Almaty oblysynyng «Tamshybúlaq» әdebiyetshiler qauymdastyghy men Dәnesh Raqyshev atyndaghy qordyng úiymdastyruymen qazaqtyng jeztanday әnshisi, sazger, Qazaqstannyng Halyq әrtisi Dәnesh Raqyshúlynyng 90 jyldyq mereytoyyna oray «Án qanatyndaghy jyr» atty respublikalyq jazba aqyndar bayqauy Taldyqorghan qalasynda dýrkirep ótti, - dep habarlaydy Ádebiyet portaly.

50 myng tengeden yntalandyru syilyghyna Dastan Aqash (Astana), Sәtjan Kәripbaev (Semey), Múhtar Kýmisbek (Taldyqorghan), Qúrmanghazy Júmaghúlúly (Astana), Panfilov audany әkimining arnayy jýldesine (50 myng tenge) Tansәule Erkinqyzy (Qaraghandy), ie boldy.

 Ýsh ýshinshi oryndy (70 myng tenge) Abay Oraz (Qaraghandy oblysy, Jezqazghan), Núrjan Baytusov (Shyghys Qazaqstan oblysy, Abay audany), Erkin Isahan (Almaty oblysy, Panfilov audany) ózara bólisti.

 Ekinshi oryngha (100 myng tenge) Toqtarәli Tanjaryq (Almaty qalasy) pen Oljas Qasym layyq dep tanyldy. Birinshi oryngha tigilgen 150 myng tengege Astanadan kelgen aqyn Yqylas Ojay ie bolsa, bas jýldeni taldyqorghandyq belgili aqyn Erlan Jýnis jenip alyp, 200 myng tengege ie boldy.

 Tómende atalghan jyr dodasynda jýldeger atanghan aqyndardyng ólenderin jariyalap otyrmyz.

Erlan JÝNIS (Bas jýlde)

DÁNESh-GhÚMYR

 1. Qús qanaty

Bilmeymin, qonyr kýz be, qys pa, kóktem,

Qay bir jyl – qayta oralmas túsqa ketken,

Shashylyp qauyrsyny qanatynan,

Taldynyng tóbesinen qústar ótken.

Qús ótken Taldy aspanyn tamyljytyp,

Ansatyp, zaryqtyryp, abyrjytyp,

Zamannyng sol bir kezeng – túrghan sәti,

Ot býrkip, múzdy shaynap, jalyn jútyp.

Súrynan el shoshynghan, júrt yghysqan,

Shyghysqa yghysqan júrt úmtylysqan,

Qús emes, sol qazaqtyng әni eken ghoy,

Qonatyn jan taba almay ýrkip úshqan.

Án eken – qús qanaty qayyrylghan,

Saly men serisinen aiyrylghan,

Sekildi dombyranyng shegi ýzilgen,

Sekildi almas qylysh mayyrylghan.

Án eken qústay bolyp qanqyldaghan,

Dalanyng múnyn aityp sanqyldaghan,

Jas bala sol qústardan kóz almaydy,

Janary atqan tanday jarqyldaghan.

Qiqulap Jetisudyng dalasyna,

Ótti qús – al, toqtata alasyng ba?!.

....Biri kep qondy iyghyna jas balanyn,

Shyghysqa shyqqan kóshting arasynda.

2. At jaly

Nege adam zamanamen egesedi,

Kim bilsin, ne qalady, ne kóshedi?!

...Bir bala taular jaqqa kóz salyp túr,

Sol bala – Raqyshúly Dәnesh edi.

Kózinde sol balanyng dala jatyr,

Dalada ghajap ómir – qara da túr:

Bir súlu qos búrymyn sipay órip,

Bir jigit at jetektep bara jatyr.

Dalada qaldy-au, shirkin, esil arman,

Sol arman – bala kýnnen dosy bolghan:

Bir súlu jýregine shoq týsirip,

Bir seri әn-jyrymen esin alghan.

Zamannyng sol shaqtaghy tartsang zaryn,

Sezersing jas jýrekti dert shalghanyn:

Bir zalym abaqtygha qamap ony,

Bir jalyn ózegine órt salghanyn.

Án saldy sonda Dәnesh aspandatyp,

Kózinen inkәr júrttyng jas parlatyp,

Án ghana shalqushy edi keng dalada,

Án ghana shyghushy edi asqargha tik.

Ansatsa Ata-qonys – jer kindigi,

Jelp etip qalushy edi el týndigi.

Ánde eken – ózining de bostandyghy,

Ánde eken – elining de erkindigi.

Án eken – oy qaruy, jan qaruy,

Baqyty – әnnen basqa – bar ma múny?!

Ata júrtty ansaghan – jan azabyn,

Alghash mәrte emes qoy angharuy.

