Senbi, 21 Qyrkýiek 2024
Biylik 4150 0 pikir 15 Qarasha, 2016 saghat 08:05

AGROÓNERKÁSIPTI DAMYTUDYNG JANA BAGhDARLAMASY ENGIZILMEK

Agroónerkәsiptik keshendi damytudyng 2017-2021 jyldargha arnalghan baghdarlamasy ómirge engizilmek, - dep habarlaydy Abay-aqparat "Egemen Qazaqstan" gazetine silteme jasap.

Ýstimizdegi jylghy 9 qyrkýiek kýni ótken Ýkimetting keneytilgen otyrysynda Elbasy auyl halqynyng jaghdayyn jaqsartugha baghyttalghan birqatar tapsyrma bergen bolatyn.

«Ýkimet býginde shaghyn nesie beru ayasyn odan әri keneytu jóninde shara­­lar qabyldauy tiyis. Ózin ózi júmyspen qamtityndardyng 60 payyzy auylda túrady. Osyghan baylanys­ty, «Júmyspen qamtudyng jol kartasy» ayasynda biz 5 ónirde qanatqaqty rejimde «Auyldaghy júmys orny» jana jobasyn iske asyrudy bastadyq. Oghan 10 mlrd tenge bólindi. Búl júmysty jýrgizu barysynda kooperasiyalardy damytu isine airyqsha kónil bólu qajet. «Kooperasiyalar turaly» tiyisti zang qabyldandy. Endi jer-jerlerde ýlken úiymdastyru jәne týsindiru júmystary kýtip túr. Ýkimetke әkim­der­men birlesip, eldi mekenderde auyl­sharuashylyq ónimderin ótkizu jәne qayta óndeudi qamtamasyz etetin kooperativter úiymdastyru jónindegi sharalar qabyldaudy tapsyramyn», degen bolatyn.

Sonymen qatar, memleketting qazy­nasy biylghy jyldyng qorytyn­dysynda 830 milliard tenge qosym­sha kiriske tolyghuy kýtilip otyrghandyghyn, múnyng ózi biylghy jyly daghdarysqa qarsy jospardan shyghugha jәne strategiyalyq damu mindetterin oryndau ýshin qazirgi problemalardy sheshuge mýmkindik beretindigin aita kele, osyghan baylanys­ty negizgi ýsh mindetti atap kórsetken bolatyn. Osyghan oray «Agrobiznes-2020» baghdarlamasynyng ayasynda jyl sony­na deyin agroónerkәsiptik keshendi damy­tu­dyng memlekettik baghdarlamasyn әzir­leudi úsynghan edi. «Aldaghy bes jyl ishinde keminde 600 myng gektar suarmaly jerdi ainalymgha engizu kerek. Auyl sharuashylyghy ministrligi men әkimder auyl­sharuashylyq jerlerin tiyimdi pay­dalanugha qatang baqylau jýrgizu tiyis. Ol jerlerdi apatty jaghdaydaghy su qoymalaryn jóndeu jәne janadan salu esebinen qajetti su kólemimen qam­ta­masyz etu kerek», degen bolatyn. Sonymen qatar, agroónerkәsip keshe­nindegi subsidiyalau jýiesin jetildiru, tiyimsiz subsidiyalardy dogharu jәne ónimdilikti arttyrugha nazar audaru qajet ekendigin atap kórsetken edi.

Elbasynyng osy tapsyrmalaryna baylanysty elimizding Auyl sharua­shylyghy ministrligi «Qazaqstan Res­­publikasynyng agroónerkәsiptik keshenin damytudyng 2017-2021 jyl­dargha arnalghan memlekettik bagh­dar­lamasy tújyrymdamasynyng jobasyn» әzirledi. Atalghan joba qazirgi kýni el kәsipkerlerining qatysuymen keninen talqylanuda. Jobanyng elimizding auyl­darynda kooperativtik qozghalysty damytugha serpin beretindigi atap kórse­tilude.

Osy aptanyng sәrsenbisi kýni osynday bir mәndi kezdesu «Atameken» últtyq kәsipkerler palatasynda bolyp ótti. Búl bas­qosu el ónirlerin keninen qamtyghan onlayn rejiminde jýrgizildi. Onyng júmysyna Premier-Ministrding orynbasary – Auyl sharuashylyghy ministri Asqar Myrzahmetov qatysty. Auyl sharuashylyghy ministrining orynbasary Qayrat Aytughanov tújyrymdamada qamtylghan mәselelerdi keninen әngi­me­lep berdi. Onda agroónerkәsiptik keshenning qanday salalary memlekettik qold­augha ie bolatyndyghy, aldaghy bes jyl­da el agrarshylary memlekettik qoldaudyng qanday týrlerine ie bola­tyn­dyghy, osyghan deyin qoldanysta bo­lyp kelgen memlekettik qoldaudyng qan­day sharalary kýshin joyatyndyghy, sony­men qatar, ishki rynokty otandyq auylsharuashylyq ónimderi jәne azyq-týlik týrlerimen toltyru maqsatynda qan­­day josparlardyng әzirlenip jat­qan­dyghy naqty aityldy.

Sonymen, Qayrat Aytughanovtyng ait­yp ótkenindegidey, jana memle­ket­tik baghdarlamany әzirleu qajet­ti­gi Qazaqstannyng Euraziyalyq ekono­miy­­kalyq odaqtyn, Dýniyejýzilik sauda úiymnyng qúramynda jasaytyn әre­ket­terine, sonday-aq, ghalamdyq ekono­miy­kada bolyp jatqan ózgerister men elimiz­degi ishki ýderisterge baylanys­ty tuyndaghan. Tújyrymdamada agroóner­kә­siptik keshendi odan әri damytuda Qazaqstannyng kýshti jәne әlsiz jaq­ta­ry­na taldaular jasalynghan. Soghan sәi­kes olqylyqtardy toltyrudyng naqty shara­lary kórsetilgen.

Mәselen, elimizding mal sharua­shy­ly­ghyndaghy mal ónimderin óndeu men satu isine jýrgizilgen taldaular elimizding ishki rynogynda balyq, qús eti, shújyq, irimshik, sýtten alynatyn may ónimderi jóninde importtyng basym ekenin kór­setip berdi. Búl basymdyq jalpylay alghanda 33 payyzben 67 payyz ara­lyghynda bolyp otyr. Al qoy, siyr, shosh­qa eti jóninen elimiz ózin ózi tolyq qamtamasyz etip qana qoymay, sonymen qatar, eksportty qazirgiden әldeqayda arttyru mýmkindikterine iye.

Endi ósimdik sharuashylyghynyng ónimderine keletin bolsaq, makaron, ósimdik mayy, kókónis jәne jemis-jiydek konservileri jóninde import kólemi molyraq. Sonyng ishinde qant importynyng kólemi 97 payyzgha deyin jetip otyr. Al astyq ónimderi, ún jәne birqatar ónimder jóninen elimiz ishki rynokty tolyqtay qamtamasyz etip qana qoymay, sonymen qatar, olardy syrtqy rynoktargha shygharuda әlemdik dengeyde óz orny bar belsendi oiynshylardyng qataryna qosylyp otyr.

Tújyrymdamada auylsharuashylyq ónimderin óndiru men ótkizuding jәne olardy óndeuding negizgi problemalary aiqyndalghan. Olardyng qatarynda bidaydyng artyq óndirilui, qúramajem, arpa, qús eti ónimdiligining jetkiliksizdigi, óndelgen et, sýt, kókónis, jemis-jiydek ónimderi ýlesining azdyghy, siyr, shoshqa, qoy eti eksporty dengeyining tómendigi sekildi ótkir túrghan mәseleler bar. Osy problemalardyng oryn alu saldarynan elimiz syrtqy saudada ótken jyldyng qorytyndysy boyynsha 1,3 milliard dollardy ala almaghan.

Osy olqylyqtardyng ornyn toltyru ýshin birqatar sharalar qabyldanyp otyr. Osylardyng negizi retinde basty maqsattar aiqyndalghan. Sonyng ishinde 6 týrli mindetke erekshe kónil bólinbek. Eger toqtala ketetin bolsaq, olar:

birinshi – mal sharuashylyghynyng tiyim­diligin 58 payyzgha, ósimdik sharua­shylyq tiyimdiligin 40 payyzgha deyin arttyru;

ekinshi – tauarly óndiriske 670 myng úsaq óndirushini tartu ýshin auqymdy auyl­sharuashylyq kooperasiyalaryn damytu jәne ónimderdi ótkizu men óndeu­ding qoldanugha tiyimdi jýiesin qúru;

ýshinshi – auylsharuashylyq tau­ar óndirushilerin barynsha keninen qam­ty otyryp, jalpy sala boyynsha mem­lekettik qoldaudyng tiyimdiligin jәne qol­jetimdiligin qamtamasyz etu;

tórtinshi – kózdelgen maqsatqa qol jet­kizuge baghyttalghan eksporttyq sayasat­ty iske asyru jәne organikalyq ónim­ning qazaqstandyq brendin algha jyljytu;

besinshi – 600 myng gektardan astam suarmaly jerdi ainalymgha qosu;

altynshy – agroónerkәsip keshenin mem­lekettik retteudi odan әri jetildiru.

Mine, osynda atalghan mindetterdi oida­­ghyday jýzege asyra alsaq, múnyng ózi elimizding auyl sharuashylyghynyng damuyna qosymsha serpin beretindigi anyq. Soghan bir mysal retinde aita ketetin bolsaq, songhy kezderde jýrgi­zil­gen zert­teuler 1 gektar suarmaly jer­ding tiyim­diligi men beretin paydasy 1 gektar tәli­mi jerdegiden 30 esege deyin artyp týse­tindigin kórsetip otyr. Sonda 600 myng gektar suarmaly jerdi aina­lymgha qosu dege­nimiz 18 million gektar tәlimi jerdi iske qosumen birdey bolyp shyqpay ma? Demek, atalghan mindetke jarym-jarty­lay qol jetkizdik degenning ózinde múnyng ózi elimizding auyl sharuashylyghy keshe­nining damuyna әldeqayda serpin bere­tindigi anyq.

Biz endi jalpy tújyrymdamagha jan-jaqty toqtalmay-aq, onyng ishinde býgingi kýni býkil auyl halqyn tolghandyryp otyrghan asa bir ózekti mәsele – olardyng qolyndaghy ónimdi ótkizu mәselesine toqtalmaqpyz. Qazirgi auyl halqy dege­nimiz kimder? Olar – kóbinese ózderi­ning qolyndaghy azyn-aulaq maly men egistik jerlerine sýienip ómir sýrip jatqan, yaghny tek ýy sharuashylyghymen ghana shúghyldanyp otyrghan adamdar. Qazirgi auyl halqynyng kem degende 70-80 payyzyn osynday adamdar toby qúray­tyndyghy anyq. Ayta ketu kerek, osy uaqytqa deyin adamdardyng búl top­tar­yna jergilikti biylik tarapynan jet­kilikti kónil bólinbey keldi. Búl adamdardyng tirshilik kózderin damytu isi osy uaqytqa deyin qabyldanghan auyl sharuashylyghy salasyndaghy bagh­dar­lamalardan tysqary qalyp otyrdy. Nege? Sebebi, ýy sharuashylyghy negi­z­in­de úiymdasyp tirlik qyludyng ózin­dik qiyndyqtary bar ekendigi anyq. Mәselen, olardyng qoldaryndaghy mal­dar­dy seleksiyadan ótkizudin, asyl­dandyrudyng qiyndyqtary jetip artylady. Sonymen qatar, әrbir ýiden ónim jinap jýru de onay emes. Onyng ýstinde әlemdik tәjiriybe boyynsha kәsipkerlik subektisi retinde úiymdaspaghan jeke sharuashylyqtyng bolashaghynan ýmit kýtu de qiyn. Mine, osynday sebepterge baylanysty osy uaqytqa deyin jeke ýy sharua­shylyqtarynyng qoldaryndaghy maldar kóptegen subsidiya týrlerinen qú­ral­aqan qalyp otyrdy. Olardyng qolyndaghy ónimdi jinau mәselesimen de eshkim shúghyldanbady. Endi Elbasy tap­syrmasy arqyly memleket naq osy adamdar tobyna kónil bóletin bolady. Búdan bylayghy kezende olar da mem­lekettik qoldaugha ie bola bas­taydy. Bizding oiymyzsha naq osy she­shim bizding qazaq halqynyn, jalpy, Qazaqstandaghy auyl halqynyng ózin­dik últtyq erekshelikterine mәn ber­gen, sol erekshelikterge sәikes qol­dau sharalaryn kórsetuding joldaryn qarastyrghan birden-bir útymdy sheshim bolyp otyr. Múnyng memleketke, jalpy el ekonomikasyna beretin paydasy da az bolmas. Óitkeni, qazirgi zertteuler maldyng 70-80 payyzy osy jeke sharuashylyqtardyng qolynda ekenin, demek, búl sharuashylyqtardyng qolynda, eger úiymdastyra bilse, mol ónim kózi bar ekendigin kórsetedi.

