جالعاسى. باسىن مىنا سىلتەمەدەن وقي الاسىز.

ساۋنا

ماقسات سارتايچ جايساڭ جىگىت ەكەن. مال بىتسە، جال ءبىتىپ، شالقاقتاپ قالاتىن جامان بايلار سىقىلدى قىتىمىر، ءجايسىز ەمەس،  سابىرلى، كەڭ مىنەز. اعالاپ سىيلاپ تۇرادى.

جۇما كۇنى تۇستەن كەيىن قاسىما كەلىپ:

– توقساندىق وتچەتتى تاپسىرىپ، نانكۇر-ماڭكۇردەن ءبىر قۇتىلدىق–اۋ، ايتەۋىر! – دەپ ىشقىرىن ءبىر كوتەرە، سابا قارىنىمەن قوسىلا ىركىلدەي كۇلدى. – ارقامىزدان ءبىر قارا تاس تۇسكەندەي بولدى. سىزگە راحمەت، اعاسى!

– راحمەتتى شىعىنداپ قايتەسىڭ، ول مەنىڭ جۇمىسىم ەمەس پە؟

– جۇمىستى ىستەي الاتىن دا، ىستەي المايتىن دا ادام بار عوي. بۇگىن ءبىر ارقا-باسىمىز كەڭىپ دەمالايىقشى. ساۋناعا بارايىق.

– وي، ساۋنانى قايتەم؟ – دەدىم ارتىق شىعىندى جەك كورەتىن ادەتىممەن ات-تونىمدى الاقاشىپ. – ۇيدە ۆاننا بار عوي.

باستىعىم باسىن شايقاپ مىرس ەتتى:

– وي، اعا، ومىردەن سابسەم ارتتا قاپسىز. ساۋنا دەگەن كەرەمەت قوي!

نەسى كەرەمەت ەكەنىن بىلسە كەرەك، بەتىنە ينە تىعىپ السا دا  بىلق ەتپەيتىن شوفەر جىگىت تە يىعى موڭكىپ ءبىر جىمىڭ ەتىپ قويدى.

قۇلقىم بولماسا دا باستىقتىڭ ءسوزىن، ءبىر جاعى ءامىر كورىپ، ەكىنشىدەن، سىيلاعاندى بىلمەيتىن سورلى  ەكەن دەپ رەنجىپ قالا ما دەپ قورقىپ، ەرىكسىز كوندىم. قاسىمىزعا تاعى ەكى جىگىتتى قوسىپ الىپ، رايىمبەك كوشەسىندەگى ء«دويت» دەيتىن ويىن-ساۋىق كەشەنىنە تارتىپ كەتتىك. ءۇستى تويحانا، ءبىرىنشى قاباتى ساۋنا ەكەن. قايقاڭ قاققان سەمىزشە، مۇرتتى قارا ءيىلىپ-بۇگىلىپ ەلپەڭ قاعىپ ءجۇر. ساۋنا دەگەن اتىن ەستىگەنىم بولماسا، كىم بۇرىن كەلىپ كورگەن. جۋىنىپ-شايىناتىن مونشانىڭ ءبىرى عوي دەسەم، كىشىگىرىم رەستورانعا كىرىپ كەلگەندەي بولدىق. توبەسىن كۇمبەزدەپ، قابىرعاسىن دوڭگەلەتە تىلشە تاقتايمەن قاپتاعان كەڭ بولمە. اعىپ كەلە جاتقان تامشىداي ءار تۇستان سالبىراعان ۇشكىل لامپالاردان جۇپ-جۇمساق، كوگىلجىم ساعىم جامىرايدى. توردەگى سوپاقشا، ۇلكەن ۇستەل جاسانىپ تۇر. اق جىبەك قولعاپ كيىپ، «بابوچكا» تاعىپ سىقيعان ەگدەلەۋ ەركەك ارقايسىمىزدان نە ءىشىپ، نە جەيتىنىمىزدى سۇراپ، بابىمىزدى قالاي تابام دەپ قالبالاق قاعادى. اندا-ساندا قارا مۇرت تا كەلىپ، «قالاي بوپ جاتىرسىزدار؟» دەپ كەتەدى. اركىم ءوز سۇيگەنىنە قاراي، كونياك، ۆيسكيمەن تاماق ءجىبىتىپ، جەڭىل تاعاممەن ار جاعىمىزعا ەل قوندىرىپ العاننان كەيىن، ورنىمىزدان تۇرىپ، شومىلۋعا كىرىستىك. جىگىتتەر ءۇر جالاڭاش شەشىنىپ تاستادى. مەن ساقالدى باسىممەن ويتۋگە ىڭعايسىزدانىپ، بالاعى تىزەمە تۇسكەن قارا دامبالىمدى، ارت جاعى سەتىنەپ، شاربى بۇلتتىڭ اراسىنان سۇزىلگەن ايدىڭ سۇلدەرىندەي  قۇيرىعىم  اعاراڭداپ تۇرسا دا شەشكەم جوق. فين مونشاسى كەرەمەت ەكەن. قۇرعاق بۋ سۇيەگىمىزدى شىمىرلاتىپ، ابدەن التى ايرىعىمىزدان تەر شۇمەكتەپ بوي-بويىمىز شىققاندا، مۇزداي باسسەينگە كۇمپ-كۇمپ قويدىق تا كەتتىك. الدىمداعى جۋان-جۋان، جالتىر بوكسەلەر سوپاڭ ەتىپ سۋدان سۋىرىلىپ، جاعاداعى تەپكىشەكپەن ورلەپ بارادى. مەن دە تەپكىشەكتىڭ ءبىرىنىڭ جاقتاۋىنان ۇستاي  بەرىپ ەدىم، داليا جايىلعان قارا دامبالدى سۋ تارتىپ، سىپىرىلىپ بارا جاتقان سوڭ، جالما-جان ءبىر قولىممەن ىشقىرعا جارماستىم. قارا دامبالدىڭ بالاعىنان سىتىرلاي سۋ سورعالاپ، شيديگەن، جۇندەس سيراقتارىم قيسايىپ – ءبىر ادەمى پوشىمدا تۇرسام كەرەك، قارا مۇرت ىرجيا كۇلىپ قاسىما  كەلدى دە:

– اعاي، «يۋبكاڭىزدى» شەشسەڭىزشى! – دەپ، تۇكتى، قوڭىر پيجامدى يىعىما كولدەنەڭ لاقتىرا سالدى.

 بولمەگە قايتا بارىپ، ىستىق كوفە مەن كونياكتى سوراپتاي تارتىپ، قىزدى-قىزدىمەن ءبىراز جەرگە بارىپ قالعانبىز. سول بابىمىزدى كۇتىپ تۇرعانداي، ۇزىن ءدالىزدىڭ تۇيىعىنداعى ەسىك ايقارا اشىلدى دا، الاكەۋىم شارشىنىڭ اۋزىنان اپپاق تاندەرى شورشىعان سازانداي بۇلت-بۇلت سۋىرىلىپ، ءبىر توپ قىز قارا مۇرتتىڭ جەتەگىندە ويناقتاي باسىپ شىعا كەلدى. ءتورت قىز. ءتوسى مەن ابىرويىن قالقالاعاننان گورى قايتا قادالا ءتۇس دەگەندەي جارتى ەلىگە جەتەر-جەتپەس جىپتەي لىپا بار دەمەسەڭ ۇردەي جالاڭاش. سۋرەتتەردەن، «قايتا قۇرۋدىڭ» العاشقى جىلدارىندا ءتيىپ-قاشىپ پورنوفيلمدەردەن بولماسا، ءتىرى جالاڭاش ايەلدى قول سوزىمنان كورىپ تۇرعانىم وسى. بويىمدا جانىم بار، مەن دە ەركەك ەمەسپىن بە؟. جۇرەگىم شاپقان اتتىڭ تۇياعىنداي ءدۇرس-ءدۇرس سوعىپ، كوزىم قىليلانىپ كەتتى. قالاي دىمىڭدى قۇرتىپ قىلىمسۋدى بىلەدى-اۋ، قۇرعىرلار! بىلق-سىلىق ەركەلەي باسىپ، الدىمىزعا كەلىپ تۇرا قالدى. تومسارىپ، ەرىندەرى تومپايىپ، نازدانا قاراي ما-اۋ! ءسۇي، قۇش، قۇشاعىمدا ورتەنشى مەنىڭ دەپ تۇرعانداي. بىرىنەن ءبىرى وتكەن. ارشىن ءتوس، ۇزىلگەن بەل، ودان تومەن... سىلەكەيىمدى قىلق-قىلق جۇتىپ تامسانعانىم بولماسا، سيپاتتاۋعا  مەنىڭ سوزگە وراشولاق بايقۇس ءتىلىم مۇلدەم قاۋقارسىز. ءتىلىم دەيمىن-اۋ، ايتىپ جەتكىزەتىن ءسوزدىڭ ءوزى ءالى جاراتىلماعان سياقتى، قازاقتا. ونى تەك كورۋ كەرەك، سەزىنىپ ءسۇيۋ كەرەك. پا، شىركىن، قازاقتىڭ قازىرگى قىزدارى قانداي كوركەم بوپ ءوسىپ كەلەدى، نە ءبىر حاسا سۇلۋ بار-اۋ! بۇل پاتشاعارلار بۇرىن قايدا بولدى ەكەن دەسەڭشى. مەنىڭ دۇيسەن دەيتىن  ءبىر قىرت قۇرداسىم: «مەن ۇيلەنگەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە-اق سۇلۋ قىزدار كوشەدە قاپتاپ كەتتى!» دەپ كۇرسىنەتىن. راسىندا دا قازىرگى بويجەتكەندەر سۇلۋلانىپ كەلە مە، الدە ايەل الاردا  كوزىڭ بايلانىپ قالا ما ەكەن؟ ءتايىر-اي، ءبىز دە قاتىن الدىق دەپ ءجۇرمىز-اۋ، مىنالاردىڭ قاسىندا. سونىڭ وزىنە كادىمگىدەي ءولىپ-وشكەنىمىزدى ايتساڭشى! تورتەۋىنە كەزەك تەلمىرگەن سايىن كوزىم شۇبارتىپ، باسىم اينالىپ، كەۋدەمە ءبىر شايتان كىرىپ الدى. قىسىلۋ، قىمسىنۋ جوق. بۇلار دا بىرەۋدىڭ كوزىنىڭ اعى مەن قاراسى عوي، وسىلاردىڭ وكشەسىن باسىپ ءوسىپ كەلە جاتقان ءوزىمنىڭ دە قىزىم بار ەمەس پە، ۇيات-وبال عوي دەگەن ويدان اداسىپ قالعاندايمىن. ەسەسىنە سوناۋ ايلى تۇندەگى وزەن جاعاسى، قاراقات تەرىپ جۇرگەندەگى قالىڭ بۇتانىڭ قالقاسى، جاتاقحانانىڭ قاراڭعى بولمەسىندەگى باياعىدا ۇمىت بولعان قايداعى ءبىر پالەلەر كوڭىل تۇبىنەن قالقىپ شىعىپ، بۇيىرىڭنەن قىتىقتاي ما-اۋ... جۇرەك قۇرعىر ورەكپىپ كەۋدەگە سىيماي ءلۇپ-ءلۇپ سوعادى.

قارا مۇرت تاۋارىن جايماعا قويعان ساۋداگەردەي قىزدارعا قىدىرتا ءبىر قاراپ، بىزگە بۇرىلدى:

– قالاي، كوڭىلدەرىڭىزدەن شىقتى ما؟ بولماسا، وزبەكستان مەن ۋكراينادان كەلگەن «تاۋارلار» بار، پاجالىستا.

ءبارىمىز ءۇشىن شەتتە وتىرعان جالپاق سارى جاۋاپ قاتتى:

– ءبىسمىللاسىن وزىمىزدىكىنەن باستايىق تا. بۇلارعا دا ءناپاحا بولسىن!

سارتايچ يىعى سەلكىلدەپ مىرس ەتتى:

– شىركىن، ءبىزدىڭ باكەڭ ۇلتجاندى پاتريوت قوي! ءبىر تامشى بولسا دا وزىمىزگە تامسىن دەيدى...

 قىزىلسىراپ وتىرعان قۋتاقىم قىرعيلار ۋاقىت وزدىرماي بىردەن «تاۋار» بولىسۋگە كىرىستى. جالاڭداپ ارقايسىسى ءوز كوڭىلى قۇلاعانعا قولىن سوزا بەرىپ ەدى، سارتايچ ءجون بىلەتىن جامپوز عوي، قاباعىمەن تەجەپ تاستادى دا، ماعان قاراي يەك قاقتى:

– وسى جىگىتتەر ۇلكەن سىيلاۋدى بىلمەيدى-ەي. سابىر قىلساڭدارشى. اعا، جول– سىزدىكى. تاڭداڭىز.

«نەسىن تاڭدايمىن، ماعان كەز-كەلگەنى ءپايدوت قوي!» دەيمىن ىشىمنەن. شىنىمدى ايتسام، لەزدە بارىنە عاشىق بوپ قالدىم. ءبارىن بىردەي سۇيەتىن سياقتىمىن. بىرەۋىن تاڭداسام، وپاسىزدىق جاساعانداي باسقالارى رەنجىپ قالاتىن ءتارىزدى، ءارى ولاردى مىنا جالاڭداعان ءۇش قاسقىردان قىزعانىپ تا وتىرعاندايمىن. كۇمىلجي بەرىپ ەدىم، سارتايچ:

– وي، كوكە، شايناپ بەرگەندى جۇتا المايسىز–اۋ! – دەپ، شەتتە تۇرعانىن جەتەلەپ اكەپ، بىلەگىنەن ۇستاتتى.

– ال، قىزدار، اعالارىڭا جاقسىلاپ قىزمەت كورسەتىڭدەر! – دەپ قارا مۇرت وسيەتىن ايتىپ شىعىپ كەتتى.

توستاعانداعى سۋرگۋچ سياقتى قوڭىر قويمالجىڭدى بۇل نە زات دەپ وتىرعامىن، سويتسەم سۇيىق شوكولاد ەكەن. قىزدار سونى ۇشتارى بۇلدىرگەندەي بورتكەن ەمشەكتەرىنە جاعىپ، ساۋساقتارىن ءبىر-ءبىر جالاپ الدى دا ارقايسىسى ءوز «سۇيگەندەرىنە» سۇيكەنە كوزدەرىن توڭكەرىپ، ەركەلەي باستادى. «قۇداي-اۋ، ونسىز دا ءتاتتى نارسەگە ءتاتتى جاققاندارى نەسى؟» دەپ ۋىلجىعان الماداي بۇلتيعان - بۇلتيعان توق انارلارعا تامسانا قاراپ قويام. قۇربىلارىنىڭ سوڭىن الا مەنىكى دە قولىن سوزا بەرىپ ەدى، ويبايلاعانداي:

– نە نادو! – دەپ قاتتىراق داۋىستاپ جىبەردىم.

الگىندە جىگىتتەر پالتونىڭ تۇيمەسىندەي قارا تابلەتكانى تورتكە ءبولىپ، ارقايسىسى ءبىر تۇيىردەن كوفەگە قوسىپ ءىشىپ العان. مەن سىباعامدى كەرى ىسىردىم:

– مۇندايعا اۋەستىگىم جوق. تاتىپ كورمەگەن نارسەم.

ۇشەۋى ءۇش جاعىمنان تاقىمداپ، «ساۋاتتارىن» كورسەتىپ اۋرە:

– ءبىر تاتساڭىز، «شىركىن-اي» دەپ اڭساپ تۇراسىز، كەرەمەت نارسە!

– قورىقپاڭىز، قىتايدان ارنايى زاكازبەن الدىرتتىق. تازا شوپتەن جاسالعان.

– نەسىن، ايتاسىز، دۇنيەنىڭ راحاتى!..

– جو-جوق، جىگىتتەر، ونسىز دا مىلتىعىمىز ءالى وقتاۋلى!

– ءما-ءا، شالىڭ مىقتى عوي، ەي!..

– ەندەشە، اعانىكى تابارىك بولسىن! – دەپ، تىزە ءتۇيىستىرىپ قاتار وتىرعان شيكىل سارى ارى تارت تا بەرى تارت بوپ وتىرعان تىرناق ۇشىنداي ءتۇيىردى قولدى بولىپ كەتپەسىن دەگەندەي، ابجىلدىكپەن قاعىپ الىپ، قىلعىتا سالدى. ىشىمىزدەگى ەڭ شاعىن دەنەلى وسى ەدى: ەكى ۇرتى سۋالعان، قۋشىق كەۋدە، لاقتىڭ شۇكايىندەي عانا جالقاق سارى. جانىنداعى جالپاق مۇرىن، قىزىل بەت قىلي بۇيىرىنەن ءتۇرتىپ قالدى:

– ەي، رازمەرىڭە قاراساڭشى. مىنا تۇرىڭمەن نە جۇرەگىڭ توقتاپ ءوزىڭ ولەسىڭ، نە بىرەۋدى ولتىرەسىڭ عوي!

– وسىدان ولسەم، ءولىپ-اق كەتەيىنشى!..

جىگىتتەر ديۆان-كرەسلولارعا جايىلا جايعاسىپ، ارقايسىسى ءوز بيكەشتەرىمەن اپاش-قۇپاش. ورنىمىزدان قوزعالماي پيونەر بوپ ءتارتىپ ساقتاپ وتىرعان ءبىز عانا. ءبىر بۇرىلعانىمدا سارتايچقا كوزىم ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، شوكولاد جۇققان بەت-اۋزى اۋىلداعى بوق جەگەن يتتەي ساتپاق-ساتپاق، كوزى عانا جىلتىرايدى. ىشىمنەن: ء«تۇرىڭ قۇرسىن!» دەپ، شىداي الماي كۇلىپ جىبەردىم. ساۋىنى كەلدى مە، كوپ ايالداماي اۋەلى شيكىل سارى، ودان كەيىن باسقالارى بيكەشتەرىن بىلەگىنەن جەتەلەپ، بۇيىردەگى جەكە كابينالارعا كىرىپ-كىرىپ كەتتى. مەندە ونداي وي جوق، جۇرەكپەن عانا ءولىپ-ءوشىپ عاشىق بوپ وتىرمىن. كەۋدەمدى كەرنەگەن سەزىمدى جەتكىزەرلىك ءسوز اۋزى قۇرعىرعا تۇسسەيشى. كوڭىلىم الىپ-ۇشىپ ولەڭ وقىعىم كەلەمە-اۋ! اباي... حافيز... ھايام... عاشىقتىق داستاندارىنان توگىلتىپ جىر وقيىن دەسەم، قۇداي توبەمنەن ۇرىپ، ءبىر شۋماعىن جاتقا بىلمەيدى ەكەنمىن. اقىن بەيشارالاردى جايشىلىقتا كوزگە ىلمەيمىز، ولەڭ دەگەننىڭ كەرەگى وسىندايدا ەكەن عوي. اقىن بولىپ تۋماعانىما، ەڭ بولماسا جان سەزىمىمدى بەينەلەرلىك ءبىر اۋىز جىر جاتقا بىلمەيتىنىمە ءدال وسى جەردە ولەردەي وكىندىم. قىزبەن العاش رەت وڭاشا ۇشىراسقان بوزبالاداي الاقانىم سۋلانىپ، ءدىر-ءدىر ەتىپ بويجەتكەننىڭ بىلەگىنەن، يىعىنان سيپاۋعا ءداتىم جەتەر ەمەس ءتىپتى. تەك ءموليىپ قاراي بەرەمىن. ۇزدىگىپ، ۇڭىرەيىپ قاراعان سايىن قىز قاباعىن شىتىپ، قالىڭ، قايقى كىرپىك قامالاعان ءجاۋدىر كوزىن الىپ قاشادى. «جانىم-اي، اققۋىم-اۋ، پەرىشتەسىڭ عوي سەن، پەرىشتەسىڭ! ەكەۋمىزگە قانات ءبىتىپ الەمنىڭ قيىر تۇكپىرىنە ۇشىپ كەتسەك قوي، شىركىن!» دەپ قيالداپ تا كەتەم...   «ۇندەمەس» ويناپ قاشانعى تىمپيىپ وتىراسىڭ. ءجون سۇرادىم. ەسىمى مەرۋەرت ەكەن. مەكتەپتى بىلتىر ءبىتىرىپتى. اكەسى ەرتە قايتىس بولسا كەرەك، جالعىز شەشەسى بار كورىنەدى.

– مامام  باستاۋىش مەكتەپتە مۇعالىم بولاتىن، – دەدى مەرۋەرت ساعىنىشى دا، وكىنىشى دە جوق ءوڭ-بوياۋسىز وشكىن داۋىسپەن. – مەكتەپ جابىلىپ، اۋىلدا كۇن كورۋ قيىن بولعان سوڭ وسىندا كوشىپ كەلگەنبىز. پاتەر جالداپ، «شاڭىراقتا» تۇرىپ جاتىرمىز. مامام شەمىشكە ساتادى، مەن... – ء«وزىڭىز بىلەسىز عوي» دەگەندەي كۇمىلجىپ قالدى. «بۇدان باسقا كاسىپ تابا المادىڭ با؟» دەگەن ءزىل ارالاس ساۋال ءتىلىمنىڭ ۇشىندا ۋداي ءۇيىرىلىپ تۇرسا دا ايتا المادىم. مەكتەپتى جاڭا بىتىرگەن ءجاسوسپىرىم تۇگىل ءمۇيىزى قاراعايداي مامان باسىممەن  مەنىڭ ءوزىم پالەنشە اي بويى جۇمىسسىز تەنتىرەگەن جوقپىن با؟ «ەكى قولعا ءبىر كۇرەك قايدان بولسا تابىلادىنىڭ» زامانى ءوتىپ كەتتى عوي... ونى ەركەك بىتكەننىڭ بارىنەن قىزعانىپ وتىرمىن. «بۇدان بىلاي تەك مەندىك بولشى. قايىر تىلەسەم دە سەنى اسىرايمىن» دەگىم-اق كەلەدى. بىراق ونداي ساتتە ۇيدەگى قاتىنى تۇسكىر ەكى ءبۇيىرىن تايانىپ، قاستارىن قايشىلاپ كوز الدىما تۇرا قالادى دا ءتىلىم بايلانىپ قالادى.