Án saldy sonda Dәnesh sanqyldatyp,

Qústaryn qos mekenning qanqyldatyp,

Áni úshty – kýnge tosyp aq mandayyn,

Bauyryn aq búlttarmen salqyndatyp.

Aytqanda «elim-aylap» el estelik,

Keterdey kýizeletin eleske erip.

...Keshegi kóshte ketken bala ingәsi –

Oraldy dala әni – Dәnesh bolyp!

Oraldy Dәnesh әnshi, әn oraldy,

Keshegi serilikting sәni oraldy,

Sol әnmen – Áset, Aqan, Birjan seri,

Shashubay, Estay aqyn – bәri oraldy!

Janghyrtty keng dalany Dәnesh әni,

Alaulap әrbir ýide әn oshaghy.

Sózinde – keng qazaqtyng kisiligi,

Kózinde – qús qaraghan bala shaghy!

Án saldy sonda Dәnesh, sal-sal әndi,

Ándi de artyp tughan jan salady,

Áninmen ótken shaqqa arzu aittyn,

Áninmen bolashaq ta qarsy alady!

Ánge ainalghan jýrek

Ghúmyrdan – jay otynday jarqyn-jaryq,

Dýnie janarynda jarqyl qalyp,

Án salyp jýrgen syndy ol taular jaqta,

Jýregi qúsqa ainalyp, qanqyl qaghyp,

Izdesen, taulargha bar onyng әnin,

Izdesen, baulargha bar onyng әnin,

Tabasyng tynyshtyqty tyndar bolsan,

Dalanyng dabyl qaqqan qonyrauyn.

Sen ony janyn sýigen kýnnen súra,

Sen ony әnin sýigen gýlden súra,

Keledi kóz aldyma Dәnesh dese –

Taulargha sýiep qoyghan bir dombyra.

Qos ishek bebeulep qús qanatynday,

Dýnie qalyng oigha shomatynday,

Qolgha alyp sol bir qonyr dombyrany,

Dәnesh bop dala da әn salatynday.

Sol әnmen qústar úshyp qonatynday,

Sol әnmen ózen tolqyp, tolatynday,

Sol әnmen gýlder qauyz jaratynday,

Qos ishek bebeulep qús qanatynday.

Áueden әueletip әn kelerdey,

Búiyqqan tirshilikke jan bererdey.

«Taldynyn» әr búlaghy tebirenip,

Taulary «Jetisudyn» terbelerdey.

Án qalqyp baytaq qazaq dalasynda,

Altay men Alataudyng arasynda,

Bozdatyp dala salghan sol bir әndi,

Qozdatyp saghynyshty salasyng ba?!...

Sol әndi, qansha tynda, toyasyng ba,

Sәbiydey shalyqtaysyng ayasynda,

«Anshyday» birde kezip keng dalany,

Tynygharsyng «Almanyng sayasynda».

Aty óshpes, ardaqtym-ay, әni óshpese,

Áni óshpes – elding inkәr jany óshpese.

...Múztaugha ilip qoyghan bir dombyra,

Keledi kóz aldyma Dәnesh dese!

Yqylas OJAYÚLY (Birinshi oryn)

 Dauys

( Dәnesh Raqyshúlyna )

Alty qyrdyng astynan úitqyp bir soqqan dauysy

Alty qanat boz ýidi shayqalta soghyp kernegen.

Sol bir ashy dybysqa

Qoghaly kólding quy men shaghala qúsy shóldegen.

Myna jeti qat ghalamnyn

Jeti notasyn mengergen,

Mening topyraghymnyng әr shóbi

kýy bolyp kisineydi

qúba dónderden,

Qop-qonyr dombyramnan aumaghan

qonyr jelmenen.

Kýrp-kýrp etkizip kýy shalsam,

Núrlanyp jan ishi,

Ózgerip qanymnyng aghysy,

Dәneshtey qomdanyp,

Qiqulap әn salsam,

Auyzymnan tógilgen

aspannyng dauysy.

Osy dybystar dalamnyng zary shyn,

Qos ishek tolghatqan

qasiret-qayghysyn.

Kiyik qol qariyalardyn

Sar jelgen sausaghynan tirilgen qaghysyn,

Hәm dombyranyn

qonyr búira dauysyn,

Eser estradashyl búl qogham

Endi qaydan tanysyn?!

Qos ómir aghady qos ishek qylymen

Týisikpen qabyldap,

Týsingem múny men.

Jýrekting dybysyn sóndirgen soqyrlar,

Soqyrlar sóileydi dýnie tilimen,

Kózderding shelimen,

Keudening jelimen.

Solar ghoy bizderdi bauyzdap tastaghan,

Qanjarday shalbardyng qyrymen.

Átten, shirkin!

Aspan deneli alyptar qaldyrghan

«Saryarqa» kýilerim,

Samghauyq әnderim,

Sendermen mәngi edim.

Azdyng sen bilemin

Tap-taqyr dalam-ay,

Auyzymen ózgenin.

Jerding jynyqqan júldyzqúrttaryn

«Júldyz» dep oilaytyn

Áumeser kýnderim.

Mening qop-qonyr dombyramdy nege qorladyn?

... Endi iyesiz qaldym ba?

Kiyesiz qaldym ba?

Bilmedim...

Án

«Qysmet» sorghalady kókten tóne,

Mayda ýnge mayday erdi balqyp dene.

Bir dauyl kómekeyden kóterildi,

«KETPESIN ÝIDI JYGhYP, BAQAN TIRE».

Keudeden ker dalanyng kendigi esip,

Dauyly búira-búira búlt kóshirip,

Jusanday júpar shashqan múnday әndi

Jaratqan eter me eken endi nәsip?

Pay, pay, pay, netken dauys dirili mún?!

Janymdy, jazghanym-ay, ýzildirdin.

Mynau kim jeti týnde jeldey úitqyp,

Jelpigen aq boz ýiding týniligin?

Án osy әr naqyshyn altyndatyp,

Ýnine ýzildirgen tәn balqytyp.

Synsyghan qaz ben qudyng súnqylyna

Janyndy bir shayqaghan salqyndatyp.

 Abyzdyng dombyra ghoy dualysy,

Alashtyng aruaghy, búla kýshi.

Sezseniz, eniregen eki ishekten

Búrqyrap bozjusannyng túrady iysi.

Búl iyisten andasanyz maghynany,

Janynyz júpar býrkip agharady.

Sol mezet...

alpys eki tamyrynnan

Qan emes,

Qan orynyna әn aghady.

Bebeui eki ishekti emindirip,

Shalqyghan, sharasynan tógildirip...

Kýmistey synghyrlaghan esti әnime

Esimdi bir alayyn shomyldyryp.

Oljas QASYM (Ekinshi oryn)

Án-ghúmyr!

Shertsem de qayta tolghap dombyramdy,

Dәneshtey aita almaspyn sol bir әndi.

Lapyldap jalyn atqan әn alauy,

Ósher me jýregimnen endi mәngi?!

Án edi ol aqqudayyn mamyrlaghan,

Dýnie yrghaghyna baghynbaghan.

Shyghandap, qiyagha órlep, shyngha shyghyp,

Nóserdey aghyl-tegil sauyldaghan.

Án boldy saghynyshy terbegen shaq,

Ketkende kindik kesken jerden alshaq.

Sarghayyp san jyldan song arna tauyp,

Shaqyrghan Jetisuyn keldi ol ansap.

Keldi de qúidy birden tyng aghyspen,

Toltyryp әn dariyasyn búla kýshpen.

Jetisu tebirene tolqyn atty,

Sapyryp aq kóbigin quanyshpen.

Sol ózen Dәnesh edi arna bolghan,

Samalday esetúghyn sarnap aldan.

Ýzilmes ýmitining nәzik qylyn,

Ánimen Jetisugha jalghap alghan.

Syilaytyn jeti boyau maghan kerim,

Tapqan ol Jetisudan әn órnegin.

Dәneshting әnderinen jeti ózennin,

Syldyryn estiytinim sodan menin.

Myng әuen qúiqyljityn órden órge,

Syiqyryn kórgen de bar, kórmegen de.

Ánshining әsemqonyr sazymenen,

Áset te qayta ainalyp kelgen elge.

Sol dauys atameken kógine órgen,

Qasym1 bop aryndaghan, tebirengen.

Shәkәrim2, Tanjaryqtar3 túrdy sóilep,

Dauylpaz Dәnesh salghan qonyr әnnen.

 ... Qayda eken әn júldyzy shamday jaryq,

Túratyn jәudir dýnie tanday qaghyp.

Jәdigóy jalghan ómir jalt bergende,

Mәngige ketti bilem әnge ainalyp.

Dәl solay, mekendeydi ol әn әlemin,

Jaqsy әnge juymaydy-au jaman ólim.

Quaryp, qúlazyghan sәtterimde,

Dertimning ghúmyrly әnnen tabam emin.

 Shertsem de qayta tolghap dombyramdy,

Dәneshtey aita almaspyn sol bir әndi.

Lapyldap jalyn atqan әn alauy,

Ósher me jýregimnen endi mәngi?!

 *Aqyn Qasym Amanjolov

*Aqyn Shәkәrim Qúdayberdiúly

*Aqyn Tanjaryq Joldyúly

Ayalaghan arman turaly ólen

Momaqan qonyr keshte, qoyly auylda,

Onasha otyrushy em oy baghynda.

