Júma, 27 Qyrkýiek 2024
Qogham 6500 0 pikir 7 Qazan, 2016 saghat 10:48

«ShIAYaQ» QYZ-KELINShEKTER nemese QYTAY TARIHYNYNG "QÚBYJYQ" KEZENI

Qytay tarihynda qazirgi zaman adamdarynyng kózimen qaraghanda mýldem týsiniksiz jaghday oryn alghan. Ol әielderding ayaghyn orau dep atalady. Onday adamdardy qazaqtar «shy ayaq» dep atap ketken. Múnday salttyng payda boluyn ghalymdar 937-978 jyldary ómir sýrgen ontýstik Tang patshasy Ly Yaumen baylanystyrady. Anyzdarda aityluynsha ol kishkene ayaqty qyzdardy súlu dep baghalaytyn kórinedi.

Ásirese oghan ayaghyn aq matamen orap alyp by biylegen saray biyshisi erekshe únasa kerek. Sondyqtan onyng nazaryna iligu ýshin patsha sarayyndaghy qyzdar arasynda ayaqty orau arqyly kishireytu salty payda bolghan desedi. Ol kezde ayaqtyng kishi boluy súlulyqtyng belgisi retinde baghalanyp, syrtqy kelbeti, kólemi men iyisi de sarapqa salynyp, onyng úzyndyghy 8-9 sm bolghanda «eng kórkem ayaq» eseptelingen.

Patsha sarayynan bastalghan búl salt qarapayym el arasyna da keninen etek alghan. Súng patshalyghy kezinde tipti de jalpylama sipatqa ie bolyp, ayaq oramaytyn úrghashy kindikti qalmady deuge bolarlyqtay dengeyge jetken. Ayaqty orau tektilikting de belgisi eseptelgen. Eger qaysybir qyz bala ayaghyn oramaytyn bolsa ol teksiz atalyp, onyng kýieuge shyghuy da múng bolady eken. Oraghan ayaqpen erkin jýrip-túru mýmkin bolmaghandyqtan, ol qyzdar tek otbasynda ghana óz júmysyn atqarady da, «jenil jýriske» barmaydy eken-mis.

Onymen qosa ol sol zamandaghy erkekterding әielderdi ózinen tómen sanaytyn pighylynan da bolghan desedi. Olardyng oiynsha, әiel tek bala tuyp, otbasylyq sharuamen ghana ainalysyp syrt kózge kórinbey, ýide otyruy shart eken.

Ayaq orau – syrtqy kýshting әserimen onyng tabighy ósuin tejeu arqyly ayaqtyng pishinin ózgertu. Ol, әdette 4-5 jastan bastalady da, 7-8 jasqa kelgende negizinen qalyptasady. Ayaq oraudy qyz balanyng sheshesi nemese tәjiriybeli kýtushiler atqaratyn bolghan. Orau aldynda ayaqty jyly sugha malyp, bashbaydan basqa tórt sausaqty tabannyng astyna qaray qayyryp, sulanyp sasymas ýshin arasyna ashudas salyp qoldan toqylghan matamen 5-7 qabat etip myqtap oraydy. Oraytyn mata 1.5 – 2 metr bolady. Jibek matalar tym susyldaq bolghandyqtan qoldanylmaydy. Alghash ayaq oraghan qyzdargha kók týsti matalar paydalanghan. Ol týsining әdemiligi men qatar ondaghy boyaudyng qúramyndaghy himiyalyq zattar ayaqtyng sasyp ketuining aldyn alady eken. Bir qyzyghy – ayaghyn oraghan әielderdi jazalau da ayaqqa baylanysty. Yaghny onyng ayaghyndaghy orauyshty sheship alyp tastap tik túrghyzyp qoysa bolghany, jarty saghat ishinde ayaghynyng auyrghanyna shydamay, qara terge malshynyp tipti talyp jyghylady eken.

Medisinalyq túrghydan alghanda, onyng pisihologiyalyq nemese fiziologiyalyq jaqtan bolsyn, asa ziyandy әseri bolady. Mysaly, oraghan ayaq tabighy ósken ayaqtyng jartysyna da jetpeydi de, adam óz tendigin saqtay almaytyndyqtan alysqa jýru, bir orynda úzaq uaqyt túryp júmys atqaru mýlde mýmkin bolmaydy. Oghan qosa, ayaqtaghy qan ainalysynyng kedergige úshyrauynan ayaqtyng qarayyp isip, tipti shirui de әbden mýmkin. Osynday aurulardyng saldarynan kóptegen qosalqy aurular da payda bolady. 5 myng jyldyq tarihy bar «aspan asty elinde» búl salttyng myng jyldan asa jalghasuy shynynda adam tanghalarlyq jaghday edi. HIH ghasyrdyng sonyna qaray qytaygha europa mәdeniyetining dendep kiruimen birge ziyaly qauymnyng eskilikke qarsy kýresining arqasynda búl salt tarih sahnasynan óshe bastady da, qazirgi kezde mýldem joghalyp tyndy.

Oqyrman qauym, oilanynyzshy, myna ayaqtar, shynynda da sol qytaylar erekshe baghalaghanday әdemi me?!...

Qytay tilinen audaryp rettegen: Adal Qaliybekúly

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2560