti jaqqandary nesi?» dep uyljyghan almaday búltighan - búltighan toq anarlargha tamsana qarap qoyam. Qúrbylarynyng sonyn ala meniki de qolyn soza berip edi, oibaylaghanday:

– Ne nado! – dep qattyraq dauystap jiberdim.

Álginde jigitter palitonyng týimesindey qara tabletkany tórtke bólip, әrqaysysy bir týiirden kofege qosyp iship alghan. Men sybaghamdy keri ysyrdym:

– Múndaygha әuestigim joq. Tatyp kórmegen nәrsem.

Ýsheui ýsh jaghymnan taqymdap, «sauattaryn» kórsetip әure:

– Bir tatsanyz, «shirkin-ay» dep ansap túrasyz, keremet nәrse!

– Qoryqpanyz, Qytaydan arnayy zakazben aldyrttyq. Taza shópten jasalghan.

– Nesin, aitasyz, dýniyening rahaty!..

– Jo-joq, jigitter, onsyz da myltyghymyz әli oqtauly!

– Mә-ә, shalyng myqty ghoy, ei!..

– Endeshe, aghaniki tәbәrik bolsyn! – dep, tize týiistirip qatar otyrghan shiykil sary ary tart ta beri tart bop otyrghan tyrnaq úshynday týiirdi qoldy bolyp ketpesin degendey, әbjildikpen qaghyp alyp, qylghyta saldy. Ishimizdegi eng shaghyn deneli osy edi: eki úrty sualghan, qushyq keude, laqtyng shýkәiindey ghana jalqaq sary. Janyndaghy jalpaq múryn, qyzyl bet qyly býiirinen týrtip qaldy:

– Ei, razmerine qarasanshy. Myna týrinmen ne jýreging toqtap ózing ólesin, ne bireudi óltiresing ghoy!

– Osydan ólsem, ólip-aq keteyinshi!..

Jigitter divan-kreslolargha jayyla jayghasyp, әrqaysysy óz biykeshterimen apash-qúpash. Ornymyzdan qozghalmay pioner bop tәrtip saqtap otyrghan biz ghana. Bir búrylghanymda Sartaichqa kózim týsip ketip edi, shokolad júqqan bet-auzy auyldaghy boq jegen ittey satpaq-satpaq, kózi ghana jyltyraydy. Ishimnen: «týring qúrsyn!» dep, shyday almay kýlip jiberdim. Sauyny keldi me, kóp ayaldamay әueli shiykil sary, odan keyin basqalary biykeshterin bileginen jetelep, býiirdegi jeke kabinalargha kirip-kirip ketti. Mende onday oy joq, jýrekpen ghana ólip-óship ghashyq bop otyrmyn. Keudemdi kernegen sezimdi jetkizerlik sóz auzy qúrghyrgha týsseyshi. Kónilim alyp-úshyp óleng oqyghym keleme-au! Abay... Hafiyz... Hayam... Ghashyqtyq dastandarynan tógiltip jyr oqiyn desem, Qúday tóbemnen úryp, bir shumaghyn jatqa bilmeydi ekenmin. Aqyn beysharalardy jayshylyqta kózge ilmeymiz, óleng degenning keregi osyndayda eken ghoy. Aqyn bolyp tumaghanyma, eng bolmasa jan sezimimdi beynelerlik bir auyz jyr jatqa bilmeytinime dәl osy jerde ólerdey ókindim. Qyzben alghash ret onasha úshyrasqan bozbaladay alaqanym sulanyp, dir-dir etip boyjetkenning bileginen, iyghynan sipaugha dәtim jeter emes tipti. Tek móliyip qaray beremin. Ýzdigip, ýnireyip qaraghan sayyn qyz qabaghyn shytyp, qalyn, qayqy kirpik qamalaghan jәudir kózin alyp qashady. «Janym-ay, aqquym-au, perishtesing ghoy sen, perishtesin! Ekeumizge qanat bitip әlemning qiyr týkpirine úshyp ketsek qoy, shirkin!» dep qiyaldap ta ketem...   «Ýndemes» oinap qashanghy tympiyp otyrasyn. Jón súradym. Esimi Meruert eken. Mektepti byltyr bitiripti. Ákesi erte qaytys bolsa kerek, jalghyz sheshesi bar kórinedi.

– Mamam  bastauysh mektepte múghalim bolatyn, – dedi Meruert saghynyshy da, ókinishi de joq ón-boyausyz óshkin dauyspen. – Mektep jabylyp, auylda kýn kóru qiyn bolghan song osynda kóship kelgenbiz. Pәter jaldap, «Shanyraqta» túryp jatyrmyz. Mamam shemishke satady, men... – «Óziniz bilesiz ghoy» degendey kýmiljip qaldy. «Búdan basqa kәsip taba almadyng ba?» degen zil aralas saual tilimning úshynda uday ýiirilip túrsa da aita almadym. Mektepti jana bitirgen jasóspirim týgil mýiizi qaraghayday maman basymmen  mening ózim pәlenshe ay boyy júmyssyz tentiregen joqpyn ba? «Eki qolgha bir kýrek qaydan bolsa tabyladynyn» zamany ótip ketti ghoy... Ony erkek bitkenning bәrinen qyzghanyp otyrmyn. «Búdan bylay tek mendik bolshy. Qayyr tilesem de seni asyraymyn» degim-aq keledi. Biraq onday sәtte ýidegi qatyny týskir eki býiirin tayanyp, qastaryn qayshylap kóz aldyma túra qalady da tilim baylanyp qalady.

– Keyin basqa jerde kezdeseyikshi!– deymin men qayyr súraghanday móliyip.

– Nege?

– Kinogha baramyz. – Qyz basyn shayqady, ong jaq úrtyndaghy ýiirilgen  shynashaq úshynday  әdemi shúnghyldy býlk etkizip bolar-bolmas  mysqyl týrtkendey boldy.

– Shyn aitam!– deymin ózeurep.

– Bizde kýnde júmys. Qojayyn rúhsat etpeydi...

Biz óstip perishte bop otyrghanda, mahabbat maydanynyng sarbazdary jau týsirip jenispen orala bastady. Tek shiykil sary asay-mýseyin asynyp elden búryn ketip edi, әli joq. Sodan búryn kelgenine qyly kóz jigit әlde bir bәsekede úpayy ketkendey namystandy ma, qyzyl beti odan sayyn talaurap:

– Myna sary it shahta qazyp jatyr ma-ey? Ólip qap jýrmesin, esigin qaqshy, – dedi Sartaichke qarap. Sartaich jauap qatam degenshe, shiykil sary ólgen de joq, eshkimdi óltirgen de joq, jylmang qaghyp esikten shygha keldi.

Úly sýrginnen salyghyp jetken «maydangerler» jasanghan dastarhangha jauday tiyip, әl jiyp alghan song qaytadan  ýirengen esikterine qaray tartty.  Sary júrtta sostiyp taghy ekeumiz qalghanbyz. Esikten syghalaghan qara múrt «búl ne otyrys» degendey antaryla qarady da qyzgha oqty kózimen qadalyp, zildene zekidi:

– Neghyp otyrsyn? Júmys iste!

«Qyz balagha óstip dóreki sóiley me eken, nedegen kórgensiz neme ózi!» dep ishimnen qara múrtty qatty jek kórip túrmyn. «Sizding kesirinizden bosstan bos sóz estidim. Dúrys júmys istegen joqsyng dep jalaqymnan tartyp qalatyn boldy» dep qorqyp ketti me, Meruert úshyp túryp, bilegimnen júlqa tartty:

– Jýriniz!

Mening appaq, anqau, alanghasar jýregimdi shyryldatyp, kýnәning qara qaqpasyna qaray sýirey jóneldi...

Terezesiz, shaghyn biteu bólme. Qabyrghada jabysyp bolar-bolmas jyltyraghan  shamnan júp-júmsaq  qyzghylt sәule sebezgileydi. Aq kirligi kóz qaryqtyryp, "maydangha" shaqyrghan keng kereuet... Qyz birden batyldanyp ketti. Qimyly әbjil. Ýstindegi jarty eli lypasyn sypyryp tastap, «kelsen–kel» degendey qarsy aldyma túra qaldy:

– Qanday pozany qalaysyz?

Ne degeni qúlaghyma kirip-shyghar emes. Qiyalym әli sharyqtap jýr aspanda. Aldymda túrghan aq perishteni sýisem, qúshsam deymin entigip. Albyraghan erinnen, ýlbiregen aq torghyn tamaqtan óppek bop úmtylsam, boyyn alypqashyp, jaqyndatar týri joq.

– Kishkene aimalayynshy, janym! – deymin jylap jibererdey jalynyshpen qynsylap. Mening jabysqaq qylyghymnan yghyr boldy ma, sәlden keyin:

– Áy, shal... bol! – dedi tósekke shalqaya berip qatqyl dauyspen. – Mahabbatty ýige barghan song kempirinnen súrarsyn. Men – júmys ýstindegi adammyn. Uaqyt – aqsha. Áli tórt kliyentke qyzmet kórsetuim kerek!..

Boyymdaghy aiqúlaqtanyp esirgen nәpsi shorshyghan baytaldyng sauyrynan syrghyp týsken kәri azbanday sylq ete týsti. Myng jyldyq úiqydan oyanghanday  an-tang kýide  ainalagha basqasha kózben qaradym. Qas-qaghymda bәri ózgerip sala bergendey. «Zoryqqan kәri ógizdey baqyraymay, isteytinindi istesenshi» degendey tyqyrshyghan tyrjalanash sayqaldan shoshynyp sheginshektey berdim. Balalarym esime týsip, birden saghynyp ketkendey boldym. Áyelim de búrynghydan ajarlanyp, eng bir janashyr, qamqor, jaqyn adamyma ainalyp bara jatqanday ma... qalay? Bәri sonday ystyq tartyp barady. Qalay qadyryn bilmey kelgemin desenshi. Ásirese, osy kýnge deyin pys-pys etip qoynymda jatatyn kishkentay qara tentegimning kýnsigen tóbesinen, bidayday meni bar jelkesindegi shúnqyrynan iyiskegim kelip ketti...            

Kóz tiydi-au

«Adam alasy ishinde» degen ras-au, sirә, uәdege berik, syrbaz kóringen Sartaichting songhy kezde sózi de, isi de syrdang tartyp, siyrqúimyshaqtanyp barady. Alghashqy eki-ýsh aida aitqan jalaqysyn dúrys berdi. Sovetting songhy saban aqshasyn uystap әkep, hayaldyng aldynda әjeptәuir aptariha jinap qalyp em. Ýiding ajary kirip, asbólmeden tamaqtyng neshe týrli hosh iyisi men jarysa qúlaqty qytyqtar әdemi-әdemi әnder estiletin. Qaryn toq, kóilek kók bolsa, bú qatyn degen halyq sýp-sýikimdi bop ketedi eken ghoy. Qojanyng qyzy ekeni esine týskendey , músylmandyq iybәmen: «Pәlenshening kókesi–au, túrasyz ba? Shayynyz әzir!..» dep sybyzghyday  syzylatyndy shyghardy. Menen qadyrly, menen erke eshkim joq. Shalbardyng qyry ústaraday, krahmaldanghan kóilekting aqshytyra jaghasy men  manjeti kóz qaryqtyrady. «Kókesi–au, týste "әbizatelni"  yssy as ish, әitpese asqazanyng búzylady. Syra-myra ishsen, ne joldastarynmen karta oinasan, kerek bop qalar!..» dep orystyng qyzyl-ala rublin qaltama tyqpashtap jatqany... Áy, әi, tym tatu, tym tәtti bop ketip edik, qaujandap mayly sorpa ishetin kýnge jetip qap edik... kóz tiydi–au osy!.. mine, Sartaich jarty jyldan beri ailyq bergendi qoydy. Syltauy kóp: birese, tauar jóneltip túrghan partneri «laqtyryp» ketken bolady; birese, kedende birdene shyghyp qalady; endi birde jogharyda «kryshavati» etip otyrghan dókeyding arany ashylyp ketti deydi... әiteuir qabaghy qatuly. Bir-eki ret jasqana-jasqana isher tamaq, kiyer kiyimning zaryn aityp qynqyldaghan bolyp edik, qoymadaghy ótpey túrghan Qytaydyng shipotreb qoqysynan bir-bir qapty aldymyzgha tastady:

– Aylyqtarynnyng esebi–osy!

