كۇنى كەشە قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكا ءمينيسترى قانات بوزىمباەۆ ەسىپ سويلەپ، قاشاعاننان مۇناي سورۋدى قايتا باستاعانىن ايتتى.

بيىلعى جىلدىڭ 28-قىركۇيەگىنەن باستاپ كاسپيدەن سىناق رەتىندە سورىپ الىنعان مۇنايدىڭ جالپى كولەمى جالپى قورى 479,000 تونناعا، ال تاۋار قالپىنداعى تابيعي گاز – 97 ميلليون كۋب مەتردى قۇراپتى. بۇل تاجىربيە رەتىندە عانا سورىلعان مۇناي ەكەنىن ەسكەرسەك، قانشا جىل قىلشىق شىعارماعان قاشاعاننىڭ قورى كوپكە جەتەدى-ءمىس.

بوزىمباەۆتىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك، 2017 جىلى قاشاعاننان كەمىندە 8 ميلليون توننا مۇناي وندىرىلەدى. ال بيىل 0,5-1,1 ميلليون تونناعا قاناعات ەتەتىن كورىنەدى.

قارا اسپاندى ۇيىرگەندەي بولمايىق، قاشاعان سوڭعى ون جىلدىقتا اشىلعان ەڭ ءىرى مۇناي كەنى ەكەنى راس.

قۇرىلىسى سوناۋ 2000 جىلدان باستالعان كەنىشتىڭ  مەملەكەت قالتاسىنا ارزانعا تۇسپەگەنىن دە ەسكەرە كەتكەن ابزال بولار. تەڭىزدە ورنالاسقان ەڭ ءىرى جوبا، ەڭ ۇزاق ءام ەڭ قىمبات جوبا جۇمىسىن 2013 جىلى توقتاتقان-تىن. سونىمەن، قاشاعاننان قايىر بار ما؟ ول 16 جىلدا سالىنعان ينۆەستيتسيانى اقتاي ما؟

قىرسىق دەيتىنىمىز، 11 جىلدا مۇناي تابىلمادى. دالىرەك ايتساق، مۇنايى بار، تەك سونى سورا الماعان بىزدىكىلەر بولدى.

2016 جىلدىڭ كۇزىندە «North Caspian Operating Company» (NCOC) كونسورتسيۋمى قاشاعاندى قايتا بۇرعىلاي باستادى. قازاقستان قارا التىنعا قارىق بولادى دەپ سەندىردى. 2020 جىلعا دەيىن قاشاعاننان  13 ميلليون توننا مۇناي الىنادى دەدى. قاشاعان مۇنايى ارقىلى قازاقستان مۇناي وندىرۋدەن الەمدىك ليدەر اتانباق. حوش، اقساق-توقساق ەكونوميكا اۋەل باستا مۇنايعا نەگىزدەلگەن سوڭ مەملەكەت ورگانيزمى جۇمىسى ءۇشىن قاشاعاننىڭ مۇنايى بولعانى دۇرىس بولار، تەك قىمباتقا تۇسكەنى بولماسا. بۇل جوبانىڭ جالپى سوماسى 50 ميلليارد دوللاردى قۇراپتى.

ال قىركۇيەكتە قاشاعانعا قونىستانعان «North Caspian Operating Company» (NCOC) قۇرامىنا نازار اۋدارالىق. يتالياندىق «Eni»، امەريكاندىق «Exxon Mobil»(NYSE:XOM), قىتايلىق «CNPC»، بريتاندىق «Royal Dutch Shell»، فرانتسيالىق «Total» (PA:TOTF), جاپوندىق «Inpex Holdings Inc» جانە قازاقستاندىق «قازمۇنايگاز» كومپانيالارىنىڭ باسى بىرىككەن جوبا.

قىركۇيەكتە قايتا ىسكە قوسىلعان قاشاعاننان قايىر بار ما دەيتىنىمىز الەمدىك نارىقتا مۇناي باعاسى ەكى ەسەگە قۇلدىرادى. ال «OPEC» بولسا مۇناي ءوندىرۋدى ازايتۋدى سۇراپ وتىر. سوندا قاشاعان قاشان پايدا بەرەدى؟

ەل بولىپ، دۇرمەك سالىپ، الاۋلاتىپ-جالاۋلاتىپ استانادا الەمدىك كورمە وتكىزەتىن بولىپ شەشتىك. اياعى ىردۋ-دىردۋعا ۇلاسقان قۇرىلىس اياقتالۋعا جاقىن. بۇل جوبانىڭ باستى ۇرانى – بالامالى ەنەرگيا  كوزدەرىن ىزدەۋ ەدى. بالامالى دەيتىن سول – مۇناي مەن گازدان تۇسەتىن تيىنعا تاۋەلدى ەكونوميكانى تىعىرىقتان شىعارۋ، مەملەكەت ورگانيزمىن مۇنايعا تاۋەلدىلىكتەن قۇتقارۋ بولاتىن. سوندىقتان مۇنايعا بالاما بولاتىن قورەك كوزدەرىن ىزدەۋ-ءتىن.  الەمدىك نارىقتاعى قۇنسىزدانعان مۇناي – مەملەكەتتى اسىراۋعا دارمەنسىز بولا باستاعاندا قولعا الىنعان «ەكسپو» كورمەسىنىڭ دە كوكسەگەنى وسى ەمەس پە ەدى؟.

بۇل ەكى ارادا بوزىمباەۆ بۇيدەدى. ماجىلىستەگى مينيسترلىك ساعاتىندا بەنزين باعاسىنىڭ كۇرت قىمباتتاۋىنا قاتىستى تۇسىنىك بەرىپ، كوگىلدىر وتىن باعاسى 200-300-گە جەتكەندە تەكسەرىس جۇرگىزەتىنىن ايتتى.

«قازىرگى كەزدە سول بەنزيندى رەسەيدەن الىپ، مىنا جاقتا ساتاتىن بولساق، ءبىر ءليتردىڭ باعاسى 140 تەڭگە بولۋى كەرەك. بىراق بىزدە ءوزىمىزدىڭ بەنزينىمىز بار. ەكەۋىن قوسقاندا ءادىل باعا 135-140 تەڭگە اينالاسىندا بولادى. سوندىقتان قاراشا ايىندا 92 ماركالى بەنزيننىڭ باعاسى 130 تەڭگە بولۋى ءتيىس. ەگەر 170 بولسا، 200, مۇمكىن 300 بولسا دا، ءبىز تەز ارادا تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ جانە باسەكەلەستىكتى قورعاۋ كوميتەتىمەن تەكسەرىس وتكىزىپ، ورنىنا قوياتىن شىعارمىز»، - دەدى مينيستر.

دۇرىس! قانات الدابەرگەنۇلى قاتاڭ باقىلاۋ ورناتۋعا بەيىل ەكەنىن بايقاتتى. تەك قاشاعاننىڭ قارا التىنى شيكىزات رەتىندە ەكسپورتتالىپ، دايىن ءونىم يمپورتتالاتىنى قىنجىلتادى. 

قانات بوزىمباەۆتىڭ ايتۋىنشا قاشاعاندى قايتا ىسكە قوسۋ ارقىلى  قارا التىنعا قارىق بولماقپىز. تەك قاشان؟  

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz