Býginde qant qyzylshasynan jetisulyq sharualar mol ónim jinauda. Ónimning kóptigi sonsha, Kóksu qant zauyty qabyldap ýlgermey jatyr. Tәtti týbir tiyelgen tehnikalar Balbpyq by auylynda kezekte túr. Kezek ekige bólingen. Almaty jaq kire berisinde bir kezek jәne Taldyqorghannan kele jatqandaghy kire beriste taghy bir kezek. Úzyn sonar kezektegiler tanghy 4-ten, 5-ten kep túrghandaryn aitady. «Keshki 6-7-ge deyin zauytqa artylghan jýgimizdi týsirip ketsek,  bas kiyimimizdi aspangha atyp, quanamyz» deydi Qarabúlaqtan qyzylsha әkep túrghan jigitterding biri.

Sonymen, úzyn-sonar kezekting sebebi nede? Sharualar men tasymaldaushylar «Qant zauytynyng quaty az, tehnikalary eski. Sol sebepti biz úzaq kýtip túrmyz» deydi. Al, zauyt ókilderi «Key kólikter qyzylshamen qosa tas jәne batbaq, tipti shirigen ónim әkelip, tehnikamyzdy isten shygharyp jatyr» dep uәj aitady. Kimdiki dúrys?

Abay Ábdildinov, «Jer ana» sharua qojalyghynyng jetekshisi: Ózderiniz bilesizder, qant qyzylshasyn qayta qolgha alu, sharuashylyqty damytu, óz qantymyzdy óndiru mәselesi – Elbasy tapsyrmasy. Oblys әkimi jәne odan keyingi basshylar bolyp, búl tapsyrmany oryndaugha kiristi. Men siyaqty sharualardy qys boyyna ýgittep jýrip, 20-30 gektargha qyzylsha sebuge kelistirdi. Rahmet, bizge túqym, tynaytqysh berdi. Subsidiya tólep jatyr.  Ala jazday enbektenip, mine qyzylshamyzdy jinap jatyrmyz. Bizding qojalyqta 30 gektar alqap bar. Qazir 20-syn qazyp aldym. 700 tonnadan astam ónim ótkizdim. Áli de 500 tonna kóleminde qyzylsham bar. Qys bolsa kelip qaldy. Qazir biz qyzylshany ótkizuden qyjalat kórip otyrmyz. Zauytqa jóneltken tehnikamyz tәuliktep kelmey qalady. Sebebi, zauyttyng qabyldau quaty tómen. Erteng ayaz bolsa, bizding manday terimiz esh keteyin dep túr. Qyzylsha aghyp ketedi. Salmaq joghaltady. Qazir amaldap, qazylghan tәtti týbirdi anyzgha jinap, ýstine japyraghyn jauyp otyrmyz.  Myna týrimizben jana jylgha deyin ónimizdi ótkize almay dal bolamyz ghoy. Sondyqtan basshylar mәselemizdi sheshuge kómektesse dep súraymyz.

Mәn jaydy bilmek bolyp, «Kóksu qant zauyty» JShS-na jol tarttyq. Tәtti týbir tiyelgen kólikter Balpyq biyge jetpey, Kóksu ózenindegi kópirden beri asyp túr eken. Jýrgizushilerding týri sharshau. Bir-ekeuin sózge tartyp edik «Tanghy 4-ten, 6-dan beri túrmyz. Kezekpen jyljyp kelemiz. Býgin ótip ýlgersek jaqsy bolar edi» deydi.

Hosh. Zauytqa da keldik. Alghashqyda bizdi kýzet ishke kirgizbedi. Jón súrasa kele ishten Galina Baymurzaeva esimdi apay shyqty. Ózi zauyt ishindegi baqylau kenesining tórayymy eken. Aytuynsha, zauyt shama-sharqynsha qyzylsha qabyldap jatyr. Múnda tәuligine 2 myng tonna qyzylsha óndeledi. Biraq, qabyldau búl kórsetkishke baylanysty emes. «Biz tәulik boyy júmys isteymiz. Songhy kólikke deyin qabyldaymyz. Biraq, key kólikter tazalanbaghan qyzylsha әkeledi. Nemese shirigen ónim tógedi. Tipti qyzylshamen tas aralastyryp әkelgender de bolady. Solardyng kesirinen qabyldau apparattary isten shyghyp qalady. Ony jóndeuge uaqyt ketedi. Zardabyn ózgeleri tartady» deydi.

Jaghdaydy bayanday jýrip Galina Tomaevna bizdi qyzylsha kagotynyng /ýiilip, әktelgen qyzylsha/ janyndaghy 2 kólikke әkeldi. Onyng ýstinde jigitter qyzylshany tazalap, kelesi kólikke salyp jatyr eken. Ýstine shyghyp kórip edik, Sarqannan kelgen kamazdyng telejkasyna kәdimgi batpaq toltyrylghan dersin. Súrastyryp ek «Janbyrly kýni tiyelgen ghoy» degen jauap aldyq.

Zauyttyng qyzylsha qabyldau punktinde otyrghan qyzmetkerinen keshegi jәne býgingi kýnning jazbalaryn kórdik. 1-qarashada qant zauyty jalpy salmaghy 5500 tonna bolatyn 377 kólik qabyldaghan eken. Zauyt ishinde kagottarda 90 myng tonnadan artyq qyzylsha jatyr.

Galina Baymurzaevanyng sózine sensek, «Zauyt jetisulyq sharualar sepken barlyq qyzylshany qabyldaugha mindetti. Qazir josparlanghan ónimning jartysynan astamyn qabyldap ýlgerdik. Endi qalghan jartysyna da shamamyz jetedi» deydi.  Ayta ketelik, zauyt qyzylshanyng tonnasyn 17 myng tengeden alyp otyr.  

Ybyray Dautov «Qúraqty» auylsharuashylyq óndiristik kooperatiyvining jetekshisi: Biz biyl 20 gektargha qyzylsha septik.  Qazir 15 gektaryn qazyp boldyq. Kýnine traktorym 2 ret, ZIL kóligim eki ret zauytqa 6-7 tonnadan ónim ótkizip ketedi. Halyq kórip otyr. Zauyt júmys istep túr. Áriyne, quatyn arttyrsa tipten tamasha bolar edi. Degenmen, biz týsinip otyrmyz. Keleshekte zauyt búdan da jaqsy júmys isteydi dep senemiz. Mine 4-5 kýn boldy, qazir zauyt aumaghynda kezek retteldi. Ótkende ghana jigitter kezek ýshin biraz jerge baryp, bir birimen tóbelese jazdaghan. Býginde audandyq әkimdik pen polisiya ókilderi birigip, búl jerge tәrtip ornatty. Aytpaghym, sәl týstinistik tanytyp, shydayyq. Bәri dúrys bolady!

Qansha adam bolsa, sonsha pikir bar. Biz qyzylsha ainalasyndaghy ózimiz kórgen әngimeni sol qalpynda jetkizuge tyrystyq. Biraq, anyq dýnie mynau - aua-rayy sharuany kýtpeydi. Mamandar býgin-erteng kýnning búzylatynyn boljap otyr. Sharuanyng enbegi esh ketpese dep tileymiz.

Túrarbek  JÚMAY

Abai.kz