Shalbardyng bir balaghy úzyn, bir balaghy qysqa. Krossovka, shәrkeylerding әr synarynyng razmeri eki basqa, razmerin dәldesen, ekeui de bir ayaqtiki... Qyp-qyzyl púlgha alghan zatty dalagha laqtyratyn emes. Yldaldap kiyemiz dep,  kórgenderdin  kýlkisine de úshyrap jýrmiz.

Qyzmetkelerding birazy shyghyp ketti. Men de keteyin desem, anada saunagha aparyp qarasha basymdy handay ghyp syilaghany esime týsip, qiyn sәtte tastap ketkennen úyalam, bir jaghynan, ketkende kele ghoy der eshkim joq, әri erten-aq bәri búrynghysha qalpyna keler degen ýmit te  etekten tarta beredi. Kisi az bolghan song firmadaghy eleusiz az júmystyng ózi kóp. Men múndalaghan sharuany kóre túryp qúr ýsteldi óngerip otyra beruge ózinning de dәting shyday bermeydi. Baseken: «Aghasy, anany óite salynyzshy!» deydi. Óite salam. «Mynany býite salynyzshy!» deydi. Býite salam... Sóitip biraz kýnning ishinde aula sypyrushy da, eden tazalaushy da, jýkshi de bir ózim bolyp shygha keldim.

Sartaichting shoferi – әri onyng oqqaghary. Biz atqaratyn qara júmysqa qara tyrnaghyn qimyldatsa, qary ýzilip keterdey iylikse, kәne. Bóksesin bolttap qoyghanday bir orynda tyrp etpey saghattar boyy otyra beredi. Tek auzynda tynym joq. Ne ainalasyn atkópir ybyrsytyp shekildeuik shaghyp, ne saghyz shaynap kýisendep otyrghany. Tyrsighan qarasúr jýzinde selt etken sezim joq, shaynandaghan auzy bolmasa, basqa jeri týgel úiyqtap ketken. Búrandaly oiynshyq siyaqty, bastyghynyng aitqanymen ghana qozghalady. Bir-eki ret aula sypyryp jýrip:

– Bauyrym, shekideuikting qabyghyn býitip shasha bermesenshi! – dep edim, kózin ashyp úiyqtap otyrghanday, betining bir qyly qybyr etse ne dersin.

­Ózgeni bilmeymin, óz basym ózimnen góri basekemning biznesi jýrmey jýdep jýrgenine kóbirek uayymdaymyn. Arzangha quanyp, azgha toyatyn biz siyaqty emes, "baylyq pen barlyqqa meltektep ýirengen azamattyng saghy syndy-au", "saunagha barudan, karta oinaudan qaldy-au" dep kәdimgidey janym ashyp qynjyldym. Ózimning pәlenbay ay jalaqy almaghanym onyng janynda qymyz ishpedim dep airangha ókpelegendey bop kórinedi. Bala-shaghamnyng tamaqtan qaqtyghyp, iyinderi jýdep jýrgenin de eleng qylmaymyn: "e, ne kórmegen bas, biz bәrine shydaymyz" deymin.

Bir kýni Sartaich sary jondaghy saghymday sylandatyp su jana «Lan-kruzer» minip kelgende quanghanymdy aitsanshy! «Bәrekeldi, azamattyng ensesi bir kóterilip qaldy-au!» dedim ishimnen masayrap. Mólt qara «Djiyp», qar men batpaqta birdey josityn soyqannyng ózi. «Almatyda  jetpis tórt-aq adamda bar!» dep  yshqyryn bir kóterip yrjighanda, Sartaichtyng úlan-ghayyr betinen mәz-mәiram  maqtanyshtyng alaqúiyny úitqyp ótti. Shashu shashyp, toylap jiberdik. Qys týsisimen qasqyr aulaugha shyghady eken. «A to, joldastardan úyat. Qansonarda bәri tau-tas kezip ketkende, qalay ýide otyrasyn!..» dep basekeng bir joqtyng oryny tolghanday tershigen mandayyn bir sipap qoydy.

«Pәlenbay  uaqyt ailyq almay jýrgende, mynanyng mynasy nesi–ey!» dep auzy jybyrlaghandar da tabyldy, әriyne. Biraq ózim basekemning «qasqyr atam» degenine bek riza bop kettim. Atam qazaq qasqyr dep nege ataghan? «Qas–qyr!» degen sóz. Ábden jany kýiip, yzasy ótken song solay degen. Ol qaskýnemdi túqymyn túzday qúrtyp qyru kerek! Áytpese ol qanshama maldy qyryp, talay qazaq «beshbarmaqsyz» qalmay ma! Key jigitterding osyny týsinbeytinine qayranym bar.

Áytkenmen qara mashinanyng baby maghan jana júmys bolyp qosyldy. Ishi-syrtyn kýndelikti juyp-tazalau qalay  mening mindetime op-onay kóship ketkenin ózim de bilmey qaldym... Alghashqy qar jaudy. Almatynyng qysy belgili ghoy. Keshten bastap sorghalaghan qara janbyrdyng arty qargha úlasyp, tang ata shynyltyr ayaz bet qarydy. Erteletip júmysqa kelip edim,  bastyghym da jetti entelep:

– Aghasy, mashinany tezirek tazalap jiberinizshi. Qansonarda jigittermen birge qanjygha maylap qaytayyn!..

Bastyq aitqan song jan qala ma, apyl-ghúpyl iske kiristim. Qardy shetkamen sypyrghanmen asty sauyttay qúrsaghan kóksireu múz. Sausaq elige tayau. Ne isterimdi bilmey, shetkanyng sabymen tyqyldatyp kapottyng ýstindegi múzdy syndyra bastagham.

– Oibay–ay, oibay!..– dep shar ete týsken ýreyli dauysqa jalt qarasam, basekem etek-jeni jayylyp, qúldilaghan qúzghynday ýstime tónip keledi eken. Oibaylaghan auzyna, tosar bolsam, basym siyp kete me dep qaldym.

