Sonda da Tәuelsizdikke ie bolsaq ta, ókinishke qarata, Ordabasy týbindegi qiyrshyq tas zauyty toqtamady. Birlik tauynyng býiregin oiyp jeuden bastaghan jyrtqyshtyghyn jalghastyra berdi. Aqyn-jazushylar men jurnalister shabuyldy ýdete týsip, aqyrynda tek toqsan ekinshi jyldyng sonyna qaray kisәpirleu kәsiporyn kibirtiktep, jýrisinen janyldy-au, әiteuir. Sonyng ózinde ekpinin birden toqtata almay, eng songhy sostavty Edilden asyryp baryp, birjolata tonqalang asyp tynghan.

Toqsan ýshinshi jyldyng erte kókteminde Ordabasy tauynyng ýshten birin oiyp alghan karier ýnireygen kýiinde ýnsiz qaldy. Býirek-bauyrlarynan jartylay aiyrylghanday kýidegi qayran Ordabasynyz solyqtap jatty-au sonda...

Kenet...

Kenet Almatydan aqjoltay habar jetti.

Elimizding túnghysh Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng óz úsynysymen, óz bastamasymen Tóle biydi, Qazybek biydi jәne Áyteke biydi eske alu kýnderin ótkizu belgilenipti.

Ordabasy biyiginde úly jiyn úiymdastyrylmaq!

Sәuir aiynda Qazaqstan Respublikasy Ministrler Kabiynetinde bolghan eki mәjiliske qatysqanymyz esimizde. Onyng alghashqysyn Respublika Premier-ministrining orynbasary Quanysh Súltanov, ekinshisin Ministrler Kabiyneti apparatynyng jauapty qyzmetkeri Sauytbek Abdrahmanov ótkizdi. Áne-mine Ordabasy atanghaly túrghan búrynghy Bógen audanynyng әkimi Erkin Satqanbaev ekeumiz ekinshi mәjiliske keybir mәselelerdi naqtylay týsu maqsatynda shaqyryldyq. «Ýsh biydi eske alu kýnderin qay kezde ótkizgen jón?» degen súraq qoyyldy bizge. Óz oiymyzdy aityp, Ontýstik ónirinin, onyng ishinde Ordabasynyng tabighy erekshelikterin pysyqtay týstik. Sol tústaghy oblys әkimi Mars Ýrkimbaevtyng úsynys-tilekterin týgel jetkizdik.

Sodan bir apta óter-ótpeste, 1993 jylghy 21 sәuir kýni Ministrler Kabiynetining «Tóle biydi, Qazybek biydi jәne Áyteke biydi eske alu kýnderin ótkizu turaly» Qaulysy qabyldandy.

Arada nebәri bir aidan sәl ghana astam uaqyt qalghan edi. Osy merzim ishinde Ordabasyda oraylasqan orasan tirlikter atqaryldy. Tәuelsiz Qazaqstannyng kýlli halqy, ziyaly qauymy, ýlkeni men kishisi, jasy men jasamysy, basshylary men qosshylary – bar-barshasy Ordabasygha qúlaq týrip, býirek búryp otyrdy. San-aluan tiyisti ministrlikter, ózge de respublikalyq, kóptegen oblystyq úiymdar, mekemeler kómek qoldaryn sozdy. Áytse de, әriyne, eng basty tirlik pen jauapkershilik Ontýstik Qazaqstan oblysynyng ózinde bolghany aitpasa da týsinikti.

Júmys kýni-týni tolastaghan joq. Eng bastysy, Ordabasygha oraluymyzdyng mәn-mәnisin, mazmún-manyzyn egemen elimizding enkeygen kәrisinen enbektegen balasyna deyin úghynbaqqa úmtylghanday sezilgen. Búl orayda búqaralyq aqparat qúraldary, qalamger qauym úlaghattylyq tanyta bildi.

Merekege birer kýn qalghanda әzirlikting songhy nýktesin qon ýshin Ordabasygha Ábish Kekilbaev pen Quanysh Súltanov keldi.

Kýtken kýn de jetti. Ordabasygha oraldyq.

Mamyrajay mamyr aiynyng jiyrma segizi kýni jasyl týsin joghaltpaghan, qayta qúlpyrtyp, qoylata týsken Ordabasy biyigi Jaratqan IYemizding núryna oranyp túrghandaytúghyn.

Elen-alannan, han jaylaghan Qaratau men by jaylaghan Alataudyng týiiser tústarynan әli tang shapaghy bilinbey jatyp-aq júrtshylyq kiyeli tórge, birlik biyigine qaray aghyla bastady. Sol aghyn, sol lek sәskege deyin bir sәt te tolas tapqan joq.

Ordabasygha oralu jiynyna, Tәuelsizdigimizding ýshinshi jylynda úiymdastyrylghan úly basqosugha, ýsh arysymyzdy, ýsh alybymyzdy, ýsh danagóiimizdi eske alu merekesine jýz elu mynnan asa adamnyng qatysqany mәlim.

IYә, baytaghymyzdyng bas basylymy «Egemen Qazaqstan» gazeti airyqsha atap jazghanday, qasiyetti Ordabasy biyiginde ótken, elimiz Tәuelsizdik alghaly bergi toylardyng shyrqau biyigindey bolghan úly toydyng jóni bólek, josyghy erek edi.

Jan terbep, jýrek tebirenterlik sәt. Qazaqstan Respublikasynyng túnghysh Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev jýz elu mynnan astam adamnyng kóz aldynda Ordabasynyng eng biyik betkeyimen Tutóbege qaray kóterile bastady. Tereng tebirenispen, asyqpay ghana, bayypty ayandap, ýsh ghasyrday uaqyt búryn úly biyler el birligi, yrys aldy – yntymaq turaly oy tolghaghan, bәtuagha kelgen tórge shyghyp barady. Qanshama qyrghyndar men qanqasaptardy, azaptar men arasattardy, nesheme nәubetti kesapattar men keselderdi bastan ótkerip, myng ólip, myng tirilgen Qazaq Elinin, Tәuelsiz Qazaqstannyng túnghysh Preziydenti jiyrmasynshy ghasyrynyzdyng toqsan ýshinshi jylynda, mamyrajay mamyrdyng sәuleli sәskesinde núr-shuaqqa orana, shúghylagha bólene, biyikke bettep bara jatty.

Dәl sol sәskening sәtinde janaryna jas ýiirilip: «Tәube! Tәube! Allagha shýkir! Tәuelsizdikke tәube!» dep kýbirlemegen jan qalmaghan shyghar-au, sirә. Áyteuir, әuezdi bir әuen Ordabasy biyigin әldiylegendey әser etti. Áldebir ýilesimdi ýn jýz elu myng jannyng jýrek týkpirlerinen shyghyp, shyghangha shyrqaghanday sezildi.

Túnghysh Preziydentimiz ýsh biyimiz, úly handarymyz, bahadýr batyrlarymyz tolghanghan, tularyn jelbiretken, tútas qazaqqa, alty bauly alashqa sóz arnap, amanat aitqan tústaghy tasqa tәu etti.

Sәlden song túnghysh Preziydentimiz Tutóbede Tәuelsizdikting tuyn jelbiretti.

Sol Tutóbe biyiginen Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev, Ózbekstan Respublikasynyng Preziydenti Islam Karimov, Qyrghyz Respublikasynyng Preziydenti Asqar Aqaev qol qoyghan, bauyrlas ýsh el basshylarynyng Birlesken mәlimdemesi – Ordabasy Deklarasiyasy oqyldy. Ýsh Preziydent qúshaqtasyp, qol ústasyp, qoldaryn biyikke kóterip, jýz elu mynnan asa adamgha qarap ystyq yqylas bildirdi. Sóz sóiledi.

Jiyrmashaqty memleketten, býkil baytaghymyzdyng barlyq oblystary men qalalarynan kelgen delegasiyalar ózgeshe әserlendi.

Elbasymyz Núrsúltan Nazarbaevtyng Ordabasy biyiginde jasaghan tarihy taghlymdy bayandamasy «Bereke basy – birlik» degen atpen Úly  Dala elinin, qayran qazaqtyng qalalary men audan-auyldaryna týgel taralyp jatty.

«Bereke basy – birlik. Birligimiz berik bolsa, bolashaghymyz bayandy bolary dausyz. Layym, yntymaghymyzdan aiyrmasyn. Tolyq Tәuelsizdikke jetuding úly jolynda bizdi halqymyzdyng ýsh danasy, ýsh kósemi, qasiyetti babalarymyz – Tóle biydin, Qazybek biydin, Áyteke biyding aruaghy qoldap jýrsin!» dedi Preziydentimiz.

Tutóbe biyiginen «Ordabasy últtyq tarihiy-mәdeny qoryghyn qúru turaly» Preziydent Jarlyghy oqyldy.

IYә, Ordabasygha oralu, Ordabasyny oilanu, Ordabasymen tynystau, Ordabasymen ruhtanu – bar-barshamyzdyng perzenttik paryzymyz. Adamzat balasy, onyng ishinde qazekem qanshama zamandardy bastan keshpegen. Jaqsy zaman da, jaman zaman da, zar zaman da, tar zaman da – bәr-bәri de kezdesken. Sonyng bәrinde de qazaq balasynyng eng ýlken kemshiligi kýnshildik, baqastyq, ishtarlyq bolghany belgili. Elbasy da osy Ordabasydaghy úly jiynda: «Bú qazaq bólinip te kórgen, birigip te kórgen. Bólingeni – Aqtaban, birikkeni – Ordabasy» dedi.

Aqtaban shúbyryndynyng ýshinshi jylynda 1726 jylghy kóktemde Úyatty Úlystyng Ayatty Arystary osy Ordabasy biyiginde Birlik basqosuyn belgilegen. Dәl sol joly, dәl sol jyly Ordabasy oqighasy ótpegende, alash talayy, qazaq taghdyry nendey kýige úshyrar edi, boljap bolmas...

Sondyqtan da Preziydentimiz: «Ordabasy —  el jýregi, jer kindigi» dedi.

1997 jyly Ordabasy tóbesine biyiktigi otyz metrge juyq monumentti eskertkish ornatyldy. Onyng ashylu saltanatyna Elbasymyzdyng ózi qatysyp, sóz sóiledi.

1998 jylghy altyn kýzde Preziydentimiz Ordabasygha taghy oraldy.

Tәuelsizdigimizge 25 jyl tolghaly otyr. Túghyrymyz — Tәuelsizdik. Úly qúndylyghymyz — Tәuelsizdik. Ata-babalarymyzdyng armany men ansary da Tәuelsizdik edi. Amanattary Birlik pen Yntymaq bolatyn.

Ordabasy múrattarynyng jýzelengeni – Tәuelsizdikke qolymyzdyng jetkeni.

«Ordabasy – qazaq ruhynyng qaghbasy» degen bolatyn qazaqtyng úly jazushysy, úly oishyly Ábish Kekilbaev.

IYә, biyl Tәuelsizdigimizge shiyrek ghasyr. Eseptep qarasanyz, Úlystyng úly basqosuy, Ordabasy jiyny alashty alghashqy ret keng kólemde jinap, Birlik biyiginde, Tutóbe basynda bayraghymyzdyng jelbiregenine de biyl 290 jyl tolypty.

Aytyp ta aitpay ne kerek-ay, Ordabasynyz haqynda myqtap-aq oilanatyn mәseleler de jetip-artylady. Preziydentimiz ýshinshi mәrte kelgen 1998 jylghy kýzden keyin respublikalyq, oblystyq dengeydegi ýlken basshylar at izin salmaytyngha ainaldy. Oblystyq, Shymkent qalalyq jәne týrli audandyq is-sharalar Ordabasyda ótpeuge ketkeli qashan.

2004 jyly Ordabasy biyigining tómengi tepsenine qaraghash kóshetterin otyrghyzu aksiyasy úiymdastyrylghan. Biraq, bәri derlik qurap ketti. Keyinirekte de, anda-sanda aksiyalar ótken bolady. Ózge eshtene joq.

1993 jylghy úly jiynda jýz elu myng adam tebirene kóz tikken Tutóbege temir kólik shyqpasyn, kelushiler tek qana jayau kóterilsin degen bәtua jasalghan edi. Sol basalqaly bәtua búzylyp, mәshiyneler aiqysh-úiqysh oiqastaydy eken. Jyra-jyralar, jara-jaralar kóbeygen.

Tutóbege deyingi joldyng qos qaptalyna qoyylghan talghamsyz tastar da jarasyp túrghan joq. «Ol tastargha rulardyng tanbalary salynbaq» degen pikirdi de estigenbiz. Onsyz da kóp jerlerdi, tipti beyitterge deyin sonday tanbalar basyp bara jatqan jaghdaylar joq emes. Rulyq, jýzdik sanagha emes, últtyq sana sapasyna úmtylmaq abzal emes pe?!

Qaybir jyldary da biz paqyrynyz «Ordabasyny oilanayyqshy» degen janayqayymyzdy jazyp, jariyalaghanbyz. «Kóp keshiktirmesten, bilimpaz ghalymdardy, bilgir tarihshylardy, arheologtardy, sәuletshilerdi, qabyrghaly qalamgerlerdi, taghy basqa da maytalman mamandardy qatystyra otyryp, jan-jaqty aqyldasyp, Ordabasy biyigin bәdizdep-bezendirmektin, kóriktendirip-kórkeytpekting bas josparyn jasamaqqa әrekettenbey bolmas» degen úsynys ta bildirgenbiz. Biz. Tyndar qúlaq tabylmady.

Jýdә shyly qoldan eshtene kelmeydi, qamqorlyq pen qarjy-qarajatqa shama-sharqymyz joq desek, eng qúryghanda, artyq qylam dep tyrtyq qyla beruding qylmyspen bara-bar ekenin týsineyik. Týisinuge tyrysayyq. Degendi de dәiektegenbiz.+

Kóp bolmasa-daghy, jyl sayyn birer mәrte Ordabasygha oralayyq, Ordabasyny oilanayyq, Tekti tau turaly tolghanayyq. Respublikalyq, oblystyq, eng bolmaghanda, qalalyq, audandyq is-sharalar ótkizilip túrmaghy lәzim-dýr. Degenbiz.

«Ordabasy – qazaq ruhynyng qaghbasy» dep beker aitylmaghan ghoy. Shyrayly Shymkent shahary men Ordabasy tauynyng arasy alys emes. Qazaq ruhynyng qaghbasyn qalanyz qamqorlyqqa alsa, qúba-qúp emes pe? Dep te úsynghanbyz. Áli de qaytalaymyz.

Ordabasyny oilanayyqshy, aghayyn!

Marhabat BAYGhÚT

Abai.kz