قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى نۇرلان ءورازاليننىڭ وكىلەتتىگى مەرزىمىنەن بۇرىن توقتاتىلادى دەپ ەشكىم  كۇتپەسە كەرەك-ءتى.

مەملەكەتتىك قىزمەت بولعان سوڭ بىرەۋ كەلەدى، بىرەۋ كەتەدى. نۇرلان مىرقاسىمۇلىنىڭ كەتۋىنەن ءوز باسىم بالەندەي ءبىر ساياسي استار كورمەدىم. قالىپتى قۇبىلىس رەتىندە عانا قابىلدادىم. ازداپ ءىشىمنىڭ قوڭقىلداپ قالعانىن دا جاسىرمايمىن.

ءبىز شەتتەن كەلگەن قانداستار قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا ۇمىتپاي، قوڭىراۋلاتۋدان جالىقپاي ايتىپ جۇرەتىن ەكى نارسە بار. ول – «ەلىم!»، «جەرىم!»، «وتانىم!» دەپ الىستان اڭساپ كەلگەن اعايىنعا بيلىك تۇتقاسىن ۇستاعان چينوۆنيكتەردىڭ جاساعان زارەدەي جاقسىلىعى مەن قىلداي قياناتى! باسقانى بىلمەيمىن، ءوز باسىم سولايمىن! ماعان سۇتپەن بىتكەن وسى قاسيەتتىڭ سۇيەكپەن كەتەتىن ءتۇرى بار. قۇدايعا شۇكىر، ءوزىم بىرەۋدەن قورلىق كورىپ ءجۇرمىن دەپ ايتا المايمىن. بىراق، ءوزىم كورمەگەن سول قورلىقتى ارعى بەتتەن ورالعان قانداستارىم دا كورمەسە ەكەن دەيمىن!

مەن جازۋشىلار وداعىنا مۇشە ەمەسپىن. سوندىقتان، ول تۇيەدە جۇگىم جوق. سويتە تۇرا، وداقتىڭ استانا قالالىق فيليالىنا ەكى رەت جۇمىسقا تۇرىپ، ەكى رەت شىقتىم. الدىڭعىسىندا ءوزىم ارىز جازىپ كەتتىم. سوڭعى رەت ء«سوزى كوپ بالا ەكەن!» دەپ وسى نۇرلان ورازالين ءوز قولىمەن بوساتتى. 2013 جىلى 15 جەلتوقساندا قانداستارىمىزعا ءتورت جىلسىز ازاماتتىق بىرىلمەيتىن بولىپ قابىلدانعان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنا بايلانىستى ەلباسىنا «اشىق حات» جازعانىم ءۇشىن! 

ەلىمىزدەگى بيلىك تۇتقاسىن ۇستاعان ازاماتتاردىڭ بارىمەن دوس بولۋ، جاقىن ارالاسۋ مۇمكىن ەمەس. دەگەنمەن، قىسىلعاندا ىزدەۋىڭە، سۇرانىپ قابىلداۋىنا بارۋىڭا تۋرا كەلەدى. استانادا تۇرعان سوڭعى ءتورت-بەس جىلدىڭ كولەمىندە مەن قاقپاعان ەسىك جوق شىعار. سونىڭ ءبىر دە بىرەۋى ءوز جەكە باسىمنىڭ  شارۋاسىمەن ەمەس، الىستاعى اعايىننىڭ كوشى-قون جۇمىسى ءۇشىن، ارينە. مەن ءۇشىن ەڭ قولجەتىمدى دەپۋتاتتىڭ بىرەۋى - نۇرەكەڭ بولدى. 

قازاق بيلىگىنىڭ پۇشپاعىن ۇستاعان كوكەلەردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا دەڭگەيىن ولشەيتىن ەڭ ءبىر دۇرىس ولشەم، ءادىل تارازى – وسى قازاق كوشى. الىستان كەلگەن اعايىن تاعدىرىنا بولعان كوزقاراسى مەن تانىمى ارقىلى كىمنىڭ كىم ەكەنىن بىردەن بىلۋگە بولادى. ويتكەنى، كوشى-قون – ۇلت كوشباسشىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تاۋەلسىزدىكتى الا سالىپ، نەبارى ون بەس كۇننەن كەيىن جولعا قويعان تۇڭعىش ءھام ۇلى ساياساتى! ەسىڭىزدە بولسىن، ازاتتىقتىڭ التىن تاڭى اتا سالىسىمەن الىستا جۇرگەن اعايىندى بىردەن اتاجۇرتقا شاقىرىپ، ۇلتىن ءسۇيۋدىڭ تەڭدەسسىز ۇلگىسىن كورسەتكەن كىسى – نۇرسۇلتان نازارباەۆ!

وسى جاعىنان كەلگەندە، بەكەر وبالى نە، نۇرلان ءورازاليننىڭ بەتى جارىق، ءبىز ءۇشىن ورنى بولەك!

سەناتورلىق ماندات نۇرلان ءورازاليننىڭ قولىنا ءدال سول قازاق كوشىنىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمنەن جۇرداي توپ جاعىنان قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقان ءبىر الماعايىپ شاعىندا ءتيدى. ول – «حالىقتىڭ كوشى-قون تۋرالى» زاڭىنا اپاق-ساپاق وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلىپ، شەتتەن كەلەتىن قازاقتارعا ازاماتتىقتى بەس جىلسىز بەرمەيتىن ەتىلىلىپ قابىلداعالى جاتقان تۇس بولاتىن.

ءالى ەسىمىزدە، زاڭ جوباسى ءماجىلىستىڭ ەكى وقىلىمىنان تەز-تەز ءوتىپ، سەناتتىڭ قاراۋىنا بارعاندا « ...اۆستريا سەكىلدى ەلدەردە ازامات­تىق الۋ ءۇشىن 12 جىل كۇتۋ كەرەك ەكەن. الەمدىك تاجىريبەدە ەڭ ازى – ءۇش جىل. ءبىز ءتورت جىل دەپ وتىرمىز. ءبىز ەش­كىم­دى دە كەرەك قىلماي وتىرعان جوقپىز. كەلەم دەگەندەر ءالى دە كەلە بەرەدى. ال ناعىز ەلىم، جۇرتىم دەگەندەر باياعىدا-اق كوشىپ كەلىپ الدى. سوندىقتان دا بارى­نە بىردەي جالپاقشەشەيلىك تانىتۋ كەرەك ەمەس. ەلدە ءتارتىپ بولۋى كەرەك!» - دەپ سايراعان بۇلبۇل اعامىزدى كورىپ، جاعامىزدى ۇستاعامىز. مىنە، قازاق مۇددەسىن، ەلباسى ساياساتىن قورعايتىن دەپۋتاتتىڭ ءتۇرى!

بەس جىلسىز ازاماتتىق بەرىلمەسىن دەگەن زاڭ جوباسى سەناتتان كەرى قايتتى. كەرى قايتارۋعا اشىق ىقپال ەتكەن سۆەتلانا جالماعامبەتوۆا، نۇرلان ورازالين، قۋانىش ايتاحانۇلى، مۇرات باقتيارۇلى، قوجاحمەت بايماحانوۆ قاتارلى ءتورت-بەس قانا سەناتور بولدى! قاي-قايسىسى دا ايانىپ قالعان جوق، «مينيستر مىرزا، ميگرانتتار جونىن­دە جاقسى بىلەتىن شىعار، الايدا ورالمان ماسەلەسىنەن مۇلدەم حابارسىز ەكەنىن كور­سەتتى. قازاقستاننىڭ ءوز ەرەكشەلىگى بار. تەرريتورياسى بويىنشا الەمدە 9- ورىن الاتىن قازاقستاندا حالىق سانى 17 ملن عانا. ال بىزگە باسقاسىن ايتپاي-اق، ەكو­نو­ميكالىق قاۋىپسىزدىك ءۇشىن 25 ملن حا­لىق كەرەك. مۇنى قالاي كوبەيتەمىز؟ كو­بەيتۋدىڭ جولى دا ورالماندى ورالتۋ ەمەس پە؟ ەگەر لاڭكەستىك سەكىلدى قۇبىلىستاردان قورقاتىن بولساق، ونداي وتانداستارىمىزدى تەكسەرۋگە ءبىر جىل دا جەتىپ جاتىر ەمەس پە؟ ءتورت جىل تىم ۇزاق!» (http://www.elarna.com) - دەپ، شىرىلداپ باقتى.

سول توپتىڭ ىشىندە جاڭا عانا دەپۋتات بولعان اقىن نۇرلان ءورازاليننىڭ دە ءسوزى سالماقتى، داۋىسى قاتقىلداۋ شىقتى:

– بۇل زاڭ جوباسى جۇرتشىلىق ارا­سىندا الاڭداۋشىلىق تۋعىزدى. اسىرەسە ورالمان باۋىرلارىمىزدىڭ قوبالجۋىن كۇشەيتتى. ءبىز ەڭبەك كوشى-قونى تۋرالى زاڭ­عا وزگەرىس ەنگىزۋ قاجەتتىلىگىن قولداي­مىز. وندايلارعا قويىلاتىن تالاپتاردى جەتىلدىرىپ وتىرۋىمىز كەرەك-اق. بۇل دۇرىس، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ بارلىعى دا ونداي تالاپتى قاتايتۋدا. دەگەنمەن, ەڭبەك-كوشى قونىنا قاتىستى تالاپتاردان ەت­نيكالىق كوشى-قونعا، ياعني ورالمان­دار­دىڭ كوشىنە ەشقانداي دا زيان كەل­مەۋى ءتيىس ەدى. بۇل – ەل تۇتاستىعىن قامتا­ما­سىز ەتەتىن، مەملەكەتتىڭ نازارىندا بولۋ­دى قاجەت ەتەتىن ساياسي ءمانى بار ماسەلە. تاعى ايتامىن، تاريحي وتانىنا ورالۋ ماق­ساتىنداعى كوشى-قوندى ءبىز ەڭبەك كو­شى-قونىمەن بەكەرگە ارالاس­تىرىپ وتىر­مىز. بۇل – تىم اسىعىس شە­شىم. بۇل ەكى كوشى-قوننىڭ ايىرماشىلى­عى جەر مەن كوكتەي. جاسىراتىنى جوق، ەڭبەك-كوشى قونىمەن كەلەتىندەر قازاق­ستاندى جا­رىلقايدى دەگەنگە سەنۋ قيىن. ال ەتني­كالىق كوشى-قون ەلدىڭ ءوسىپ-ور­كەندەۋىنە ۇلەس قوسادى. تۇپتەپ كەلگەندە، ءبىز «ورال­مان» دەيتىن ۇلتتىڭ جوق ەكەنىنە ەلدىڭ كوزىن جەتكىزۋىمىز كەرەك. قازاق­ستاندا قا­زاق دەيتىن ءبىر عانا ۇلت بار! وسىنى ۇرپاق جادىنا ءسىڭىرۋىمىز كەرەك!!! – دەدى، نۇرەكەڭ سانات تورىنەن كوزىلدىرىگىن مۇرنىنىڭ ۇشىنا تامان ەڭكەيتىپ جىبەرىپ، ۇستەلىنەن العا ۇمسىنا ءتۇسىپ.

ەرتەسى نۇرلان مىرقاسىمۇلىنىڭ بۇل پىكىرى تولىقتىرىلىپ، «ەلدى ەلەڭدەتكەن زاڭ جوباسى قارالدى» دەگەن تاقىرىپپەن دەپۋتاتتىق مالىمدەمە رەتىندە «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە (№45 «3365»، 08.11.2013.ج.) باسىلدى.

كەيىن ءبىلدىم، ماجىلىستە الدان سمايىل مەن گۇلنار سەيتماعامبەتوۆا قاتاڭ زاڭعا سوڭىنا دەيىن ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق ءبىلدىرىپتى. بىراق، كوشكە ءوش كۇش اقىرى ايتقانىن ورىنداتىپتى. قالعان ماجىلىسمەندەر ىشىنەن تىنىپتى...

كەشە عانا وتستاۆكاعا كەتكەن ۇكىمەتتىڭ ايدارىنان جەل ەسىپ، قىلىشىنان قان تامىپ، شەتتەگى بەس ميلليون  قازاقتىڭ تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇرعان سوناۋ ءبىر اسا قيىن كەزەڭدە الىستا جۇرگەن اعايىن تاعدىرىنا اراشا تۇسكەن سول اعا-اپكەلەرىمنىڭ جاقسىلىعىن قالاي ۇمىتۋعا بولادى؟! اتاپ ايتۋ كەرەك، سەنات پەن ءماجىلىستىڭ 154 دەپۋتاتىنىڭ ىشىنەن ءدال بۇلاي سۋىرىلىپ شىعىپ، باق بەتىندە ءوز اتىنان دەپۋتاتتىق مالىمدەمە جاساعان جالعىز تۇلعا – وسى نۇرلان ورازالين!

كوپ وتپەي، وسى جانە باسقا دا تالاپ-تىلەكتەردى ەسكەرىپ، ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ كوشى-قون ساياساتىنا نۇكتە قويدى. زاڭ جوباسى تۇزەتىلىپ، بۇرىنعى قالپىنا كەلتىرىلدى. كوش ءوز ارناسىنا قايتا ءتۇستى. مىنە، ناتيجەسى دە كورىنە باستادى. وتكەن جىلدىڭ العاشقى توعىز ايىندا الىس-جاقىن شەتەلدەن 3012 ەتنيكالىق قازاق اتاجۇرتقا ورالسا، بيىل العاشقى التى ايدىڭ وزىندە رەسپۋبليكاعا 6840 وتباسى نەمەسە 14 مىڭ 947 ەتنيكالىق قازاق كوشىپ كەلىپ، ورالمان مارتەبەسىن الىپتى. جامان كورسەتكىش ەمەس...كوشى-قوننىڭ بارلىق ماسەلەسى بۇل زاڭ جوباسىمەن عانا ءبىتتى دەپ ايتۋ قيىن. ءالى دە تولىقتاي تۇسەتىن تۇيتكىلدەر جەتكىلىكتى. سونداي كەزدە جۇگىرىپ بارىپ، جاعداي ايتاتىن ساناۋلى  دەپۋتات اعالارىمىز بار. مىسالى، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋدا قىتايدان كەلەتىن قانداستارىمىزعا كەدەرگى بولىپ كەلە جاتقان «كەلگەن ەلىنەن تىركەۋدەن شىققانى تۋرالى سول مەملەكەتتىڭ جازباشا كەلىسىمى» - نە بايلانىستى قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ №992 بۇيرىعىنىڭ قاتىستى تارماعىنا «قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنان كەلەتىن ەتنيكالىق قازاقتاردى قوسپاعاندا;» دەگەن ەسكەرتپە قوستىرۋعا دا وسى ن.ورازالين، ق.ايتاحانۇلى، م.باقتيارۇلى، ج.ەرعاليەۆ اعالاردىڭ زور ىقپالى بولدى. ۇكىمەتكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ، شەشتى بۇل ماسەلەنى.

قىسقاسى، ن.ورازالين سەناتور بولعان ءۇش جىلدا ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كوشى-قون ساياساتىن بارىنشا باتىل قولدادى. ونىڭ بۇل ەڭبەگىن ەڭ الدىمەن ءبىز – شەتتەن كوشىپ كەلگەن اعايىن بىلۋگە، قۇرمەتتەۋگە ءتيىسپىز!

اۋىت مۇقيبەك

استانا

Abai.kz