Qazaqstan Respublikasy Parlamenti Senatynyng deputaty Núrlan Orazalinning ókilettigi merziminen búryn toqtatylady dep eshkim  kýtpese kerek-ti.

Memlekettik qyzmet bolghan song bireu keledi, bireu ketedi. Núrlan Myrqasymúlynyng ketuinen óz basym bәlendey bir sayasy astar kórmedim. Qalypty qúbylys retinde ghana qabyldadym. Azdap ishimning qonqyldap qalghanyn da jasyrmaymyn.

Biz shetten kelgen qandastar qyryq jyl qyrghyn bolsa da úmytpay, qonyraulatudan jalyqpay aityp jýretin eki nәrse bar. Ol – «Elim!», «Jerim!», «Otanym!» dep alystan ansap kelgen aghayyngha biylik tútqasyn ústaghan chinovnikterding jasaghan zәredey jaqsylyghy men qylday qiyanaty! Basqany bilmeymin, óz basym solaymyn! Maghan sýtpen bitken osy qasiyetting sýiekpen ketetin týri bar. Qúdaygha shúkir, ózim bireuden qorlyq kórip jýrmin dep aita almaymyn. Biraq, ózim kórmegen sol qorlyqty arghy betten oralghan qandastarym da kórmese eken deymin!

Men Jazushylar Odaghyna mýshe emespin. Sondyqtan, ol týiede jýgim joq. Sóite túra, odaqtyng Astana qalalyq filialyna eki ret júmysqa túryp, eki ret shyqtym. Aldynghysynda ózim aryz jazyp kettim. Songhy ret «sózi kóp bala eken!» dep osy Núrlan Orazalin óz qolymen bosatty. 2013 jyly 15 jeltoqsanda qandastarymyzgha tórt jylsyz azamattyq birilmeytin bolyp qabyldanghan «Halyqtyng kóshi-qony turaly» Zanyna baylanysty Elbasyna «Ashyq hat» jazghanym ýshin! 

Elimizdegi biylik tútqasyn ústaghan azamattardyng bәrimen dos bolu, jaqyn aralasu mýmkin emes. Degenmen, qysylghanda izdeuine, súranyp qabyldauyna baruyna tura keledi. Astanada túrghan songhy tórt-bes jyldyng kóleminde men qaqpaghan esik joq shyghar. Sonyng bir de bireui óz jeke basymnyn  sharuasymen emes, alystaghy aghayynnyng Kóshi-qon júmysy ýshin, әriyne. Men ýshin eng qoljetimdi deputattyng bireui - Núrekeng boldy. 

Qazaq biyligining púshpaghyn ústaghan kókelerding qay-qaysysynyng da dengeyin ólsheytin eng bir dúrys ólshem, әdil tarazy – osy qazaq kóshi. Alystan kelgen aghayyn taghdyryna bolghan kózqarasy men tanymy arqyly kimning kim ekenin birden biluge bolady. Óitkeni, Kóshi-qon – Últ Kóshbasshysy, Qazaqstan Respublikasynyng Túnghysh Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng Tәuelsizdikti ala salyp, nebәri on bes kýnnen keyin jolgha qoyghan túnghysh hәm úly sayasaty! Esinizde bolsyn, Azattyqtyng altyn tany ata salysymen alysta jýrgen aghayyndy birden Atajúrtqa shaqyryp, últyn sýiiding tendessiz ýlgisin kórsetken kisi – Núrsúltan Nazarbaev!

Osy jaghynan kelgende, beker obaly ne, Núrlan Orazalinning beti jaryq, biz ýshin orny bólek!

Senatorlyq mandat Núrlan Orazalinning qolyna dәl sol Qazaq kóshining últtyq sana-sezimnen júrday top jaghynan qúrdymgha ketip bara jatqan bir almaghayyp shaghynda tiydi. Ol – «Halyqtyng kóshi-qon turaly» Zanyna apaq-sapaq ózgertuler men tolyqtyrular engizilip, shetten keletin qazaqtargha azamattyqty bes jylsyz bermeytin etililip qabyldaghaly jatqan tús bolatyn.

Áli esimizde, Zang jobasy Mәjilisting eki oqylymynan tez-tez ótip, Senattyng qarauyna barghanda « ...Avstriya sekildi elderde azamat­tyq alu ýshin 12 jyl kýtu kerek eken. Álemdik tәjiriybede eng azy – ýsh jyl. Biz tórt jyl dep otyrmyz. Biz esh­kim­di de kerek qylmay otyrghan joqpyz. Kelem degender әli de kele beredi. Al naghyz elim, júrtym degender bayaghyda-aq kóship kelip aldy. Sondyqtan da bәri­ne birdey jalpaqshesheylik tanytu kerek emes. Elde tәrtip boluy kerek!» - dep sayraghan búlbúl aghamyzdy kórip, jaghamyzdy ústaghamyz. Mine, qazaq mýddesin, Elbasy sayasatyn qorghaytyn deputattyng týri!

Bes jylsyz azamattyq berilmesin degen Zang jobasy Senattan keri qaytty. Keri qaytarugha ashyq yqpal etken Svetlana Jalmaghambetova, Núrlan Orazaliyn, Quanysh Aytahanúly, Múrat Baqtiyarúly, Qojahmet Baymahanov qatarly tórt-bes qana senator boldy! Qay-qaysysy da ayanyp qalghan joq, «Ministr myrza, migranttar jónin­de jaqsy biletin shyghar, alayda oralman mәselesinen mýldem habarsyz ekenin kór­setti. Qazaqstannyng óz ereksheligi bar. Territoriyasy boyynsha әlemde 9- oryn alatyn Qazaqstanda halyq sany 17 mln ghana. Al bizge basqasyn aitpay-aq, eko­no­mikalyq qauipsizdik ýshin 25 mln ha­lyq kerek. Múny qalay kóbeytemiz? Kó­beytuding joly da oralmandy oraltu emes pe? Eger lankestik sekildi qúbylystardan qorqatyn bolsaq, onday otandastarymyzdy tekseruge bir jyl da jetip jatyr emes pe? Tórt jyl tym úzaq!» (http://www.elarna.com) - dep, shyryldap baqty.

Sol toptyng ishinde jana ghana deputat bolghan aqyn Núrlan Orazalinning de sózi salmaqty, dauysy qatqyldau shyqty:

– Búl zang jobasy júrtshylyq ara­synda alandaushylyq tughyzdy. Ásirese oralman bauyrlarymyzdyng qobaljuyn kýsheytti. Biz enbek kóshi-qony turaly zan­gha ózgeris engizu qajettiligin qolday­myz. Ondaylargha qoyylatyn talaptardy jetildirip otyruymyz kerek-aq. Búl dúrys, órkeniyetti elderding barlyghy da onday talapty qataytuda. Degenmen, enbek-kóshi qonyna qatysty talaptardan et­nikalyq kóshi-qongha, yaghny oralman­dar­dyng kóshine eshqanday da ziyan kel­meui tiyis edi. Búl – el tútastyghyn qamta­ma­syz etetin, memleketting nazarynda bolu­dy qajet etetin sayasy mәni bar mәsele. Taghy aitamyn, tarihy otanyna oralu maq­satyndaghy kóshi-qondy biz enbek kó­shi-qonymen bekerge aralas­tyryp otyr­myz. Búl – tym asyghys she­shim. Búl eki kóshi-qonnyng aiyrmashyly­ghy jer men kóktey. Jasyratyny joq, enbek-kóshi qonymen keletinder Qazaq­standy ja­rylqaydy degenge senu qiyn. Al etniy­kalyq kóshi-qon elding ósip-ór­kendeuine ýles qosady. Týptep kelgende, biz «oral­man» deytin últtyng joq ekenine elding kózin jetkizuimiz kerek. Qazaq­standa qa­zaq deytin bir ghana últ bar! Osyny úrpaq jadyna siniruimiz kerek!!! – dedi, Núrekeng Sanat tórinen kózildirigin múrnynyng úshyna taman enkeytip jiberip, ýstelinen algha úmsyna týsip.

Ertesi Núrlan Myrqasymúlynyng búl pikiri tolyqtyrylyp, «Eldi elendetken zang jobasy qaraldy» degen taqyryppen deputattyq mәlimdeme retinde «Qazaq Ádebiyeti» gazetine (№45 «3365», 08.11.2013.j.) basyldy.

Keyin bildim, Mәjiliste Aldan Smayyl men Gýlnar Seytmaghambetova qatang zangha sonyna deyin ýzildi-kesildi qarsylyq bildiripti. Biraq, kóshke ósh kýsh aqyry aitqanyn oryndatypty. Qalghan mәjilismender ishinen tynypty...

Keshe ghana otstavkagha ketken Ýkimetting aidarynan jel esip, qylyshynan qan tamyp, shettegi bes million  qazaqtyng taghdyry qyl ýstinde túrghan sonau bir asa qiyn kezende alysta jýrgen aghayyn taghdyryna arasha týsken sol agha-әpkelerimning jaqsylyghyn qalay úmytugha bolady?! Atap aitu kerek, Senat pen Mәjilisting 154 deputatynyng ishinen dәl búlay suyrylyp shyghyp, BAQ betinde óz atynan deputattyq mәlimdeme jasaghan jalghyz túlgha – osy Núrlan Orazaliyn!

Kóp ótpey, osy jәne basqa da talap-tilekterdi eskerip, Últ Kóshbasshysy Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev Kóshi-qon sayasatyna nýkte qoydy. Zang jobasy týzetilip, búrynghy qalpyna keltirildi. Kósh óz arnasyna qayta týsti. Mine, nәtiyjesi de kórine bastady. Ótken jyldyng alghashqy toghyz aiynda alys-jaqyn shetelden 3012 etnikalyq qazaq Atajúrtqa oralsa, biyl alghashqy alty aidyng ózinde respublikagha 6840 otbasy nemese 14 myng 947 etnikalyq qazaq kóship kelip, oralman mәrtebesin alypty. Jaman kórsetkish emes...Kóshi-qonnyng barlyq mәselesi búl Zang jobasymen ghana bitti dep aitu qiyn. Áli de tolyqtay týsetin týitkilder jetkilikti. Sonday kezde jýgirip baryp, jaghday aitatyn sanauly  deputat aghalarymyz bar. Mysaly, túraqty tirkeuge túruda Qytaydan keletin qandastarymyzgha kedergi bolyp kele jatqan «kelgen elinen tirkeuden shyqqany turaly sol memleketting jazbasha kelisimi» - ne baylanysty QR Ishki ister ministrliginin №992 búiryghynyng qatysty tarmaghyna «Qytay Halyq Respublikasynan keletin etnikalyq qazaqtardy qospaghanda;» degen eskertpe qostyrugha da osy N.Orazaliyn, Q.Aytahanúly, M.Baqtiyarúly, J.Erghaliyev aghalardyng zor yqpaly boldy. Ýkimetke deputattyq saual joldap, sheshti búl mәseleni.

Qysqasy, N.Orazalin senator bolghan ýsh jylda Últ Kóshbasshysy Núrsúltan Nazarbaevtyng kóshi-qon sayasatyn barynsha batyl qoldady. Onyng búl enbegin eng aldymen biz – shetten kóship kelgen aghayyn biluge, qúrmetteuge tiyispiz!

Auyt Múqiybek

Astana

Abai.kz