– Ei, dýley... dunduk... ne istep jatyrsyn, oibay?! –Jetken boyda keudemnen qos qolday týiip shalqamnan týsirdi. – Oibay–ay, myna it ne istegen!.. Syryp ketipti ghoy, syryp! Sheshendi... búl mashinanyng qansha túratynyn bilesing be? Bir dóngelegine әkenning qúny jetpeydi!..

Men de tiri janmyn ghoy. Qol júmsaghany azday, әke-sheshemdi boqtaghany janyma batyp, dýley ashumen dolyra úshyp túryp, ananday jerde jatqan tayaqty ala sala úmtyldym:

– Ákemnen sadagha ket, әkenning auzy!.. Mashinanyng dóngelegine tatymaytyn teksiz әkeden tusan, sen tughan shygharsyn!.. Seksen segiz әkennin!.. Jetpis jeti sheshennin!..– Irkildegen denesi bolmasa, jýreksiz eken, bettey almay taysaqtay berdi. – Kisiden qymbat eken ghoy, mә saghan!.. – dep qolymdaghy tayaqty mashinagha qaray jiberip úryp edim, sharq etip ainasyn saldyr-kýldir etkizdi.

– Oibay, mynau qiratty ghoy bәrin, týgi qalmady... neghyp túrsyn-ey?!. – degeni sol, baghanadan beri anandayda seltiyip  búiryq kýtken shofer ýkidey úshyp kelip basymen shayqay auzymnan bir-aq qaqqanda, pyr-r etip úshqan beybitshilik qúsynday  jerden kisi boyy kóterilip baryp,  qardyng ýstine gýrs ete týstim.

– Mә, әkennin!!!

– Mә, sheshennin!!!

Ekeui jarysa boqtap jýr, domalatyp tepkilep jýr... Áldeqanday әielding shyryldaghan dauysy estilgendey boldy jer týbinen janghyryp.

Esim auyp qansha jatqanym belgisiz. Kózimdi ashsam, túmsyghymmen qar sýzip, sharbaqtyng irgesine etpettey qúlaghan ekenmin, myn-san iyne súqqylap, sәl qozghalsam, auyrmaytyn jerim joq. Basymdy әzer kóterdim. Auzym tolyp túrghan song týkirip edim, sau tisterimmen qosa protezim saudyr etip  qara qanmen aralasyp  jerge týsti. Ong jaq azugha tayau ýsh protez tisting bireui altyn bolatyn. «Oybay-ay, endi qayttim, – dedim ishim uday ashyp.– Bir qyzdyng qalynmalyna bergisiz edi». Neke saqinasyn qinala-qinala  qiyp saldyryp edim. Synamasy joghary: 585-shi! Betimning sәnin keltirip túratyn. «Altynnyng buy bolady» degen ras shyghar, kóp kýle beretin bolgham. Jәy kýlgenge kórinbeytin bolghan son, ezuimdi jóndi-jónsiz yrsita kýlem dep, auzym bir jaghyna nedәuir qisayyp ta ketken. Óneboyymnyng auyrghanyn úmytyp, apyl-ghúpyl ainalany sipalaqtadym. Qar betindegi qan tamshylaghan jerding bәrin adaqtadym. Joq! Jana, esim kirgende, tamaghymnan әldene jylp etkendey bolyp edi, jútyp jiberdim-au, shamasy. «Ishke ketse, eshqayda ketpes» dep, kónilimdi birlegenim sol, óne-boyym qaytadan solqyldap qoya bersin. Qas-qabaghym, betim... ózimdiki emes. Buyltyq-buyltyq shodyrayghan birdene. Uday ashyp qol tiygizbeydi. Auzym opyrayyp júdyryq siyp keterdey. «It ómir–ay, kórsetpegening qalmady-au!». Kókiregim qorlyqqa bulyghyp, óksip-óksip jiberdim. Ózderin asyraushy, qorghaushy dep tauday pana tútqan әielim men balalarymnyn  myna týrimdi kórgende qanday kýige týsetinin oilaghanda, solyghymdy tiya almay  odan arman enkildedim. Men, jalpy, jylay bilmeytin adammyn. Ana jyly әkem ólgende de jylay almaghan son, kórgen júrt mynau nedegen tas jýrek edi demesin dep, kózime bildirmey piyaz jaghyp jylaghanmyn, onyng ózinde de syghyrayghan kózimdi kezek-kezek syghyp, әrqaysynan bir tamshy jasty әzer shygharyp edim. Sóitip әke-sheshem ólgende kózimnen shyqpaghan jas pora-pora monshaqtap, úzaq óksidim. Yza men jәbir kókiregimdi ústaraday tilip osqylap jatyr.

Bir uaqta sharbaqtan qarmanyp sýiretilip ornymnan túrdym. Shayqalaqtap әzer basamyn ayaghymdy. Basqa jerimning auyrghany azday, endi ishim búrap ala jónelsin. Qar ýstinde úzaq etpettep jatyp, suyq qarmap qalsa kerek. Bir qalqagha búryla berip, birden altyn tisim esime týsti. Ishtegi altyndy syrtqa shygharugha bolmaydy qazir. Ymyrttaghy  ala-kóleng kezde qardyng arasynan sipalaqtap qalay tabasyn. Erteng erte-jaryqta kelem degenshe, it jep qoysa she?.. Óz oiymnan ózim shoshynyp, qinalghannan qara sýmekke týssem de: « Joq, erkek bolsang shyda, shyda!» dep ózimdi qamshylaumen kelemin.

Tәltirektep ýige kirgenimde, bәri ókirip qoya berdi. Bet degen – kóz, qabaq, múrynsyz kólkildegen túlyp, auzy opyrayghan alba-júlba qúbyjyq esikten kirip kele jatqanda ayady ma, shoshydy ma – әielim synsyp, bosaghanyng týbine shóge ketti. Ýsh balam ýsh jaghymnan asylyp, azan-qazan. Bәrimiz qorsyldap qosyla jyladyq. Beyuaqtaghy  sham jaghylmaghan qaranghy bólme qosyla óksip, úzaq kýnirenip túrdy...

Jayshylyqtaghy jaman әielding qadyry osyndayda bilindi. Em-domyn jasap, jyly-júmsaghyn aldyma tosyp, jany qalmay jalpaqtap jýr bayqús. Árkimderge telefon shalyp, bir kәrteng hirurgpen kenesken eken: «Maqtany shekildeuikting mayyna shylap júta bersin, qortylmaytyn zat oratylyp, eki-ýsh kýnde ózi týsedi»  depti. Doktordyng degenin isteymin de, kenje úlymnyng eski gorshoginde  erteli-kesh shoqiyp otyramyn. Altyn júmyrtqa tabatyn mekiyen siyaqtymyn, túrsam boldy, әielim auzy-múrynyn shýberekpen tanyp alyp, gorshokti arly-berli syldyrlatyp jatqany. Bir kýn joq, eki kýn joq... Búl qalay dep kýmandana bastap edik, sәtin salghanda, ýshinshi kýngi tolghaghym oljaly boldy. Sonyng quanyshyna әielim: «býgin bir saghan qalja jegizeyinshi» dep gastronomnan tauyq satyp әkelgen. Qúday–taghala bereyin dese, qos-qosynan ýiip-tóge salady eken ghoy! Tauyqty tazalap otyrghanda bótekesinen taghy bir altyn tis shygha kelgeni. Anau-mynau emes, azutiske kiygizilgen altyn qaptama! Kedeyding quanyshy da, júbanyshy da kóp qoy. Jaratqannyng tosyn syiyna ýiishimizben quanyp, әjeptәuir qúnjyndap qaldyq.                                     

Bazar

«Ózi jylauyq bozym edi, shybyq tiygen song ne sorym» demekshi, onsyz da kernau basym, auyrdy-syrqadynyng syltauymen әielim bayqús ebelek qaghyp asty-ýstime týsip óbektegen sayyn mýldem ýpil-mәlik bop aldym. Kózi jypylyqtaghan «Gorizontty» anda-sanda tóbesinen bir qoyam da divangha sylq etip  shalqamnan týsip jata ketem. Bir kýni әielim alay bir, búlay bir oiqastap ótti de myqynyn tayanyp qasyma túra qaldy. (Myqynyn tayansa-aq bitti, zәrem úsha bastaydy, bir tyqyrdyng tayanghanyn seze qoydym.)

– Otaghasy, búl qay jatys? Erkelep bolsang túrmaysyng ba?

– Túrghanda ne isteymiz?

 – Qoly qimyldaghannyng auzy qimyldaydy. Sauda jasayyq!

– Sauda-a?!! – Osqyrghanda kensirigim jarylyp kete jazdady. – Qúrsyn, atamnyng atasy jasap kórmegen kәsip!

– Omay, shirkin, aqsýiek! Janyndy bagha almay jýrip, kergigen ne tenin.

– Jasasan, ózing jasa. Babang basyna sәlde orap, esek minip, bazar jaghalaghan  saudager emes pe?

– Pishtu! – dedi әiel erinin shygharyp. – Ózing jetisip túrghanday. Qazanda  aina-taraq satqan kimning babayy eken? Sezneng biyt, malay!..

Ary iyterip, beri jyghyp, sózben biraz qarjasyp alghan son, múnday «shayqastarda» qashanda omaqasatyn әdettimmen taghy da әielding uәjine jyghyldym. IYinderi tozghan, moyyndary qylqighan ýsh balany aldyma kóldeneng tartyp, әr sózin mirding oghynday qadap, janyma batyryp-batyryp aitqanda, kinodaghy fashistey eki qolymdy tas tóbeme kóterip empendey jóneluden basqa amalym qalmady... Sóitip ýmit jetelep, joqtyq jelkelep  atam istemegen sauda  degen tansyq ómirding han-bazaryna qoydyq ta kettik.

Joldyng arghy jaghyndaghy «Optovkadan»  Qytaydyng arzanqol kәkir-shýkirin  alamyz da, bergi  bettegi bazarda sauda qylamyz. Bazar degening – ainalasy beton dualmen qorshalghan ashyq alanqay. Sýrgilenbegen qisyq-qynyr taqtaydan sәki jasap, tóbesine berzent kerilgen úzyn-shúbaq qatarlardyng óz iyesi bar. Biri – әldebir baydiki, biri – әkimattaghy qonjighan әldebir shonjardiki. Qalqaymanyng astyn metrlep satyp, qaltandy qaqshyp alady.

Qúdaydyng iyen-tiyegin jerine túrghangha aqy alghandary qay Qúdaydan  bezgenderi dep, bayaghy kónilmen  búrqyldap jýrsek, jer endi Qúdaydiki emes, Qúdayyna pysqyryp ta qaramaytyn baylardiki bop ketken eken ghoy.

Biraz uaqyt jana kәsipke boy ýirete almay jýrdim. Qazaqtyn  saudagha degen qangha sindi jiyirkenishi, eski morali keudemnen qos qoldap iyterip túrghanday. Qalpaghymdy týsire kiyip, kózime jarty betimdi jaylaghan qara kózildirik taghyp alamyn. Tanys bireuding qarasy shalynsa, dereu teris ainalyp ketip nemese jaymanyng qalqasyna búghyp otyra qalamyn... Keshke ýige kelgennen keyin tәpishtep bar pәleni ústaghan qolymdy juamyn; «әi, osy sen bar bylyqty kórding ghoy» dep kózimdi juamyn; «tauar ótkizem dep aldap ne sóz aitqan joqsyn» dep auzymdy shayamyn... býkil denemdi ysqylap juamyn. Bәri bir ishimdegi bir bylghanysh ketpegendey óz-ózimnen jiyirkenumen bolamyn.

Búryn saudany, qolynan keler basqa kәsibi joq jylpos, ysqyayaq, dýniyeqonyzdar jasaydy dep  oilaytynmyn. Onym  mýldem beker eken. Býgingi bazargha joqshylyq degen pәleket nebir jaqsy men jaysandy aidap shyghypty. Jón súrassam, ong jaghymdaghy kórshim – professor, himiya ghylymynyng doktory, sol jaghymdaghy múndasym – ol da doktor, biolog, odan arghy – dosent, onyng ar jaghyndaghy – kafedra mengerushisi... ­ónkey doktor, kandidat... yghay men syghay.  Ishindegi ataq-lauazymy joq, eng eleusiz qaratóbeli men ghana ekenmin. Adamnyng tyghyryqqa tirelgende ózinen de kýni tómenderge qarap ózin aldarqatatyn pendeshiligi bolady ghoy, «mýiizi qaraghayday myqtylar úyalmaghanda, maghan ne joryq!» dep  әjeptәuir ense tiktep, ajarlanyp qaldym.

Ong jaqtaghy Sәduaqas degen aghay – aqburyl shashyn shalqayta taraghan, iyegining úshynda búrshaqtay meni bar, aqqúba óndi, elulerdegi ensegey, kelisti kisi. Qazir ghana leksiya oqyp auditoriyadan shyqqanday qashan kórseng de ýsti-basy múntazday, jinaqy. Termostan qúiyp alghan ystyq shayyn úrttap qoyyp, kitap oqyp otyrady. Keyde mening quystanyp әldekimderden taysaqtap qalqagha qaray jylystaghanymdy kórip qap úrsyp tastaydy:

– Áy, ózing qyzyq jigit ekensin! Úrlyq qyp túrsyng ba, qarlyq qyp túrsyng ba, nemenege úyalasyn? Osy bizding qazaqtyng minezin týsinbeymin. Enbektenip adal terinmen nan tapqannyng nesi syn! Bizding әiel de: «Oybay, professer basynmen bazarda túrasyng ba, úyat-taghy, úyat!» dep eki betin jyrtty. Men nemenege úyalam? Úyalsa, Leningradta dissertasiya qorghaghan, galogenderden eki janalyq ashqan, professor basymmen osy kýnge jetkizgen analar úyalsyn!– dep súqsausaghyn joghary shoshaytady. –Áy, úyattan bir kýn keyin tughan ol nemeler qaydan úyalsyn. Olargha ghylym da, óner de kerek emes. Tek aqsha ghana kerek. Aqsha bolsa, bәrin satyp alam deydi. Ghylym akademiyasy tarady, aqyn-artist – baydy maqtap zarlaghan jarapazanshy. Olargha aidaghangha jýretin, aitaghyna ýretin oisyz-ónersiz tobyr kerek!..

Bizding qatarda túrghandardyng deni ghalymdar. Tanys-bilis bolghan song birin-biri saghalap kelgen ghoy. Sondyqtan Sәduaqas aghay bizding qatardy «Bazarstan Respublikasynyng Ghylym akademiyasy» dep qaghytady. Bizden keyingi qatarda  aqyn-jazushylar sauda jasaydy. Daryldaghan kýlki-ayghayy, dumany kóp. Túspa-tústa Niyazghúl, Beysenbek, Temishbay degen  aqyndarmen qonsymyz. Búrynnan jýzderi tanys, attary qanyq. Anda-sanda televizordan kórinip qoyatyn. Árqaysysy samsaghan tauarlarmen birge ózderining «Samizdattan» shygharghan kitapshalaryn jaymagha tekshelep qoyady. Basqa eshqanday kitapty jolatpaydy. Árqaysysy tek ózi ghana myqty. Arly-berli ótkenderge: «...óu, qaryndas... әi, inishek... әu, jengey... mine, myna ólendi tyndanyzshy... Múqaghaly da múnday jazghan joq, naghyz klassika!..» dep  bir-eki shumaghyn  shúbyrta oqyp, jaymadaghy zattarynan búryn  әrqaysysy óz kitaptaryn nasihattap ketedi.

Mening bir qúlaghym  boylay da solar jaqta. Bәrin bolmasa da  emis-emis estip qalamyn key sózderin. Kóbinese arqalanyp  dýrildep sóileytin – Niyazghúl. Qylqighan moyynyn iyghynan búrap shygharyp júlqynyp túrghany. Tyrighan taramys bolghanmen, bos bóshkeni úrghylaghanday danghyrlaghan dauysy zor. Ayghaylap, óneshtep sóilegende iship alghan ba dep qalasyn. Kóbinese Temishbaydy qyjyrtyp jatqany:

   – IYә, ordendi satushy, sauda kýset bolsyn! – deydi tanerteng sәlem ornyna salghan jerden. Temishbay oghan mýldem kereghar, denesi de, minezi de: eki beti búltighan qara-tory, dembelshe. Samayy men jelke shashynyng úshy shiyrshyqtanyp túrady. Jýris-túrysy manghaz. Ylghy da ýstinde aq kóilek, galstuk taghyp qylghynyp túrghany. Televizor kóretinderding bәrine tanys, mәjilis sayyn suyrylyp sóilep túratyn sarnauyq bir senatormen birge týsken suretin ýlkeytip jaymanyng bir shetine sýiep qoyady. Onysy: «biz kimmen әmpәy ekenimizdi bilip qoyyndar!» degen maqtany. Myna kózi edireygen tiken múrttyng kóp jyl sovhoz basqarghan әkesi turaly poema jazyp «Qúrmet» ordenin alsa kerek. Niyazghúldyng «ordendi satushy» deui sodan. Niyazghúl onyng tyrsighan qarynyn súq sausaghymen týrtip qap, basyn shayqaydy:

– Partokrattar men koorupsionerlerge qor bolghan qayran ólen–ay! Odan da óz әkeng turaly nege jazbaysyn?

– Ol onday qúrmetti azamat emes qoy.

– A, әkeng qúrmetsiz be edi? Bәse, bәse!..

– Ketshi-ey sózden pәle izdemey...Jalpy, sening pozisiyang dúrys emes. Bay, bastyq dese, bassalyp jamandaysyn. Ana kisige de til tiygizesin! – dep iyegin kókke bir iyzep tastaydy. – Baspen alysqan el bassyz qalady degen qazaqtyng sózin úmytpa!..

– Sen-aq  maqta. Bar jerin jalaghanda shyqqan úshpaghyng osy ghoy. Sólkebayyndy syldyrlatyp túr endi baqsyday baqyldap!

– Túrsa nesi bar eken? Búl da enbek...

Birazdan keyin iship alyp, tipten daryldap ketedi. Sauda – bir jaqta, ózderi – bir jaqta. Kóp ýndey qoymaytyn Beysenbekti  ondayda toqtatu bir kýsh. Beti kýrenitip,  óleng oqimyn dep ójektegende kisige des berse kәne. Eki kózin tars júmyp, kýshene aighaylap, qolyn ýsi-ýstine sermeydi:

– ...O, mening qasiretim – Aughanstan!

Taghdyr seni jaratqan ar-namystan.

Kóz jasyndy sýrtemin ólenimmen

Jýrekterding arasyn jalghap úshqan!..

Bir óleng biter-bitpesten ekishisine kóshedi buyrqanyp:

–Ua, ua!

Nikara–gua!

Sher men  sor mandayynan arylmaghan!

Al-daghy jyrlarymdy jalyndaghan,

Bershi sen azabynnyng bәrin  maghan!

Ua,ua!

Nikara–gua!.. – dey bergende:

– Ua, ua, dauysynnan ainaldym daryldaghan... Boldy, qoya ghoy! – deydi  Sәduaqas aghay dauysyna zil sala keketip. – Aydaladaghy Aughan men qiyandaghy Nikaraguada neng bar? Aynalandaghy jylaghandar az ba, solardyng kóz jasyn nege jyrynmen sýrtpeysin?

– Oi, Sәke, siz qyzyqsyz. Óleng degen erkin qalyqtaghan qús, biyikte samghauy kerek. Siz jerge týs, qarabayyr tirlikti jyrla deysiz. «Shóp te – ólen, shónge de – ólen» deytin naghyz primitiv sol emes pe?

– Óleng óz topyraghynda ónui kerek. Qasiret pen qayyrshylyqty izdep Afrikany sharqúrudyng qajeti ne? Qolyn jayyp qarsy aldynda túrghan joq pa sonyng bәri? Ózing múnda neghyp túrsyn? Ne kórip, ne týisinesing – poeziya degen sol.

– Ghalym degen halyqty týsinu qiyn. Tym pragmatiksizder. Qatyp-semip qalghan birizdi, eski kategoriyalarmen oilaysyzdar!..

«Ólenning otymenen órtep jiberemin!» dep lapyldap, órekpigen aqyn aghayyndar auditoriya taba almay  ókpelep, qonyltaqsyp qalady. Osy Beysekenning minezi tipten qyzyq. Týrine qarasan, óleng jazatyn kisi siyaqty emes. Enkishteu, tyrighan aryq. Arbadan zoryqqan ógizdey eki kózi alayghan, sualghan eki úrtynyng oiyghyna eki júmyrtqa siyp ketkendey. Túnjyrap ýn-týnsiz jýrgenge momaqan bireu-au dep oilaghanmen, auzyna sәl araq tiyip ne óleng oqyghanda tany almay qalasyn, dýr silkinip, aruaqtanyp shygha keledi. Shyjyghan ystyqta da jiyegi jemtirlengen  qonyr beretkesin milyqtatyp basynan tastamaydy. Anda-sanda soqtyghargha qara tappay erikken Niyazghúl:

– Áy, taz, tóbendi bir ret kórsetshi, kórimdigine bes  tenge bereyin!– deydi qasynda túrsa da aighaylap.

– Ketshi! – deydi ondayda Beysekeng ýni óship qyzaranday qolyn siltep. Shamasy, búl Beysekenning shamyna tiyer jandy jeri boluy kerek.  Auzy jyldam Niyazghúl «taz» degen sayyn jasyp, qyzarandap qalady. Tóbe shashynan airylghan jalghyz beybaq solday-aq, sonsha qorynatyny qyzyq. Osydan bes-alty jyl búryn  astyndaghy mashinasyn satyp, Japoniyagha baryp  tóbesine shash ektirip kelipti. Búrynghy jas kezindegidey qap-qalyn, búira. Alghash kórgende jýregi jarylarday quanyp, aina aldynan shyqpay  saghattar boyy ózin tamashalap túryp alypty. Quanyshtan es joq-týs joq, úshaqtyng qanatyna jabysqanday bop elge jetedi alyp-úshyp. Kórgen júrt tan-tamasha, «apyr-au, mynau shynymen Beysekeng be-ey!» dep  kózin ashyp-júmyp, tandayyn taqyldatady. «Al, ne túrys, әida kettik!» Sodan al kep  ju, әida kep restoran jabylghansha silte... Kózin ashsa, aiyqtyrghyshta jatyr eken. Basy rezinka doptay jyp-jyltyr – taqyrlap qyryp tastapty. Jata qap baqyr, oibayla... Ókire-ókire jýrek talmasy ústap es-týssiz qalady. Auyruhanada jarty ay jatyp, әreng degende beti beri qarapty.  Mine, sodan beri taz kepeshi tóbesinen týsken emes, sodan beri ýnireygen kózinen múng aiyqqan emes.

Aralaryndaghy bir barmaghyn ishine býkken taqystauy – Temishbay. «Hin» dep múrnynan bir kýlip qoyady da daryldaghan ana ekeuin arandatugha qúmar. Bir kýni tanerteng shalaburyl bop keldi. Shashy dudyrap, basy salbyrap ketken, kónilsiz. Qos qaltasyn qayta-qayta aqtaryp, syldyrlaghan jarty uys tiyndy sanaghyshtay beredi. Basy synyp qyrjiyp otyrghanda:

– Ordendi saudager, qalaysyn-ey? – dedi Niyazghúl jaymasyna qos shyntaghyn tiregen kýii sanqyldap. Izdegenge–súraghan, Temishbaydyng óleusiregen janaryna jylt kirdi.

– Ordendering joq bolsa da osy ekeuing menen artyqsyndar! – dedi jez qarmaghyn terenge qaray laqtyryp.

– Sonda qay jerimiz artyq?

– Aqyndyqtaryndy aitam!

– Oi, qasqa–ay!..

– Aqyry moyndadyn–au! – dedi ekeui entelep.

– Moyyndamaghanda. Biraq ekeuindi synayyn dep túrmyn.

– Syna, syna!..

– Dayynbyz!

– Endeshe ekeuine jeke-jeke taqyryp beremin. Taban astynda óleng shygharasyndar. Jenilgen «jartylyqqa» jyghylady.

– Kelistik! – dedi ekeui júlqynyp.

– Kәne, Beyseke, bәige atynday alasúryp túr ekensin, senen bastayyq. Qyzdyng aty – Qamajay. Osyghan óleng shygharshy.

Beysekeng irkilgen joq, júdyryghyna jótkirinip aldy da siltey jóneldi:

– Qyzdyng aty – Qamajay,

Jatqan  jeri – jaghajay.

Jaghasynda – qaraghay.

Sayasynda – kәri aghay.

Kýrsinedi Qamajay –

Kәri aghay jatyr jaramay!..

– Oi, bәrekeldi, bar bol, Beyseke! Al, endigi kezek – Nәkendiki. Pay-pay, tabanymen jer tarpuyn qarashy, myna kók dauyl soyqannyn! Saghan ne taqyryp bersem eken? A, anau qaljyndasa beretin kelinshekting aty kim edi, Roza  ma? Sony ólenge qosshy.

– A... Roza deysing be? – Qos tanauy qusyrylyp, týsi quqyldanghan Niyazghúl  jelkesin qasyp  sәl irkilip qaldy da ary qaray ilip әketti:

– Aynalayyn Roza,

Sensiz ómir – proza.

Poeziya bolar-au,

Oynap-kýlsek biraz,ә!

 

Syrymdy qaydan bilersin.

Tirlikti oilap jýdersin.

Aygha qarap úlysam,

Qútyrghan dep kýlersin!.. – dep eki kózi qyzaryp ekpindete entigip toqtady.

– Pah, shirkin! – Temishbay basyn ýsti-ýstine shayqady. – Ekeuing meni qinadyndar ghoy. Birinnen biring ótesin, qaysyna bәige bererimdi bilmey túrmyn. Áy, ekeuine de Bas bәige! Qazylyghyma rizasyndar ma?

Jana ghana baqtalas bop bir-birine jauygha qaraghan ekeui jymyng qaqty:

– Rizamyz!

– Endeshe, bәigelerindi juyndar. Biring – «Ekstra», ekinshing – bir-eki syra, tiskebasarymen.

– E, oghan sóz bar ma! – Ekeui sanqylday sóilep, anandaydaghy dýngirshekke qaray  empendey jóneldi...

   Keshke taman jýkti alyp qaytugha kómektesuge kelgen әielderi kózderi kýlimdep, «Lәilim-shyraq» bop otyrghan ýsheuin kórip, bazardy basyna kóteredi: «Oybay-ay, endi qayteyin. Óltiretin boldy-au myna alqash!  Taghy da iship alypty sidigin... Býitip mal tauyp asyraghanyng qúrysyn! Búryn syrahanadan shyqpaushy edinder, endi bazarda bas qostyndar ma, ýsh alqash!..» dep ýsheuin ýsh qatyn jaymany ainaldyra quyp jýrgeni. Tegin konsert. Bireuler kýledi, bireuler basyn shayqaydy:

– Áy, berekesizder-ay! Osylardy da bauyrynan bala órgen bir shanyraqtyng egesi deydi-au!

– IYә, kópting biri emes, el kózinde jýrgen azamattargha úyat-aq!..

El ne dese, o desin, óz basym olargha qyzygha qaraymyn. Allanyng yqylasy týsip, airyqsha jaratqan pendesi siyaqty. Ásirese Beysekeng men  Niyazghúldyng jyr tolghap shalyqtaghan sәtte kózindegi jarqyldy kórsen, jaydyng otyna janyp alghanday jalyndap túrghany. Aqynnan basqa qay pende óstip shalqyp, quana alady? Sózden qúdiret jasap, óz otyna ózi kýiip-janghan qayran jýrek! «Shirkin, osylarday baqytty adam bar ma eken!» deymin  ýsh aqyngha qarap kýrsinip.

Jan-tәnimmen jatyrqaghan bazargha birte-birte etim ýirenip, betimning qytyghy óle bastady. Bile-bilsen, búl da bir qyr-syry qyryq qatpar, qúpiyasy mol ýlken kәsip, qordaly tirshilik kózi eken. Bireuding ekeu bolyp, azdyng kóbeygenin kim jek kórsin. Anshynyng qúmarlyghynday bir jelik eliktirip, terenine tarta beretindey. Endi búrynghyday tanys-bilisten yghysyp, býgejekteu joq. Jýzim jarqyn, dauysym ajarly. Anandaydan eldi shaqyryp, «Alyn, alyn!» dep tauarymdy maqtap sarnap túramyn. Kelginshining anghalyn da, әkkisin de bir kórgennen seze qoyatynday bop taqystanyp aldym. Kýnnen kýnge qulanyp, súmdanyp, qalt etkendi qaghyp týserdey әbjildenip, súnghyla bop baramyn. «Kәne, ashyq auyz qaysyng barsyn, kel beri» degendey susyldap, súnqyldap, sumandaghaghanda auzym auzyma júqpaydy. Arzandy qymbatqa, arzymasty asyra satyp, bireudi aldap týsirsem – asyghym alshysynan, sonday quanyp, qúnjyndap qalamyn. Qaltama sýngitken qyzyl-ala qaghazdyng qyzuy keudemdi qyzdyryp bara jatqanday ainala berip syrtynan syqyrlata basyp-basyp qoyamyn... Saudagerde estetika bolmaydy eken. Dýniyedegi jandy-jansyzdyng bәri tauar bop kórinedi. Súlulyqqa kóz sugharyp, kónil eljiretip sýisinu joq. Kóshe boyyndaghy jana egilgen balapan shyrshagha qarap: «Jana jyl qarsanynda  týndeletip kesip alyp satar ma edi!» degen oy eriksiz kókeyimde qylang ete týsedi. Qúiryq-jaly sýzilgen sәigýlik kórsem: «Pa, shirkin, taban shyghar qazysy bar-au, bazargha salar ma edi!» dep auzymnyng suy qúryp tamsanamyn. Qylshyghyn tastap qansonarda qylandaghan qyzyl týlki, sudaghy  qúndyz, susar... maghan qymbat tymaq, bórik, ton... bolyp elesteydi... Ishi –syrtym birdey bylghanyp, qara balshyqqa belsheden batyp baramyn. Sony bilip- sezip túrsam da selt etip, jiyirkener emespin.

Jalghasy bar. 

Abai.kz