Sonymen, elimizdegi ýy sharua­shy­lyq­­t­aryn damytu maqsatynda memleket alghashqy kezekte qanday mәselelerge mәn bermek? Onyng shet jaghasyn biz jogharyda aityp ta kettik. 670 myng úsaq óndirushining tauarly óndiriske qaray tartylatyndyghyn aittyq. Árkim óz qolyndaghy azyn-aulaq malmen otyrghanda olardy qalay úiymdasqan óndiri­ske tartugha bolady? Múnyng joly belgili. Álemdik tәjiriybedegi mú­nyng eng tiyimdi tәsili osynday jeke sharua­shylyqtardyng kooperasiyasyn qa­lyp­tastyru jәne damytu bolyp tabylady. Mine, memleket osynday kýrdeli mәseleni sheshuge batyl kirisudi jón kórip otyr. Biz sóz etip otyrghan baghdarlamada búl mәselege keninen mәn berilgen. Tiyisti sharalar qamtylghan. Endi osylargha keleyik.

Qazirgi kýni memleket jeke ýy sha­rua­­shylyqtarynyng kooperasiyasyn qalyptastyru jәne damytu maqsatynda qanat­qaqty jobany qolgha aldy. Osy joba boyynsha kem degende 20 ýy sharua­shy­lyghy bas qosqan jerde olardyng kooperatiyvi úiymdastyrylatyn bolady. Búl kooperativterden birinshi kezek­te sýt ónimderin jinaudyn, sodan keyin et ónimderin jinaudyng tiyisti she­ma­lary әzirlenu ýstinde. Osyny jýzege asyru maqsatynda sýt qabyldau punkti ashylyp, ol tiyisti tehnologiyalyq qúraldarmen jәne sýtti tasymaldaytyn kólik týrimen qamtamasyz etiledi. Múnda sýtting sapasyn jәne kólemin anyqtaytyn qúraldar bolady. Sýt jinaytyn adam belgilenedi jәne kooperativ basshysy saylanady. Búl ýderisterding bәri auyl adamdarynyng qoldauymen erikti týrde jýrgiziledi. Bizding oiymyzsha, múnday sharany úiymdastyrudy auyl adamdary, yaghny jeke ýy sharuashylyghynyng iyeleri qoldauy tiyis. Óitkeni, kooperativting olar­gha beretin paydasynan basqa ziyany joq. Olardyng qolyndaghy ónimderdi túraq­ty týrde jinap alu jәne olardy ótkizu mәselesi sheshilse, múnyng ózi әrbir ýy sharuashylyghy iyesining túraqty kiri­sin arttyratyndyghy anyq. Yaghny ol óz ýiinde otyryp-aq, túraqty júmys tapqanday mýmkindikke ie bolady.

Múnyng syrtynda, memleket osynday úiymdasyp tirlik qúryp, kooperativke birikkenderge sol kooperativ arqyly tiyisti subsidiyalar bere bas­taydy.

Qazirgi kýni mal sharuashylyghynda subsidiyanyng 33 týri bar. Ótken 2015 jyly memleket osy subsidiyalargha 69 milliard tenge bóldi. Yaghni, osynshama kólemde tegin kómek kórsetildi.

Endi jana baghdarlama ayasynda osy subsidiyalardyng 34,5 milliard tengeni qamtityn 6 týri qayta qarastyrylyp otyr. Óitkeni, búl subsidiyalardy búryn tek iri sharuashylyqtar alyp kelgen bolatyn. Mәselen, et baghytyndaghy sub­sidiyalardyng 60 payyzyn 19 iri mal bordaqylau alany alyp keldi. Sýt baghytynda da osynday jaghday oryn aldy. Búl subsidiyany aludyng bir sharty ony alushynyng qolynda kemin­de 400 bas siyr bolu qajet edi. Endi osy talap 100 bas siyrgha deyin tómen­detildi. Áriyne, auyldaghy әrbir ýy sharuashylyghynda 100 bas siyr bola qoymauy mýmkin. Biraq 20 adam birigip kooperativ qúratyn bolsa, qol­da­ryn­daghy mal sanyn osynsha basqa әb­den toltyra alady. Mine, olar osylaysha memleketting subsidiyasyna, yaghny tegin qoldauyna ie bolmaqshy.

Sonymen qatar, endi kooperativke birikken ýy sharuashylyqtary osy arqyly óz qoldaryndaghy maldy tiyisti sapaly azyqpen qamtuda, olardy asyldandyruda memleket qoldauyna ie bolady.

Jalpy, búdan bylayghy kezende birigip tirlik qúramyz degen auyldaghy jeke ýy sharuashylyqtaryna basqa da kór­setiletin kómek týrleri bar. múnday kómek­ter tek et pen sýt baghytynda ghana emes, sonymen qatar, aldaghy uaqytta ósim­dik sharuashylyghy salasynda da úiym­dastyrylatyn bolady.

«Atameken» últtyq kәsipkerler pala­tasynda ótken basqosuda oghan onlayn rejiminde qatysqan el ónirler­indegi sharua qojalyqtarynyng iyeleri búl mәselege barynsha qoldau bil­dir­di. Sebebi, atalghan iske aldaghy uaqyt­ta tek jeke ýy sharuashylyqtary ghana emes, sonymen qatar, shaghyn sharua qojalyqtary da belsendi týrde tartylmaq.

Basqosu sonynda Auyl sharua­shy­lyghy ministrining orynbasary Qayrat Aytughanov pen «Atameken» últtyq kәsipkerler palatasy basqarma tóraghasynyng orynbasary Núrjan Áltaev jurnalistermen jolyghyp, shaghyn súhbattar berdi. Qayrat Aytughanov súhbat barysynda auyldaghy ýy sharuashylyqtary kooperativterin qúru isi qazirgi kýni qanatqaqty joba ret­in­de Qaraghandy oblysynyng Núra audanynda qolgha alynghandyghyn, so­lar­dyng tәjiriybesi negizinde búl isti keninen nasihattau qarastyry­lyp jat­qandyghyn aityp ótti. Núrjan Áltaev jana baghdarlamanyng many­zyna toq­­­tala kele, agroónerkәsip kesheni sala­­syndaghy múnyng aldynda­ghy ba­gh­­darlamalar salalyq dengeyde bol­sa, búl baghdarlamanyng Mem­le­ket basshysynyng tapsyrmasyna sәikes memlekettik dengeyge deyin kóteril gendigin, osyghan oray ony jýzege asyrugha tek elimizding Auyl sharuashylyghy ministrligi ghana emes, sonymen qatar, basqa da ministrlikterdin, ekonomikalyq salalyq qúrylymdardyng qatysa­tyn­dy­ghyn atap kórsetti.

Sonymen, biz «Qazaqstan Respub­likasynyng agroónerkәsiptik keshenin damytudyng 2017-2021 jyldargha arnalghan memlekettik baghdarlamasynyng tújyrymdamalyq jobasyn auyl halqy ýshin paydasy mol jana bir tarihy sheshimdi jýzege asyru qúraly retinde qabyldadyq. Iske sәt deymiz endeshe.

Súnghat ÁLIPBAY

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2400