– كەيىن باسقا جەردە كەزدەسەيىكشى!– دەيمىن مەن قايىر سۇراعانداي ءموليىپ.

– نەگە؟

– كينوعا بارامىز. – قىز باسىن شايقادى، وڭ جاق ۇرتىنداعى ۇيىرىلگەن  شىناشاق ۇشىنداي  ادەمى شۇڭعىلدى بۇلك ەتكىزىپ بولار-بولماس  مىسقىل تۇرتكەندەي بولدى.

– شىن ايتام!– دەيمىن وزەۋرەپ.

– بىزدە كۇندە جۇمىس. قوجايىن رۇحسات ەتپەيدى...

ءبىز ءوستىپ پەرىشتە بوپ وتىرعاندا، ماحاببات مايدانىنىڭ ساربازدارى جاۋ ءتۇسىرىپ جەڭىسپەن ورالا باستادى. تەك شيكىل سارى اساي-مۇسەيىن اسىنىپ ەلدەن بۇرىن كەتىپ ەدى، ءالى جوق. سودان بۇرىن كەلگەنىنە قىلي كوز جىگىت الدە ءبىر باسەكەدە ۇپايى كەتكەندەي نامىستاندى ما، قىزىل بەتى ودان سايىن تالاۋراپ:

– مىنا سارى يت شاحتا قازىپ جاتىر ما-ەي؟ ءولىپ قاپ جۇرمەسىن، ەسىگىن قاقشى، – دەدى سارتايچكە قاراپ. سارتايچ جاۋاپ قاتام دەگەنشە، شيكىل سارى ولگەن دە جوق، ەشكىمدى ولتىرگەن دە جوق، جىلماڭ قاعىپ ەسىكتەن شىعا كەلدى.

ۇلى سۇرگىننەن سالىعىپ جەتكەن «مايدانگەرلەر» جاسانعان داستارحانعا جاۋداي ءتيىپ، ءال جيىپ العان سوڭ قايتادان  ۇيرەنگەن ەسىكتەرىنە قاراي تارتتى.  سارى جۇرتتا سوستيىپ تاعى ەكەۋمىز قالعانبىز. ەسىكتەن سىعالاعان قارا مۇرت «بۇل نە وتىرىس» دەگەندەي اڭتارىلا قارادى دا قىزعا وقتى كوزىمەن قادالىپ، زىلدەنە زەكىدى:

– نەعىپ وتىرسىڭ؟ جۇمىس ىستە!

«قىز بالاعا ءوستىپ دورەكى سويلەي مە ەكەن، نەدەگەن كورگەنسىز نەمە ءوزى!» دەپ ىشىمنەن قارا مۇرتتى قاتتى جەك كورىپ تۇرمىن. ء«سىزدىڭ كەسىرىڭىزدەن بوسستان بوس ءسوز ەستىدىم. دۇرىس جۇمىس ىستەگەن جوقسىڭ دەپ جالاقىمنان تارتىپ قالاتىن بولدى» دەپ قورقىپ كەتتى مە، مەرۋەرت ۇشىپ تۇرىپ، بىلەگىمنەن جۇلقا تارتتى:

– ءجۇرىڭىز!

مەنىڭ اپپاق، اڭقاۋ، الاڭعاسار جۇرەگىمدى شىرىلداتىپ، كۇنانىڭ قارا قاقپاسىنا قاراي سۇيرەي جونەلدى...

تەرەزەسىز، شاعىن بىتەۋ بولمە. قابىرعادا جابىسىپ بولار-بولماس جىلتىراعان  شامنان جۇپ-جۇمساق  قىزعىلت ساۋلە سەبەزگىلەيدى. اق كىرلىگى كوز قارىقتىرىپ، "مايدانعا" شاقىرعان كەڭ كەرەۋەت... قىز بىردەن باتىلدانىپ كەتتى. قيمىلى ءابجىل. ۇستىندەگى جارتى ەلى لىپاسىن سىپىرىپ تاستاپ، «كەلسەڭ–كەل» دەگەندەي قارسى الدىما تۇرا قالدى:

– قانداي پوزانى قالايسىز؟

نە دەگەنى قۇلاعىما كىرىپ-شىعار ەمەس. قيالىم ءالى شارىقتاپ ءجۇر اسپاندا. الدىمدا تۇرعان اق پەرىشتەنى سۇيسەم، قۇشسام دەيمىن ەنتىگىپ. البىراعان ەرىننەن، ۇلبىرەگەن اق تورعىن تاماقتان وپپەك بوپ ۇمتىلسام، بويىن الىپقاشىپ، جاقىنداتار ءتۇرى جوق.

– كىشكەنە ايمالايىنشى، جانىم! – دەيمىن جىلاپ جىبەرەردەي جالىنىشپەن قىڭسىلاپ. مەنىڭ جابىسقاق قىلىعىمنان ىعىر بولدى ما، سالدەن كەيىن:

– ءاي، شال... بول! – دەدى توسەككە شالقايا بەرىپ قاتقىل داۋىسپەن. – ماحابباتتى ۇيگە بارعان سوڭ كەمپىرىڭنەن سۇرارسىڭ. مەن – جۇمىس ۇستىندەگى اداممىن. ۋاقىت – اقشا. ءالى ءتورت كليەنتكە قىزمەت كورسەتۋىم كەرەك!..

بويىمداعى ايقۇلاقتانىپ ەسىرگەن ءناپسى شورشىعان بايتالدىڭ ساۋىرىنان سىرعىپ تۇسكەن كارى ازبانداي سىلق ەتە ءتۇستى. مىڭ جىلدىق ۇيقىدان ويانعانداي  اڭ-تاڭ كۇيدە  اينالاعا باسقاشا كوزبەن قارادىم. قاس-قاعىمدا ءبارى وزگەرىپ سالا بەرگەندەي. «زورىققان كارى وگىزدەي باقىرايماي، ىستەيتىنىڭدى ىستەسەڭشى» دەگەندەي تىقىرشىعان تىرجالاڭاش سايقالدان شوشىنىپ شەگىنشەكتەي بەردىم. بالالارىم ەسىمە ءتۇسىپ، بىردەن ساعىنىپ كەتكەندەي بولدىم. ايەلىم دە بۇرىنعىدان اجارلانىپ، ەڭ ءبىر جاناشىر، قامقور، جاقىن ادامىما اينالىپ بارا جاتقانداي ما... قالاي؟ ءبارى سونداي ىستىق تارتىپ بارادى. قالاي قادىرىن بىلمەي كەلگەمىن دەسەڭشى. اسىرەسە، وسى كۇنگە دەيىن پىس-پىس ەتىپ قوينىمدا جاتاتىن كىشكەنتاي قارا تەنتەگىمنىڭ كۇنسىگەن توبەسىنەن، بيدايداي مەڭى بار جەلكەسىندەگى شۇڭقىرىنان يىسكەگىم كەلىپ كەتتى...            

كوز ءتيدى-اۋ

«ادام الاسى ىشىندە» دەگەن راس-اۋ، ءسىرا، ۋادەگە بەرىك، سىرباز كورىنگەن ءسارتايچتىڭ سوڭعى كەزدە ءسوزى دە، ءىسى دە سىرداڭ تارتىپ، سيىرقۇيمىشاقتانىپ بارادى. العاشقى ەكى-ءۇش ايدا ايتقان جالاقىسىن دۇرىس بەردى. سوۆەتتىڭ سوڭعى سابان اقشاسىن ۋىستاپ اكەپ، ھايالدىڭ الدىندا اجەپتاۋىر اپتاريحا جيناپ قالىپ ەم. ءۇيدىڭ اجارى كىرىپ، اسبولمەدەن تاماقتىڭ نەشە ءتۇرلى حوش ءيىسى مەن جارىسا قۇلاقتى قىتىقتار ادەمى-ادەمى اندەر ەستىلەتىن. قارىن توق، كويلەك كوك بولسا، بۇ قاتىن دەگەن حالىق ءسۇپ-سۇيكىمدى بوپ كەتەدى ەكەن عوي. قوجانىڭ قىزى ەكەنى ەسىنە تۇسكەندەي ، مۇسىلماندىق يبامەن: «پالەنشەنىڭ كوكەسى–اۋ، تۇراسىز با؟ شايىڭىز ءازىر!..» دەپ سىبىزعىداي  سىزىلاتىندى شىعاردى. مەنەن قادىرلى، مەنەن ەركە ەشكىم جوق. شالباردىڭ قىرى ۇستاراداي، كراحمالدانعان كويلەكتىڭ اقشىتىرا جاعاسى مەن  مانجەتى كوز قارىقتىرادى. «كوكەسى–اۋ، تۇستە "ابيزاتەلنى"  ىسسى اس ءىش، ايتپەسە اسقازانىڭ بۇزىلادى. سىرا-مىرا ىشسەڭ، نە جولداستارىڭمەن كارتا ويناساڭ، كەرەك بوپ قالار!..» دەپ ورىستىڭ قىزىل-الا ءرۋبلىن قالتاما تىقپاشتاپ جاتقانى... ءاي، ءاي، تىم تاتۋ، تىم ءتاتتى بوپ كەتىپ ەدىك، قاۋجاڭداپ مايلى سورپا ىشەتىن كۇنگە جەتىپ قاپ ەدىك... كوز ءتيدى–اۋ وسى!.. مىنە، سارتايچ جارتى جىلدان بەرى ايلىق بەرگەندى قويدى. سىلتاۋى كوپ: بىرەسە، تاۋار جونەلتىپ تۇرعان پارتنەرى «لاقتىرىپ» كەتكەن بولادى; بىرەسە، كەدەندە بىردەڭە شىعىپ قالادى; ەندى بىردە جوعارىدا «كرىشاۆات» ەتىپ وتىرعان دوكەيدىڭ ارانى اشىلىپ كەتتى دەيدى... ايتەۋىر قاباعى قاتۋلى. ءبىر-ەكى رەت جاسقانا-جاسقانا ىشەر تاماق، كيەر كيىمنىڭ زارىن ايتىپ قىڭقىلداعان بولىپ ەدىك، قويماداعى وتپەي تۇرعان قىتايدىڭ شيپوترەب قوقىسىنان ءبىر-ءبىر قاپتى الدىمىزعا تاستادى:

– ايلىقتارىڭنىڭ ەسەبى–وسى!

شالباردىڭ ءبىر بالاعى ۇزىن، ءبىر بالاعى قىسقا. كروسسوۆكا، شاركەيلەردىڭ ءار سىڭارىنىڭ رازمەرى ەكى باسقا، رازمەرىن دالدەسەڭ، ەكەۋى دە ءبىر اياقتىكى... قىپ-قىزىل پۇلعا العان زاتتى دالاعا لاقتىراتىن ەمەس. ىلدالداپ كيەمىز دەپ،  كورگەندەردىڭ  كۇلكىسىنە دە ۇشىراپ ءجۇرمىز.

قىزمەتكەلەردىڭ ءبىرازى شىعىپ كەتتى. مەن دە كەتەيىن دەسەم، انادا ساۋناعا اپارىپ قاراشا باسىمدى حانداي عىپ سىيلاعانى ەسىمە ءتۇسىپ، قيىن ساتتە تاستاپ كەتكەننەن ۇيالام، ءبىر جاعىنان، كەتكەندە كەلە عوي دەر ەشكىم جوق، ءارى ەرتەڭ-اق ءبارى بۇرىنعىشا قالپىنا كەلەر دەگەن ءۇمىت تە  ەتەكتەن تارتا بەرەدى. كىسى از بولعان سوڭ فيرماداعى ەلەۋسىز از جۇمىستىڭ ءوزى كوپ. مەن مۇندالاعان شارۋانى كورە تۇرىپ قۇر ۇستەلدى وڭگەرىپ وتىرا بەرۋگە ءوزىڭنىڭ دە ءداتىڭ شىداي بەرمەيدى. باسەكەڭ: «اعاسى، انانى ويتە سالىڭىزشى!» دەيدى. ويتە سالام. «مىنانى بۇيتە سالىڭىزشى!» دەيدى. بۇيتە سالام... ءسويتىپ ءبىراز كۇننىڭ ىشىندە اۋلا سىپىرۋشى دا، ەدەن تازالاۋشى دا، جۇكشى دە ءبىر ءوزىم بولىپ شىعا كەلدىم.

ءسارتايچتىڭ شوفەرى – ءارى ونىڭ وققاعارى. ءبىز اتقاراتىن قارا جۇمىسقا قارا تىرناعىن قيمىلداتسا، قارى ءۇزىلىپ كەتەردەي يلىكسە، كانە. بوكسەسىن بولتتاپ قويعانداي ءبىر ورىندا تىرپ ەتپەي ساعاتتار بويى وتىرا بەرەدى. تەك اۋزىندا تىنىم جوق. نە اينالاسىن اتكوپىر ىبىرسىتىپ شەكىلدەۋىك شاعىپ، نە ساعىز شايناپ كۇيسەڭدەپ وتىرعانى. تىرسيعان قاراسۇر جۇزىندە سەلت ەتكەن سەزىم جوق، شايناڭداعان اۋزى بولماسا، باسقا جەرى تۇگەل ۇيىقتاپ كەتكەن. بۇراندالى ويىنشىق سياقتى، باستىعىنىڭ ايتقانىمەن عانا قوزعالادى. ءبىر-ەكى رەت اۋلا سىپىرىپ ءجۇرىپ:

– باۋىرىم، شەكىدەۋىكتىڭ قابىعىن ءبۇيتىپ شاشا بەرمەسەڭشى! – دەپ ەدىم، كوزىن اشىپ ۇيىقتاپ وتىرعانداي، بەتىنىڭ ءبىر قىلى قىبىر ەتسە نە دەرسىڭ.

­وزگەنى بىلمەيمىن، ءوز باسىم وزىمنەن گورى باسەكەمنىڭ بيزنەسى جۇرمەي جۇدەپ جۇرگەنىنە كوبىرەك ۋايىمدايمىن. ارزانعا قۋانىپ، ازعا توياتىن ءبىز سياقتى ەمەس، "بايلىق پەن بارلىققا مەلتەكتەپ ۇيرەنگەن ازاماتتىڭ ساعى سىندى-اۋ", "ساۋناعا بارۋدان، كارتا ويناۋدان قالدى-اۋ" دەپ كادىمگىدەي جانىم اشىپ قىنجىلدىم. ءوزىمنىڭ پالەنباي اي جالاقى الماعانىم ونىڭ جانىندا قىمىز ىشپەدىم دەپ ايرانعا وكپەلەگەندەي بوپ كورىنەدى. بالا-شاعامنىڭ تاماقتان قاقتىعىپ، يىندەرى جۇدەپ جۇرگەنىن دە ەلەڭ قىلمايمىن: "ە، نە كورمەگەن باس، ءبىز بارىنە شىدايمىز" دەيمىن.

ءبىر كۇنى سارتايچ سارى جونداعى ساعىمداي سىلاڭداتىپ سۋ جاڭا «لان-كرۋزەر» ءمىنىپ كەلگەندە قۋانعانىمدى ايتساڭشى! «بارەكەلدى، ازاماتتىڭ ەڭسەسى ءبىر كوتەرىلىپ قالدى-اۋ!» دەدىم ىشىمنەن ماسايراپ. ءمولت قارا «دجيپ»، قار مەن باتپاقتا بىردەي جوسيتىن سويقاننىڭ ءوزى. «الماتىدا  جەتپىس ءتورت-اق ادامدا بار!» دەپ  ىشقىرىن ءبىر كوتەرىپ ىرجيعاندا، سارتايچتىڭ ۇلان-عايىر بەتىنەن ءماز-ءمايرام  ماقتانىشتىڭ الاقۇيىنى ۇيتقىپ ءوتتى. شاشۋ شاشىپ، تويلاپ جىبەردىك. قىس تۇسىسىمەن قاسقىر اۋلاۋعا شىعادى ەكەن. «ا تو، جولداستاردان ۇيات. قانسوناردا ءبارى تاۋ-تاس كەزىپ كەتكەندە، قالاي ۇيدە وتىراسىڭ!..» دەپ باسەكەڭ ءبىر جوقتىڭ ورىنى تولعانداي تەرشىگەن ماڭدايىن ءبىر سيپاپ قويدى.

«پالەنباي  ۋاقىت ايلىق الماي جۇرگەندە، مىنانىڭ مىناسى نەسى–ەي!» دەپ اۋزى جىبىرلاعاندار دا تابىلدى، ارينە. بىراق ءوزىم باسەكەمنىڭ «قاسقىر اتام» دەگەنىنە بەك ريزا بوپ كەتتىم. اتام قازاق قاسقىر دەپ نەگە اتاعان؟ «قاس–قىر!» دەگەن ءسوز. ابدەن جانى كۇيىپ، ىزاسى وتكەن سوڭ سولاي دەگەن. ول قاسكۇنەمدى تۇقىمىن تۇزداي قۇرتىپ قىرۋ كەرەك! ايتپەسە ول قانشاما مالدى قىرىپ، تالاي قازاق «بەشبارماقسىز» قالماي ما! كەي جىگىتتەردىڭ وسىنى تۇسىنبەيتىنىنە قايرانىم بار.

ايتكەنمەن قارا ماشينانىڭ بابى ماعان جاڭا جۇمىس بولىپ قوسىلدى. ءىشى-سىرتىن كۇندەلىكتى جۋىپ-تازالاۋ قالاي  مەنىڭ مىندەتىمە وپ-وڭاي كوشىپ كەتكەنىن ءوزىم دە بىلمەي قالدىم... العاشقى قار جاۋدى. الماتىنىڭ قىسى بەلگىلى عوي. كەشتەن باستاپ سورعالاعان قارا جاڭبىردىڭ ارتى قارعا ۇلاسىپ، تاڭ اتا شىڭىلتىر اياز بەت قارىدى. ەرتەلەتىپ جۇمىسقا كەلىپ ەدىم،  باستىعىم دا جەتتى ەنتەلەپ:

– اعاسى، ماشينانى تەزىرەك تازالاپ جىبەرىڭىزشى. قانسوناردا جىگىتتەرمەن بىرگە قانجىعا مايلاپ قايتايىن!..

باستىق ايتقان سوڭ جان قالا ما، اپىل-عۇپىل ىسكە كىرىستىم. قاردى ششەتكامەن سىپىرعانمەن استى ساۋىتتاي قۇرساعان كوكسىرەۋ مۇز. ساۋساق ەلىگە تاياۋ. نە ىستەرىمدى بىلمەي، ششەتكانىڭ سابىمەن تىقىلداتىپ كاپوتتىڭ ۇستىندەگى مۇزدى سىندىرا باستاعام.

– ويباي–اي، ويباي!..– دەپ شار ەتە تۇسكەن ۇرەيلى داۋىسقا جالت قاراسام، باسەكەم ەتەك-جەڭى جايىلىپ، قۇلديلاعان قۇزعىنداي ۇستىمە ءتونىپ كەلەدى ەكەن. ويبايلاعان اۋزىنا، توسار بولسام، باسىم سيىپ كەتە مە دەپ قالدىم.

– ەي، دۇلەي... دۋندۋك... نە ىستەپ جاتىرسىڭ، ويباي؟! –جەتكەن بويدا كەۋدەمنەن قوس قولداي ءتۇيىپ شالقامنان ءتۇسىردى. – ويباي–اي، مىنا يت نە ىستەگەن!.. سىرىپ كەتىپتى عوي، سىرىپ! شەشەڭدى... بۇل ماشينانىڭ قانشا تۇراتىنىن بىلەسىڭ بە؟ ءبىر دوڭگەلەگىنە اكەڭنىڭ قۇنى جەتپەيدى!..

مەن دە ءتىرى جانمىن عوي. قول جۇمساعانى ازداي، اكە-شەشەمدى بوقتاعانى جانىما باتىپ، دۇلەي اشۋمەن دولىرا ۇشىپ تۇرىپ، انانداي جەردە جاتقان تاياقتى الا سالا ۇمتىلدىم:

– اكەمنەن ساداعا كەت، اكەڭنىڭ اۋزى!.. ماشينانىڭ دوڭگەلەگىنە تاتىمايتىن تەكسىز اكەدەن تۋساڭ، سەن تۋعان شىعارسىڭ!.. سەكسەن سەگىز اكەڭنىڭ!.. جەتپىس جەتى شەشەڭنىڭ!..– ىركىلدەگەن دەنەسى بولماسا، جۇرەكسىز ەكەن، بەتتەي الماي تايساقتاي بەردى. – كىسىدەن قىمبات ەكەن عوي، ءما ساعان!.. – دەپ قولىمداعى تاياقتى ماشيناعا قاراي جىبەرىپ ۇرىپ ەدىم، شارق ەتىپ ايناسىن سالدىر-كۇلدىر ەتكىزدى.

– ويباي، مىناۋ قيراتتى عوي ءبارىن، تۇگى قالمادى... نەعىپ تۇرسىڭ-ەي؟!. – دەگەنى سول، باعانادان بەرى اناندايدا سەلتيىپ  بۇيرىق كۇتكەن شوفەر ۇكىدەي ۇشىپ كەلىپ باسىمەن شايقاي اۋزىمنان ءبىر-اق قاققاندا، پىر-ر ەتىپ ۇشقان بەيبىتشىلىك قۇسىنداي  جەردەن كىسى بويى كوتەرىلىپ بارىپ،  قاردىڭ ۇستىنە گۇرس ەتە ءتۇستىم.

– ءما، اكەڭنىڭ!!!

– ءما، شەشەڭنىڭ!!!

ەكەۋى جارىسا بوقتاپ ءجۇر، دومالاتىپ تەپكىلەپ ءجۇر... الدەقانداي ايەلدىڭ شىرىلداعان داۋىسى ەستىلگەندەي بولدى جەر تۇبىنەن جاڭعىرىپ.

ەسىم اۋىپ قانشا جاتقانىم بەلگىسىز. كوزىمدى اشسام، تۇمسىعىممەن قار ءسۇزىپ، شارباقتىڭ ىرگەسىنە ەتپەتتەي قۇلاعان ەكەنمىن، مىڭ-سان ينە سۇققىلاپ، ءسال قوزعالسام، اۋىرمايتىن جەرىم جوق. باسىمدى ازەر كوتەردىم. اۋزىم تولىپ تۇرعان سوڭ تۇكىرىپ ەدىم، ساۋ تىستەرىممەن قوسا پروتەزىم ساۋدىر ەتىپ  قارا قانمەن ارالاسىپ  جەرگە ءتۇستى. وڭ جاق ازۋعا تاياۋ ءۇش پروتەز ءتىستىڭ بىرەۋى التىن بولاتىن. «ويباي-اي، ەندى قايتتىم، – دەدىم ءىشىم ۋداي اشىپ.– ءبىر قىزدىڭ قالىڭمالىنا بەرگىسىز ەدى». نەكە ساقيناسىن قينالا-قينالا  قيىپ سالدىرىپ ەدىم. سىناماسى جوعارى: 585-ءشى! بەتىمنىڭ ءسانىن كەلتىرىپ تۇراتىن. «التىننىڭ بۋى بولادى» دەگەن راس شىعار، كوپ كۇلە بەرەتىن بولعام. ءجاي كۇلگەنگە كورىنبەيتىن بولعان سوڭ، ەزۋىمدى ءجوندى-ءجونسىز ىرسيتا كۇلەم دەپ، اۋزىم ءبىر جاعىنا نەداۋىر قيسايىپ تا كەتكەن. ونەبويىمنىڭ اۋىرعانىن ۇمىتىپ، اپىل-عۇپىل اينالانى سيپالاقتادىم. قار بەتىندەگى قان تامشىلاعان جەردىڭ ءبارىن اداقتادىم. جوق! جاڭا، ەسىم كىرگەندە، تاماعىمنان الدەنە جىلپ ەتكەندەي بولىپ ەدى، جۇتىپ جىبەردىم-اۋ، شاماسى. «ىشكە كەتسە، ەشقايدا كەتپەس» دەپ، كوڭىلىمدى بىرلەگەنىم سول، ونە-بويىم قايتادان سولقىلداپ قويا بەرسىن. قاس-قاباعىم، بەتىم... وزىمدىكى ەمەس. بۋىلتىق-بۋىلتىق شودىرايعان بىردەڭە. ۋداي اشىپ قول تيگىزبەيدى. اۋزىم وپىرايىپ جۇدىرىق سيىپ كەتەردەي. «يت ءومىر–اي، كورسەتپەگەنىڭ قالمادى-اۋ!». كوكىرەگىم قورلىققا بۋلىعىپ، وكسىپ-وكسىپ جىبەردىم. وزدەرىن اسىراۋشى، قورعاۋشى دەپ تاۋداي پانا تۇتقان ايەلىم مەن بالالارىمنىڭ  مىنا ءتۇرىمدى كورگەندە قانداي كۇيگە تۇسەتىنىن ويلاعاندا، سولىعىمدى تيا الماي  ودان ارمان ەڭكىلدەدىم. مەن، جالپى، جىلاي بىلمەيتىن اداممىن. انا جىلى اكەم ولگەندە دە جىلاي الماعان سوڭ، كورگەن جۇرت مىناۋ نەدەگەن تاس جۇرەك ەدى دەمەسىن دەپ، كوزىمە بىلدىرمەي پياز جاعىپ جىلاعانمىن، ونىڭ وزىندە دە سىعىرايعان كوزىمدى كەزەك-كەزەك سىعىپ، ارقايسىنان ءبىر تامشى جاستى ازەر شىعارىپ ەدىم. ءسويتىپ اكە-شەشەم ولگەندە كوزىمنەن شىقپاعان جاس پورا-پورا مونشاقتاپ، ۇزاق وكسىدىم. ىزا مەن ءجابىر كوكىرەگىمدى ۇستاراداي ءتىلىپ وسقىلاپ جاتىر.

ءبىر ۋاقتا شارباقتان قارمانىپ سۇيرەتىلىپ ورنىمنان تۇردىم. شايقالاقتاپ ازەر باسامىن اياعىمدى. باسقا جەرىمنىڭ اۋىرعانى ازداي، ەندى ءىشىم بۇراپ الا جونەلسىن. قار ۇستىندە ۇزاق ەتپەتتەپ جاتىپ، سۋىق قارماپ قالسا كەرەك. ءبىر قالقاعا بۇرىلا بەرىپ، بىردەن التىن ءتىسىم ەسىمە ءتۇستى. ىشتەگى التىندى سىرتقا شىعارۋعا بولمايدى قازىر. ىمىرتتاعى  الا-كولەڭ كەزدە قاردىڭ اراسىنان سيپالاقتاپ قالاي تاباسىڭ. ەرتەڭ ەرتە-جارىقتا كەلەم دەگەنشە، يت جەپ قويسا شە؟.. ءوز ويىمنان ءوزىم شوشىنىپ، قينالعاننان قارا سۇمەككە تۇسسەم دە: « جوق، ەركەك بولساڭ شىدا، شىدا!» دەپ ءوزىمدى قامشىلاۋمەن كەلەمىن.

تالتىرەكتەپ ۇيگە كىرگەنىمدە، ءبارى وكىرىپ قويا بەردى. بەت دەگەن – كوز، قاباق، مۇرىنسىز كولكىلدەگەن تۇلىپ، اۋزى وپىرايعان البا-جۇلبا قۇبىجىق ەسىكتەن كىرىپ كەلە جاتقاندا ايادى ما، شوشىدى ما – ايەلىم سىڭسىپ، بوساعانىڭ تۇبىنە شوگە كەتتى. ءۇش بالام ءۇش جاعىمنان اسىلىپ، ازان-قازان. ءبارىمىز قورسىلداپ قوسىلا جىلادىق. بەيۋاقتاعى  شام جاعىلماعان قاراڭعى بولمە قوسىلا وكسىپ، ۇزاق كۇڭىرەنىپ تۇردى...

جايشىلىقتاعى جامان ايەلدىڭ قادىرى وسىندايدا ءبىلىندى. ەم-دومىن جاساپ، جىلى-جۇمساعىن الدىما توسىپ، جانى قالماي جالپاقتاپ ءجۇر بايقۇس. اركىمدەرگە تەلەفون شالىپ، ءبىر كارتەڭ حيرۋرگپەن كەڭەسكەن ەكەن: «ماقتانى شەكىلدەۋىكتىڭ مايىنا شىلاپ جۇتا بەرسىن، قورتىلمايتىن زات وراتىلىپ، ەكى-ءۇش كۇندە ءوزى تۇسەدى»  دەپتى. دوكتوردىڭ دەگەنىن ىستەيمىن دە، كەنجە ۇلىمنىڭ ەسكى گورشوگىندە  ەرتەلى-كەش شوقيىپ وتىرامىن. التىن جۇمىرتقا تاباتىن مەكيەن سياقتىمىن، تۇرسام بولدى، ايەلىم اۋزى-مۇرىنىن شۇبەرەكپەن تاڭىپ الىپ، گورشوكتى ارلى-بەرلى سىلدىرلاتىپ جاتقانى. ءبىر كۇن جوق، ەكى كۇن جوق... بۇل قالاي دەپ كۇماندانا باستاپ ەدىك، ءساتىن سالعاندا، ءۇشىنشى كۇنگى تولعاعىم ولجالى بولدى. سونىڭ قۋانىشىنا ايەلىم: «بۇگىن ءبىر ساعان قالجا جەگىزەيىنشى» دەپ گاسترونومنان تاۋىق ساتىپ اكەلگەن. قۇداي–تاعالا بەرەيىن دەسە، قوس-قوسىنان ءۇيىپ-توگە سالادى ەكەن عوي! تاۋىقتى تازالاپ وتىرعاندا بوتەكەسىنەن تاعى ءبىر التىن ءتىس شىعا كەلگەنى. اناۋ-مىناۋ ەمەس، ازۋتىسكە كيگىزىلگەن التىن قاپتاما! كەدەيدىڭ قۋانىشى دا، جۇبانىشى دا كوپ قوي. جاراتقاننىڭ توسىن سىيىنا ۇيىشىمىزبەن قۋانىپ، اجەپتاۋىر قۇنجىڭداپ قالدىق.                                     

بازار

ء«وزى جىلاۋىق بوزىم ەدى، شىبىق تيگەن سوڭ نە سورىم» دەمەكشى، ونسىز دا كەرناۋ باسىم، اۋىردى-سىرقادىنىڭ سىلتاۋىمەن ايەلىم بايقۇس ەبەلەك قاعىپ استى-ۇستىمە ءتۇسىپ وبەكتەگەن سايىن مۇلدەم ءۇپىل-مالىك بوپ الدىم. كوزى جىپىلىقتاعان «گوريزونتتى» اندا-ساندا توبەسىنەن ءبىر قويام دا ديۆانعا سىلق ەتىپ  شالقامنان ءتۇسىپ جاتا كەتەم. ءبىر كۇنى ايەلىم الاي ءبىر، بۇلاي ءبىر ويقاستاپ ءوتتى دە مىقىنىن تايانىپ قاسىما تۇرا قالدى. (مىقىنىن تايانسا-اق ءبىتتى، زارەم ۇشا باستايدى، ءبىر تىقىردىڭ تايانعانىن سەزە قويدىم.)

– وتاعاسى، بۇل قاي جاتىس؟ ەركەلەپ بولساڭ تۇرمايسىڭ با؟

– تۇرعاندا نە ىستەيمىز؟

 – قولى قيمىلداعاننىڭ اۋزى قيمىلدايدى. ساۋدا جاسايىق!

– ساۋدا-ا؟!! – وسقىرعاندا كەڭسىرىگىم جارىلىپ كەتە جازدادى. – قۇرسىن، اتامنىڭ اتاسى جاساپ كورمەگەن كاسىپ!

– وماي، شىركىن، اقسۇيەك! جانىڭدى باعا الماي ءجۇرىپ، كەرگىگەن نە تەڭىڭ.

– جاساساڭ، ءوزىڭ جاسا. باباڭ باسىنا سالدە وراپ، ەسەك ءمىنىپ، بازار جاعالاعان  ساۋداگەر ەمەس پە؟

– ءپىشتۋ! – دەدى ايەل ەرىنىن شىعارىپ. – ءوزىڭ جەتىسىپ تۇرعانداي. قازاندا  اينا-تاراق ساتقان كىمنىڭ بابايى ەكەن؟ سەزنەڭ بيت، مالاي!..

ارى يتەرىپ، بەرى جىعىپ، سوزبەن ءبىراز قارجاسىپ العان سوڭ، مۇنداي «شايقاستاردا» قاشاندا وماقاساتىن ادەتتىممەن تاعى دا ايەلدىڭ ۋاجىنە جىعىلدىم. يىندەرى توزعان، مويىندارى قىلقيعان ءۇش بالانى الدىما كولدەنەڭ تارتىپ، ءار ءسوزىن ءمىردىڭ وعىنداي قاداپ، جانىما باتىرىپ-باتىرىپ ايتقاندا، كينوداعى فاشيستەي ەكى قولىمدى تاس توبەمە كوتەرىپ ەمپەڭدەي جونەلۋدەن باسقا امالىم قالمادى... ءسويتىپ ءۇمىت جەتەلەپ، جوقتىق جەلكەلەپ  اتام ىستەمەگەن ساۋدا  دەگەن تاڭسىق ءومىردىڭ حان-بازارىنا قويدىق تا كەتتىك.

جولدىڭ ارعى جاعىنداعى «وپتوۆكادان»  قىتايدىڭ ارزانقول كاكىر-شۇكىرىن  الامىز دا، بەرگى  بەتتەگى بازاردا ساۋدا قىلامىز. بازار دەگەنىڭ – اينالاسى بەتون دۋالمەن قورشالعان اشىق الاڭقاي. سۇرگىلەنبەگەن قيسىق-قىڭىر تاقتايدان ساكى جاساپ، توبەسىنە بەرزەنت كەرىلگەن ۇزىن-شۇباق قاتارلاردىڭ ءوز يەسى بار. ءبىرى – الدەبىر بايدىكى، ءبىرى – اكيماتتاعى قونجيعان الدەبىر شونجاردىكى. قالقايمانىڭ استىن مەترلەپ ساتىپ، قالتاڭدى قاقشىپ الادى.

قۇدايدىڭ يەن-تيەگىن جەرىنە تۇرعانعا اقى العاندارى قاي قۇدايدان  بەزگەندەرى دەپ، باياعى كوڭىلمەن  بۇرقىلداپ جۇرسەك، جەر ەندى قۇدايدىكى ەمەس، قۇدايىڭا پىسقىرىپ تا قارامايتىن بايلاردىكى بوپ كەتكەن ەكەن عوي.

ءبىراز ۋاقىت جاڭا كاسىپكە بوي ۇيرەتە الماي ءجۇردىم. قازاقتىڭ  ساۋداعا دەگەن قانعا ءسىڭدى جيىركەنىشى، ەسكى ءمورالى كەۋدەمنەن قوس قولداپ يتەرىپ تۇرعانداي. قالپاعىمدى تۇسىرە كيىپ، كوزىمە جارتى بەتىمدى جايلاعان قارا كوزىلدىرىك تاعىپ الامىن. تانىس بىرەۋدىڭ قاراسى شالىنسا، دەرەۋ تەرىس اينالىپ كەتىپ نەمەسە جايمانىڭ قالقاسىنا بۇعىپ وتىرا قالامىن... كەشكە ۇيگە كەلگەننەن كەيىن تاپىشتەپ بار پالەنى ۇستاعان قولىمدى جۋامىن; ء«اي، وسى سەن بار بىلىقتى كوردىڭ عوي» دەپ كوزىمدى جۋامىن; «تاۋار وتكىزەم دەپ الداپ نە ءسوز ايتقان جوقسىڭ» دەپ اۋزىمدى شايامىن... بۇكىل دەنەمدى ىسقىلاپ جۋامىن. ءبارى ءبىر ىشىمدەگى ءبىر بىلعانىش كەتپەگەندەي ءوز-وزىمنەن جيىركەنۋمەن بولامىن.

بۇرىن ساۋدانى، قولىنان كەلەر باسقا كاسىبى جوق جىلپوس، ىسقىاياق، دۇنيەقوڭىزدار جاسايدى دەپ  ويلايتىنمىن. ونىم  مۇلدەم بەكەر ەكەن. بۇگىنگى بازارعا جوقشىلىق دەگەن پالەكەت نەبىر جاقسى مەن جايساڭدى ايداپ شىعىپتى. ءجون سۇراسسام، وڭ جاعىمداعى كورشىم – پروفەسسور، حيميا عىلىمىنىڭ دوكتورى، سول جاعىمداعى مۇڭداسىم – ول دا دوكتور، بيولوگ، ودان ارعى – دوتسەنت، ونىڭ ار جاعىنداعى – كافەدرا مەڭگەرۋشىسى... ­وڭكەي دوكتور، كانديدات... ىعاي مەن سىعاي.  ىشىندەگى اتاق-لاۋازىمى جوق، ەڭ ەلەۋسىز قاراتوبەلى مەن عانا ەكەنمىن. ادامنىڭ تىعىرىققا تىرەلگەندە وزىنەن دە كۇنى تومەندەرگە قاراپ ءوزىن الدارقاتاتىن پەندەشىلىگى بولادى عوي، ء«مۇيىزى قاراعايداي مىقتىلار ۇيالماعاندا، ماعان نە جورىق!» دەپ  اجەپتاۋىر ەڭسە تىكتەپ، اجارلانىپ قالدىم.

وڭ جاقتاعى سادۋاقاس دەگەن اعاي – اقبۋرىل شاشىن شالقايتا تاراعان، يەگىنىڭ ۇشىندا بۇرشاقتاي مەڭى بار، اققۇبا ءوڭدى، ەلۋلەردەگى ەڭسەگەي، كەلىستى كىسى. قازىر عانا لەكتسيا وقىپ اۋديتوريادان شىققانداي قاشان كورسەڭ دە ءۇستى-باسى مۇنتازداي، جيناقى. تەرموستان قۇيىپ العان ىستىق شايىن ۇرتتاپ قويىپ، كىتاپ وقىپ وتىرادى. كەيدە مەنىڭ قۋىستانىپ الدەكىمدەردەن تايساقتاپ قالقاعا قاراي جىلىستاعانىمدى كورىپ قاپ ۇرسىپ تاستايدى:

– ءاي، ءوزىڭ قىزىق جىگىت ەكەنسىڭ! ۇرلىق قىپ تۇرسىڭ با، قارلىق قىپ تۇرسىڭ با، نەمەنەگە ۇيالاسىڭ؟ وسى ءبىزدىڭ قازاقتىڭ مىنەزىن تۇسىنبەيمىن. ەڭبەكتەنىپ ادال تەرىڭمەن نان تاپقاننىڭ نەسى سىن! ءبىزدىڭ ايەل دە: «ويباي، پروفەسسەر باسىڭمەن بازاردا تۇراسىڭ با، ۇيات-تاعى، ۇيات!» دەپ ەكى بەتىن جىرتتى. مەن نەمەنەگە ۇيالام؟ ۇيالسا، لەنينگرادتا ديسسەرتاتسيا قورعاعان، گالوگەندەردەن ەكى جاڭالىق اشقان، پروفەسسور باسىممەن وسى كۇنگە جەتكىزگەن انالار ۇيالسىن!– دەپ سۇقساۋساعىن جوعارى شوشايتادى. ء–اي، ۇياتتان ءبىر كۇن كەيىن تۋعان ول نەمەلەر قايدان ۇيالسىن. ولارعا عىلىم دا، ونەر دە كەرەك ەمەس. تەك اقشا عانا كەرەك. اقشا بولسا، ءبارىن ساتىپ الام دەيدى. عىلىم اكادەمياسى تارادى، اقىن-ارتيست – بايدى ماقتاپ زارلاعان جاراپازانشى. ولارعا ايداعانعا جۇرەتىن، ايتاعىنا ۇرەتىن ويسىز-ونەرسىز توبىر كەرەك!..

ءبىزدىڭ قاتاردا تۇرعانداردىڭ دەنى عالىمدار. تانىس-ءبىلىس بولعان سوڭ ءبىرىن-ءبىرى ساعالاپ كەلگەن عوي. سوندىقتان سادۋاقاس اعاي ءبىزدىڭ قاتاردى «بازارستان رەسپۋبليكاسىنىڭ عىلىم اكادەمياسى» دەپ قاعىتادى. بىزدەن كەيىنگى قاتاردا  اقىن-جازۋشىلار ساۋدا جاسايدى. دارىلداعان كۇلكى-ايعايى، دۋمانى كوپ. تۇسپا-تۇستا نيازعۇل، بەيسەنبەك، تەمىشباي دەگەن  اقىندارمەن قوڭسىمىز. بۇرىننان جۇزدەرى تانىس، اتتارى قانىق. اندا-ساندا تەلەۆيزوردان كورىنىپ قوياتىن. ارقايسىسى سامساعان تاۋارلارمەن بىرگە وزدەرىنىڭ «ساميزداتتان» شىعارعان كىتاپشالارىن جايماعا تەكشەلەپ قويادى. باسقا ەشقانداي كىتاپتى جولاتپايدى. ارقايسىسى تەك ءوزى عانا مىقتى. ارلى-بەرلى وتكەندەرگە: «...ءوۋ، قارىنداس... ءاي، ىنىشەك... ءاۋ، جەڭگەي... مىنە، مىنا ولەڭدى تىڭداڭىزشى... مۇقاعالي دا مۇنداي جازعان جوق، ناعىز كلاسسيكا!..» دەپ  ءبىر-ەكى شۋماعىن  شۇبىرتا وقىپ، جايماداعى زاتتارىنان بۇرىن  ارقايسىسى ءوز كىتاپتارىن ناسيحاتتاپ كەتەدى.

مەنىڭ ءبىر قۇلاعىم  بويلاي دا سولار جاقتا. ءبارىن بولماسا دا  ەمىس-ەمىس ەستىپ قالامىن كەي سوزدەرىن. كوبىنەسە ارقالانىپ  دۇرىلدەپ سويلەيتىن – نيازعۇل. قىلقيعان مويىنىن يىعىنان بۇراپ شىعارىپ جۇلقىنىپ تۇرعانى. تىريعان تارامىس بولعانمەن، بوس بوشكەنى ۇرعىلاعانداي داڭعىرلاعان داۋىسى زور. ايعايلاپ، وڭەشتەپ سويلەگەندە ءىشىپ العان با دەپ قالاسىڭ. كوبىنەسە تەمىشبايدى قىجىرتىپ جاتقانى:

   – ءيا، وردەندى ساتۋشى، ساۋدا كۇسەت بولسىن! – دەيدى تاڭەرتەڭ سالەم ورنىنا سالعان جەردەن. تەمىشباي وعان مۇلدەم كەرەعار، دەنەسى دە، مىنەزى دە: ەكى بەتى بۇلتيعان قارا-تورى، دەمبەلشە. سامايى مەن جەلكە شاشىنىڭ ۇشى شيىرشىقتانىپ تۇرادى. ءجۇرىس-تۇرىسى ماڭعاز. ىلعي دا ۇستىندە اق كويلەك، گالستۋك تاعىپ قىلعىنىپ تۇرعانى. تەلەۆيزور كورەتىندەردىڭ بارىنە تانىس، ءماجىلىس سايىن سۋىرىلىپ سويلەپ تۇراتىن سارناۋىق ءبىر سەناتورمەن بىرگە تۇسكەن سۋرەتىن ۇلكەيتىپ جايمانىڭ ءبىر شەتىنە سۇيەپ قويادى. ونىسى: ء«بىز كىممەن ءامپاي ەكەنىمىزدى ءبىلىپ قويىڭدار!» دەگەن ماقتانى. مىنا كوزى ەدىرەيگەن تىكەن مۇرتتىڭ كوپ جىل سوۆحوز باسقارعان اكەسى تۋرالى پوەما جازىپ «قۇرمەت» وردەنىن السا كەرەك. نيازعۇلدىڭ «وردەندى ساتۋشى» دەۋى سودان. نيازعۇل ونىڭ تىرسيعان قارىنىن سۇق ساۋساعىمەن ءتۇرتىپ قاپ، باسىن شايقايدى:

– پارتوكراتتار مەن كوورۋپتسيونەرلەرگە قور بولعان قايران ولەڭ–اي! ودان دا ءوز اكەڭ تۋرالى نەگە جازبايسىڭ؟

– ول ونداي قۇرمەتتى ازامات ەمەس قوي.

– ا، اكەڭ قۇرمەتسىز بە ەدى؟ باسە، باسە!..

– كەتشى-ەي سوزدەن پالە ىزدەمەي...جالپى، سەنىڭ پوزيتسياڭ دۇرىس ەمەس. باي، باستىق دەسە، باسسالىپ جاماندايسىڭ. انا كىسىگە دە ءتىل تيگىزەسىڭ! – دەپ يەگىن كوككە ءبىر يزەپ تاستايدى. – باسپەن الىسقان ەل باسسىز قالادى دەگەن قازاقتىڭ ءسوزىن ۇمىتپا!..

– سەن-اق  ماقتا. بار جەرىن جالاعاندا شىققان ۇشپاعىڭ وسى عوي. سولكەبايىڭدى سىلدىرلاتىپ تۇر ەندى باقسىداي باقىلداپ!

– تۇرسا نەسى بار ەكەن؟ بۇل دا ەڭبەك...

ءبىرازدان كەيىن ءىشىپ الىپ، تىپتەن دارىلداپ كەتەدى. ساۋدا – ءبىر جاقتا، وزدەرى – ءبىر جاقتا. كوپ ۇندەي قويمايتىن بەيسەنبەكتى  وندايدا توقتاتۋ ءبىر كۇش. بەتى كۇرەڭىتىپ،  ولەڭ وقيمىن دەپ وجەكتەگەندە كىسىگە دەس بەرسە كانە. ەكى كوزىن تارس جۇمىپ، كۇشەنە ايعايلاپ، قولىن ءۇسى-ۇستىنە سەرمەيدى:

– ...و، مەنىڭ قاسىرەتىم – اۋعانستان!

تاعدىر سەنى جاراتقان ار-نامىستان.

كوز جاسىڭدى سۇرتەمىن ولەڭىممەن

جۇرەكتەردىڭ اراسىن جالعاپ ۇشقان!..

ءبىر ولەڭ بىتەر-بىتپەستەن ەكىشىسىنە كوشەدى بۋىرقانىپ:

–ۋا، ۋا!

نيكارا–گۋا!

شەر مەن  سور ماڭدايىنان ارىلماعان!

ال-داعى جىرلارىمدى جالىنداعان،

بەرشى سەن ازابىڭنىڭ ءبارىن  ماعان!

ۋا،ۋا!

نيكارا–گۋا!.. – دەي بەرگەندە:

– ۋا، ۋا، داۋىسىڭنان اينالدىم دارىلداعان... بولدى، قويا عوي! – دەيدى  سادۋاقاس اعاي داۋىسىنا ءزىل سالا كەكەتىپ. – ايدالاداعى اۋعان مەن قيانداعى نيكاراگۋادا نەڭ بار؟ اينالاڭداعى جىلاعاندار از با، سولاردىڭ كوز جاسىن نەگە جىرىڭمەن سۇرتپەيسىڭ؟

– وي، ساكە، ءسىز قىزىقسىز. ولەڭ دەگەن ەركىن قالىقتاعان قۇس، بيىكتە سامعاۋى كەرەك. ءسىز جەرگە ءتۇس، قارابايىر تىرلىكتى جىرلا دەيسىز. ء«شوپ تە – ولەڭ، شوڭگە دە – ولەڭ» دەيتىن ناعىز پريميتيۆ سول ەمەس پە؟

– ولەڭ ءوز توپىراعىندا ءونۋى كەرەك. قاسىرەت پەن قايىرشىلىقتى ىزدەپ افريكانى شارقۇرۋدىڭ قاجەتى نە؟ قولىن جايىپ قارسى الدىڭدا تۇرعان جوق پا سونىڭ ءبارى؟ ءوزىڭ مۇندا نەعىپ تۇرسىڭ؟ نە كورىپ، نە تۇيسىنەسىڭ – پوەزيا دەگەن سول.

– عالىم دەگەن حالىقتى ءتۇسىنۋ قيىن. تىم پراگماتيكسىزدەر. قاتىپ-سەمىپ قالعان ءبىرىزدى، ەسكى كاتەگوريالارمەن ويلايسىزدار!..

«ولەڭنىڭ وتىمەنەن ورتەپ جىبەرەمىن!» دەپ لاپىلداپ، ورەكپىگەن اقىن اعايىندار اۋديتوريا تابا الماي  وكپەلەپ، قوڭىلتاقسىپ قالادى. وسى بەيسەكەڭنىڭ مىنەزى تىپتەن قىزىق. تۇرىنە قاراساڭ، ولەڭ جازاتىن كىسى سياقتى ەمەس. ەڭكىشتەۋ، تىريعان ارىق. اربادان زورىققان وگىزدەي ەكى كوزى الايعان، سۋالعان ەكى ۇرتىنىڭ ويىعىنا ەكى جۇمىرتقا سيىپ كەتكەندەي. تۇنجىراپ ءۇن-ءتۇنسىز جۇرگەنگە موماقان بىرەۋ-اۋ دەپ ويلاعانمەن، اۋزىنا ءسال اراق ءتيىپ نە ولەڭ وقىعاندا تاني الماي قالاسىڭ، ءدۇر سىلكىنىپ، ارۋاقتانىپ شىعا كەلەدى. شىجىعان ىستىقتا دا جيەگى جەمتىرلەنگەن  قوڭىر بەرەتكەسىن ميلىقتاتىپ باسىنان تاستامايدى. اندا-ساندا سوقتىعارعا قارا تاپپاي ەرىككەن نيازعۇل:

– ءاي، تاز، توبەڭدى ءبىر رەت كورسەتشى، كورىمدىگىنە بەس  تەڭگە بەرەيىن!– دەيدى قاسىندا تۇرسا دا ايعايلاپ.

– كەتشى! – دەيدى وندايدا بەيسەكەڭ ءۇنى ءوشىپ قىزاراڭداي قولىن سىلتەپ. شاماسى، بۇل بەيسەكەڭنىڭ شامىنا تيەر جاندى جەرى بولۋى كەرەك.  اۋزى جىلدام نيازعۇل «تاز» دەگەن سايىن جاسىپ، قىزاراڭداپ قالادى. توبە شاشىنان ايرىلعان جالعىز بەيباق سولداي-اق، سونشا قورىناتىنى قىزىق. وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن  استىنداعى ماشيناسىن ساتىپ، جاپونياعا بارىپ  توبەسىنە شاش ەكتىرىپ كەلىپتى. بۇرىنعى جاس كەزىندەگىدەي قاپ-قالىڭ، بۇيرا. العاش كورگەندە جۇرەگى جارىلارداي قۋانىپ، اينا الدىنان شىقپاي  ساعاتتار بويى ءوزىن تاماشالاپ تۇرىپ الىپتى. قۋانىشتان ەس جوق-ءتۇس جوق، ۇشاقتىڭ قاناتىنا جابىسقانداي بوپ ەلگە جەتەدى الىپ-ۇشىپ. كورگەن جۇرت تاڭ-تاماشا، «اپىر-اۋ، مىناۋ شىنىمەن بەيسەكەڭ بە-ەي!» دەپ  كوزىن اشىپ-جۇمىپ، تاڭدايىن تاقىلداتادى. «ال، نە تۇرىس، ءايدا كەتتىك!» سودان ال كەپ  جۋ، ءايدا كەپ رەستوران جابىلعانشا سىلتە... كوزىن اشسا، ايىقتىرعىشتا جاتىر ەكەن. باسى رەزينكا دوپتاي جىپ-جىلتىر – تاقىرلاپ قىرىپ تاستاپتى. جاتا قاپ باقىر، ويبايلا... وكىرە-وكىرە جۇرەك تالماسى ۇستاپ ەس-ءتۇسسىز قالادى. اۋىرۋحانادا جارتى اي جاتىپ، ارەڭ دەگەندە بەتى بەرى قاراپتى.  مىنە، سودان بەرى تاز كەپەشى توبەسىنەن تۇسكەن ەمەس، سودان بەرى ۇڭىرەيگەن كوزىنەن مۇڭ ايىققان ەمەس.

ارالارىنداعى ءبىر بارماعىن ىشىنە بۇككەن تاقىستاۋى – تەمىشباي. ء«ھىڭ» دەپ مۇرنىنان ءبىر كۇلىپ قويادى دا دارىلداعان انا ەكەۋىن ارانداتۋعا قۇمار. ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ شالابۋرىل بوپ كەلدى. شاشى دۋدىراپ، باسى سالبىراپ كەتكەن، كوڭىلسىز. قوس قالتاسىن قايتا-قايتا اقتارىپ، سىلدىرلاعان جارتى ۋىس تيىندى ساناعىشتاي بەرەدى. باسى سىنىپ قىرجيىپ وتىرعاندا:

– وردەندى ساۋداگەر، قالايسىڭ-ەي؟ – دەدى نيازعۇل جايماسىنا قوس شىنتاعىن تىرەگەن كۇيى ساڭقىلداپ. ىزدەگەنگە–سۇراعان، تەمىشبايدىڭ ولەۋسىرەگەن جانارىنا جىلت كىردى.

– وردەندەرىڭ جوق بولسا دا وسى ەكەۋىڭ مەنەن ارتىقسىڭدار! – دەدى جەز قارماعىن تەرەڭگە قاراي لاقتىرىپ.

– سوندا قاي جەرىمىز ارتىق؟

– اقىندىقتارىڭدى ايتام!

– وي، قاسقا–اي!..

– اقىرى مويندادىڭ–اۋ! – دەدى ەكەۋى ەنتەلەپ.

– مويىنداماعاندا. بىراق ەكەۋىڭدى سىنايىن دەپ تۇرمىن.

– سىنا، سىنا!..

– دايىنبىز!

– ەندەشە ەكەۋىڭە جەكە-جەكە تاقىرىپ بەرەمىن. تابان استىندا ولەڭ شىعاراسىڭدار. جەڭىلگەن «جارتىلىققا» جىعىلادى.

– كەلىستىك! – دەدى ەكەۋى جۇلقىنىپ.

– كانە، بەيسەكە، بايگە اتىنداي الاسۇرىپ تۇر ەكەنسىڭ، سەنەن باستايىق. قىزدىڭ اتى – قاماجاي. وسىعان ولەڭ شىعارشى.

بەيسەكەڭ ىركىلگەن جوق، جۇدىرىعىنا جوتكىرىنىپ الدى دا سىلتەي جونەلدى:

– قىزدىڭ اتى – قاماجاي،

جاتقان  جەرى – جاعاجاي.

جاعاسىندا – قاراعاي.

ساياسىندا – كارى اعاي.

كۇرسىنەدى قاماجاي –

كارى اعاي جاتىر جاراماي!..

– وي، بارەكەلدى، بار بول، بەيسەكە! ال، ەندىگى كەزەك – ناكەڭدىكى. پاي-پاي، تابانىمەن جەر تارپۋىن قاراشى، مىنا كوك داۋىل سويقاننىڭ! ساعان نە تاقىرىپ بەرسەم ەكەن؟ ا، اناۋ قالجىڭداسا بەرەتىن كەلىنشەكتىڭ اتى كىم ەدى، روزا  ما؟ سونى ولەڭگە قوسشى.

– ا... روزا دەيسىڭ بە؟ – قوس تاناۋى قۋسىرىلىپ، ءتۇسى قۋقىلدانعان نيازعۇل  جەلكەسىن قاسىپ  ءسال ىركىلىپ قالدى دا ارى قاراي ءىلىپ اكەتتى:

– اينالايىن روزا،

سەنسىز ءومىر – پروزا.

پوەزيا بولار-اۋ،

ويناپ-كۇلسەك ءبىراز،ءا!

 

سىرىمدى قايدان بىلەرسىڭ.

تىرلىكتى ويلاپ جۇدەرسىڭ.

ايعا قاراپ ۇلىسام،

قۇتىرعان دەپ كۇلەرسىڭ!.. – دەپ ەكى كوزى قىزارىپ ەكپىندەتە ەنتىگىپ توقتادى.

– پاح، شىركىن! – تەمىشباي باسىن ءۇستى-ۇستىنە شايقادى. – ەكەۋىڭ مەنى قينادىڭدار عوي. بىرىڭنەن ءبىرىڭ وتەسىڭ، قايسىڭا بايگە بەرەرىمدى بىلمەي تۇرمىن. ءاي، ەكەۋىڭە دە باس بايگە! قازىلىعىما ريزاسىڭدار ما؟

جاڭا عانا باقتالاس بوپ ءبىر-بىرىنە جاۋىعا قاراعان ەكەۋى جىمىڭ قاقتى:

– ريزامىز!

– ەندەشە، بايگەلەرىڭدى جۋىڭدار. ءبىرىڭ – «ەكسترا»، ەكىنشىڭ – ءبىر-ەكى سىرا، تىسكەباسارىمەن.

– ە، وعان ءسوز بار ما! – ەكەۋى ساڭقىلداي سويلەپ، اناندايداعى دۇڭگىرشەككە قاراي  ەمپەڭدەي جونەلدى...

   كەشكە تامان جۇكتى الىپ قايتۋعا كومەكتەسۋگە كەلگەن ايەلدەرى كوزدەرى كۇلىمدەپ، ء«لايلىم-شىراق» بوپ وتىرعان ۇشەۋىن كورىپ، بازاردى باسىنا كوتەرەدى: «ويباي-اي، ەندى قايتەيىن. ولتىرەتىن بولدى-اۋ مىنا القاش!  تاعى دا ءىشىپ الىپتى سىدىگىن... ءبۇيتىپ مال تاۋىپ اسىراعانىڭ قۇرىسىن! بۇرىن سىراحانادان شىقپاۋشى ەدىڭدەر، ەندى بازاردا باس قوستىڭدار ما، ءۇش القاش!..» دەپ ۇشەۋىن ءۇش قاتىن جايمانى اينالدىرا قۋىپ جۇرگەنى. تەگىن كونتسەرت. بىرەۋلەر كۇلەدى، بىرەۋلەر باسىن شايقايدى:

– ءاي، بەرەكەسىزدەر-اي! وسىلاردى دا باۋىرىنان بالا ورگەن ءبىر شاڭىراقتىڭ ەگەسى دەيدى-اۋ!

– ءيا، كوپتىڭ ءبىرى ەمەس، ەل كوزىندە جۇرگەن ازاماتتارعا ۇيات-اق!..

ەل نە دەسە، و دەسىن، ءوز باسىم ولارعا قىزىعا قارايمىن. اللانىڭ ىقىلاسى ءتۇسىپ، ايرىقشا جاراتقان پەندەسى سياقتى. اسىرەسە بەيسەكەڭ مەن  نيازعۇلدىڭ جىر تولعاپ شالىقتاعان ساتتە كوزىندەگى جارقىلدى كورسەڭ، جايدىڭ وتىنا جانىپ العانداي جالىنداپ تۇرعانى. اقىننان باسقا قاي پەندە ءوستىپ شالقىپ، قۋانا الادى؟ سوزدەن قۇدىرەت جاساپ، ءوز وتىنا ءوزى كۇيىپ-جانعان قايران جۇرەك! «شىركىن، وسىلارداي باقىتتى ادام بار ما ەكەن!» دەيمىن  ءۇش اقىنعا قاراپ كۇرسىنىپ.

جان-تانىممەن جاتىرقاعان بازارعا بىرتە-بىرتە ەتىم ۇيرەنىپ، بەتىمنىڭ قىتىعى ولە باستادى. بىلە-بىلسەڭ، بۇل دا ءبىر قىر-سىرى قىرىق قاتپار، قۇپياسى مول ۇلكەن كاسىپ، قوردالى تىرشىلىك كوزى ەكەن. بىرەۋدىڭ ەكەۋ بولىپ، ازدىڭ كوبەيگەنىن كىم جەك كورسىن. اڭشىنىڭ قۇمارلىعىنداي ءبىر جەلىك ەلىكتىرىپ، تەرەڭىنە تارتا بەرەتىندەي. ەندى بۇرىنعىداي تانىس-بىلىستەن ىعىسىپ، بۇگەجەكتەۋ جوق. ءجۇزىم جارقىن، داۋىسىم اجارلى. اناندايدان ەلدى شاقىرىپ، «الىڭ، الىڭ!» دەپ تاۋارىمدى ماقتاپ سارناپ تۇرامىن. كەلگىنشىنىڭ اڭعالىن دا، اككىسىن دە ءبىر كورگەننەن سەزە قوياتىنداي بوپ تاقىستانىپ الدىم. كۇننەن كۇنگە قۋلانىپ، سۇمدانىپ، قالت ەتكەندى قاعىپ تۇسەردەي ابجىلدەنىپ، سۇڭعىلا بوپ بارامىن. «كانە، اشىق اۋىز قايسىڭ بارسىڭ، كەل بەرى» دەگەندەي سۋسىلداپ، سۇڭقىلداپ، سۋماڭداعاعاندا اۋزىم اۋزىما جۇقپايدى. ارزاندى قىمباتقا، ارزىماستى اسىرا ساتىپ، بىرەۋدى الداپ تۇسىرسەم – اسىعىم الشىسىنان، سونداي قۋانىپ، قۇنجىڭداپ قالامىن. قالتاما سۇڭگىتكەن قىزىل-الا قاعازدىڭ قىزۋى كەۋدەمدى قىزدىرىپ بارا جاتقانداي اينالا بەرىپ سىرتىنان سىقىرلاتا باسىپ-باسىپ قويامىن... ساۋداگەردە ەستەتيكا بولمايدى ەكەن. دۇنيەدەگى جاندى-جانسىزدىڭ ءبارى تاۋار بوپ كورىنەدى. سۇلۋلىققا كوز سۋعارىپ، كوڭىل ەلجىرەتىپ ءسۇيسىنۋ جوق. كوشە بويىنداعى جاڭا ەگىلگەن بالاپان شىرشاعا قاراپ: «جاڭا جىل قارساڭىندا  تۇندەلەتىپ كەسىپ الىپ ساتار ما ەدى!» دەگەن وي ەرىكسىز كوكەيىمدە قىلاڭ ەتە تۇسەدى. قۇيرىق-جالى سۇزىلگەن سايگۇلىك كورسەم: «پا، شىركىن، تابان شىعار قازىسى بار-اۋ، بازارعا سالار ما ەدى!» دەپ اۋزىمنىڭ سۋى قۇرىپ تامسانامىن. قىلشىعىن تاستاپ قانسوناردا قىلاڭداعان قىزىل تۇلكى، سۋداعى  قۇندىز، سۋسار... ماعان قىمبات تىماق، بورىك، تون... بولىپ ەلەستەيدى... ءىشى –سىرتىم بىردەي بىلعانىپ، قارا بالشىققا بەلشەدەن باتىپ بارامىن. سونى ءبىلىپ- سەزىپ تۇرسام دا سەلت ەتىپ، جيىركەنەر ەمەسپىن.

جالعاسى بار. 

Abai.kz