Sol keshte túnghysh ret kezdestim men,

Danghayyr Dәnesh salghan «Jayqonyrgha».

Kónilding sonda shalqyp kóbelegi,

Darigha – ai, biz keshken sәt әdemi edi.

Keudeni kerim bir saz kernep ketip,

«Shattyqtyng tolqyny» bop әueledi.

Soqqanda әnmen birge el jýregi,

Janymda syiqyrly әuen móldiredi.

Bәrde әnshi «Jer jәnnaty - Jetisu» dep,

Jetelep «Almatygha» keldi meni.

Ýmitim ýmitime sәtti úlasyp,

Shahargha san asudy jettim asyp.

Kelgende әn sanlaghy taghy meni,

Ayauly «Armanyma» etti ghashyq.

Almaty armanymdy qúzar qylghan,

Túrghyzdy qusam qashyp, jýz ornymnan.

Armandy quyp kele jatqanymda,

Jolyqty «27 qyz» aldymnan.

Syilamay birden onay sezimdi izgi,

Osylay synaydy eken ómir bizdi.

Jolyqqan «27 qyz» ishinen,

Aqyry tandap aldym «Qonyr qyzdy».

Qondy ghoy sol aqquym qolgha gýl bop,

Dep ishtey quanymyn «armanym joq».

Tauyp ap dýriya sezim dýldil әnnen,

Otyram «Sayasynda almanyn» kóp.

Jaynaghan Jetisudyng aqbereni,

Syilady marjan әnmen sәtti әdemi.

Elitip, bir erke әuen túr shaqyryp,

Kýlimdep ekeumizdi «Maqpal» óni.!

 Toqtarәli TANJARYQ (Ekinshi oryn)

 Dauylpaz

(Dәnesh Raqyshev ruhyna arnaymyn)

Qúla týz qoynynda, sary dala tósinde

Kezedi ýzilmes tәtti arman,

Qom sular qonyrqay tolyqsyp,

Myng jyldyq tarihyn aqtarghan.

Taraydy bir әuen

synsyghan nuler men mýlgigen baqtardan,

taraydy qojyr tau, tap-targhyl tastardan.

Men keshe sol әuen ishinde «terbeldim»,

Kóz aldy búldyrap – ótken shaq, kórgen kýn,

Jónkilgen uaqyttyng kóshinen jón tappay,

Ýiirinen adasqan bókendey sendeldim...

Sau jeri qalmaghan keudemnin!

Qapyda qanaty qayyrylyp,

Óz oty órtegen әuen-ay,

Syimaytyn býgingi úghymgha.

Men qayda samghayyn,

sen qonbay túghyrgha.

Janymnyng dauasy mórlengen eken ghoy

Dәneshting aqsúnqar әni men

dauylpaz jyrynda.

Dәl tanyr kiming bar

Dәneshting hikmet keudesin...

Mang toly bóten oi, ózgeshe ýn,

Qúrsaydy janymnyng bólmesin...

Qariya sausaqtar qaltyrap barady

Qosa almay qos ishek, basa almay pernesin!..

Dertine em izdep, jabyqqan bauyrym,

iyenge kóz tastap, óksiysing sen nesin?..

Dauylpaz Dәnesh-ay!

Ár salghan әninen myng anyz gýldegen,

Jylqylar kisinep, boz jusan býrlegen.

Kór soqyr keudeler, ótinem,

Kiyeli ýnindi bosatshy «týrmeden»...

Sebebi, sózining qadirin bilmegen –

Ózining qadirin bilmegen!..

Anshynyng әni

 Tang ata tau jaqty betke alyp,

Artynda shúbalyp alyp qyr.

Bara atsang ótken kýn qúmaryn eske alyp,

«Anshynyng әnine» salyp bir.

Joldasyng sayatshy әldene sóz etse,

Ýn-týnsiz sol sózge elitse shartarap.

Tezirek jetsem dep zaryqty mezetke,

Qyrannyng janary qantalap...

Betindi shymshylap tanghy bir ýskirik,

Aynala týske enip bozamyq.

Jýirik at omby qar ishinde pysqyryp,

Pang dala alghashqy shapaqqa boyalyp...

Qúsandy úmytyp qúrsang bir seruen,

Ang toly ólkening tósinde.

Qyrqalar – sekildi toqtaghan keruen,

Mәngilik jattalyp qalatyn esinde.

Kóz úshy kókjiyek – nýkte men syzyqtar,

Myng syrly kartina – әdemi sәtter en...

Qansonar kezinde uayymsyz qyzyqtap,

Angha bir shyqpadym, әttegen!..

Abai.kz