Kýni keshe Qazaqstannyng energetika ministri Qanat Bozymbaev esip sóilep, Qashaghannan múnay sorudy qayta bastaghanyn aitty.

Biylghy jyldyng 28-qyrkýieginen bastap Kaspiyden synaq retinde soryp alynghan múnaydyng jalpy kólemi jalpy qory 479,000 tonnagha, al tauar qalpyndaghy tabighy gaz – 97 million kub metrdi qúrapty. Búl tәjirbie retinde ghana sorylghan múnay ekenin eskersek, qansha jyl qylshyq shygharmaghan Qashaghannyng qory kópke jetedi-mis.

Bozymbaevtyng deregine sýiensek, 2017 jyly Qashaghannan keminde 8 million tonna múnay óndiriledi. Al biyl 0,5-1,1 million tonnagha qanaghat etetin kórinedi.

Qara aspandy ýiirgendey bolmayyq, Qashaghan songhy on jyldyqta ashylghan eng iri múnay keni ekeni ras.

Qúrylysy sonau 2000 jyldan bastalghan kenishtin  Memleket qaltasyna arzangha týspegenin de eskere ketken abzal bolar. Tenizde ornalasqan eng iri joba, eng úzaq әm eng qymbat joba júmysyn 2013 jyly toqtatqan-tyn. Sonymen, Qashaghannan qayyr bar ma? Ol 16 jylda salynghan investisiyany aqtay ma?

Qyrsyq deytinimiz, 11 jylda múnay tabylmady. Dәlirek aitsaq, múnayy bar, tek sony sora almaghan bizdikiler boldy.

2016 jyldyng kýzinde «North Caspian Operating Company» (NCOC) konsorsiumy Qashaghandy qayta búrghylay bastady. Qazaqstan qara altyngha qaryq bolady dep sendirdi. 2020 jylgha deyin Qashaghannan  13 million tonna múnay alynady dedi. Qashaghan múnayy arqyly Qazaqstan múnay óndiruden әlemdik liyder atanbaq. Hosh, aqsaq-toqsaq ekonomika әuel basta múnaygha negizdelgen song Memleket organizmi júmysy ýshin Qashaghannyng múnayy bolghany dúrys bolar, tek qymbatqa týskeni bolmasa. Búl jobanyng jalpy somasy 50 milliard dollardy qúrapty.

Al qyrkýiekte Qashaghangha qonystanghan «North Caspian Operating Company» (NCOC) qúramyna nazar audaralyq. Italiyandyq «Eni», amerikandyq «Exxon Mobil»(NYSE:XOM), qytaylyq «CNPC», britandyq «Royal Dutch Shell», fransiyalyq «Total» (PA:TOTF), japondyq «Inpex Holdings Inc» jәne qazaqstandyq «Qazmúnaygaz» kompaniyalarynyng basy birikken joba.

Qyrkýiekte qayta iske qosylghan Qashaghannan qayyr bar ma deytinimiz әlemdik naryqta múnay baghasy eki esege qúldyrady. Al «OPEC» bolsa múnay óndirudi azaytudy súrap otyr. Sonda Qashaghan qashan payda beredi?

El bolyp, dýrmek salyp, alaulatyp-jalaulatyp Astanada әlemdik kórme ótkizetin bolyp sheshtik. Ayaghy yrdu-dyrdugha úlasqan qúrylys ayaqtalugha jaqyn. Búl jobanyng basty úrany – balamaly energiya  kózderin izdeu edi. Balamaly deytin sol – múnay men gazdan týsetin tiyngha tәueldi ekonomikany tyghyryqtan shygharu, memleket organizmin múnaygha tәueldilikten qútqaru bolatyn. Sondyqtan múnaygha balama bolatyn qorek kózderin izdeu-tin.  Álemdik naryqtaghy qúnsyzdanghan múnay – memleketti asyraugha dәrmensiz bola bastaghanda qolgha alynghan «EKSPO» kórmesining de kóksegeni osy emes pe edi?.

Búl eki arada Bozymbaev býidedi. Mәjilistegi ministrlik saghatynda benzin baghasynyng kýrt qymbattauyna qatysty týsinik berip, kógildir otyn baghasy 200-300-ge jetkende tekseris jýrgizetinin aitty.

«Qazirgi kezde sol benzindi Reseyden alyp, myna jaqta satatyn bolsaq, bir litrding baghasy 140 tenge boluy kerek. Biraq bizde ózimizding benziynimiz bar. Ekeuin qosqanda әdil bagha 135-140 tenge ainalasynda bolady. Sondyqtan qarasha aiynda 92 markaly benzinning baghasy 130 tenge boluy tiyis. Eger 170 bolsa, 200, mýmkin 300 bolsa da, biz tez arada Tabighy monopoliyalardy retteu jәne bәsekelestikti qorghau komiytetimen tekseris ótkizip, ornyna qoyatyn shygharmyz», - dedi ministr.

Dúrys! Qanat Aldabergenúly qatang baqylau ornatugha beyil ekenin bayqatty. Tek Qashaghannyng qara altyny shiykizat retinde eksporttalyp, dayyn ónim importtalatyny qynjyltady. 

Qanat Bozymbaevtyng aituynsha Qashaghandy qayta iske qosu arqyly  qara altyngha qaryq bolmaqpyz. Tek Qashan?  

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz